Zoologiyaga oid masala va mashqlar yechish metodikasi

Zoologiyaga oid masala va mashqlar yechish metodikasi

Zoologiyani o‘qitishda masala va mashqlardan foydalanish-ning asosiy maqsadi - o‘quvchilaming faol o‘qishga chorlash, bilish faolligini oshirish, zoologiyadan olgan bilim, ko‘nikma va malakalarini rivojlantirishga yordam berish, ulami o‘qishga o'rgatish, o'quv materialini chuqur o‘rgatishdan iborat. Ta’lim jarayonida turli xil topshiriq va savollar, kuzatishlar, tabiiy ob’ektlar ustida tajribalar qo‘yish orqali o‘quvchilaming bilishga bo‘lgan intilishlarini rivojlantirishdir.

Ta’lim tarbiya samaradorligini oshirishda masala va mashqlarning o‘rni

Masala, mashq va topshiriqlar ustida ishlash orqali o‘quvchilar biologik tushunchalarga bog‘liq holda o‘rganilayotgan mavzu matnini to‘liq o‘zalshtirishga ega bo‘ladilar. Masala va mashqlar o‘quvchilaming ilmiy tushunchalarini tizimli bo‘lishiga, tabiat muhofazasiga to‘g‘ri munosabatda bo‘lishiga, ishlab chiqarish va qishloq xo‘jaligiga, sog‘liqni saqlashga umumbiologik shu bilan birga zoologik bilimlamini qo‘llashga o‘rgatadi. 0‘quvchilaming aqliy faoliyatini, ilmiy dunyoqarashini shakllantirishda masala va mashqlar asosiy o‘rin egallaydi. 0‘quvchilaming savollarga javob topishi va uni bayon etishi, tablitsalar tuzishi, ma’ruza, hisobot, ayrim hayvonlarga harakteristika berish, zoologik ob’ektlarni aniqlash, hayvonlarning tashqi va ichki tuzilishini o‘rganish, diagramma va sxemalar chizish, fanlararo bog‘lanishga oid masalalar yechish, darslik va qo‘shimcha 'adabiyotlar bilan ishlashi ilmiy dunyoqarashini kengaytirishiga asoslanadi.

Turli xil topshiriqlami bajarish, savollarga izchil javob tayyorlab borish, dasturda berilgan umumbiologik va zoologik tushunchalar, qonuniyatlar, nazariya va qarashlami izchil o‘rganib borish imkonini beradi. Shuningdek topqirlik, xushmuomulalik, ona tabiatga va mehnatga muhabbat, zoologiya bilan bog‘liq bo‘lgan kasbga qiziqish kabi xususiyatlarni shakllantiradi.

Zoologiyadan masala va mashqlardan foydalanishda 0‘quv- chilaming bilim va malakasiga qo‘yiladigan talablar quyidagilardir:

-    tur, oila, turkum, sinf, tip haqidagi umumiy ma’lumotlami, hayvonlar tiplarini asosiy belgilarini, hayvonot olamining xilma - xilligini, hayvonlar sistematikasini;

-    hayvonlaming tashqi muhitga bog‘liq holdagi xususiyatlari. Yashash muhiti va uning omillarini ta’sirini;

4         - hayvonlaming o‘simliklardan asosiy farqi, o‘xshash belgilari;

-   hayvonlaming tabiatdagi, insonlar hayotidagi va xo‘jalik fao- liyatjdagi ahamiyatini;

-   umurtqasiz va umurtqali hayvonlar skeletining tuzilish xusu- siyatlarini;

-   ichki organlar sistemasining funksiyasiga bog‘liq holdagi tuzi­lishini;

-   umurtqasiz va umurtqali hayvonlar misolida qon-tomir, nafas olish va nerv smstemalarining murakkablashib borishini;

-    baliqlar, qushlar, sut emizuvchilaming hatti-harakati xusu- siyatlarini;

-  o‘rganilayotgan tip va sinflaming umumiy harakteristikasini;

-   tabiiy guruhlarda hayvonlar, o‘simlklar va jonsiz tabiat omil- larining o‘zaro bog‘liqligini;

-   o‘rganilgan asosiy hayvonlarni (kolleksiyadan, tabiatda) taniy olishi;

-   tablitsa, rasmlarga qarab baliqlar, suvda ham quruqda yashov- chilar va sut emizuvchilar organlar sistemasini bilishi;

-   tabiiy guruhlarda organizmlar birgalikda yashashga moslash- ganligini aniqlay olishi, oziqlanish zanjirini tuza bilishi;

-    turli sistematik birliklar o‘rtasidagi o‘xshashlik va farqlami farqlay olishi;

-    asosiy tip hayvonlami taqqoslay olishi, ulaming qon-qarin- doshligi haqida xulosa chiqarib hayvonlaming tabiiy kelib chiqishini isbotlay olishi kerak.

Zoologiya kursida sodda hayvonlar, bo‘shliqichlilar, yassi chuvalchanglar, to‘garak chuvalchanglar, halqali chuvalchanglar, molluskalar, bo‘g‘imoyoqlilar, xordalilar tiplari va ulaming sinflarini asosiy vakillari o‘rganiladi. Zoologiyadan masala va mashqlar yechishda ham bu tiplaming asosiy xususiyatlarini, ko‘payish tezligini, vakillarining tuzilishi, ular o‘tasidagi filogenetik bog'lanishlar, tabiatdagi va inson hayotidagi ahamiyatini, shuningdek organizm tuzilishiga bog‘liq holda organlaming ahamiyatini ochib berishga qaratilishi kerak.

Ta’lim-tarbiya jarayoni samaradorligini oshirishning eng muhim omillardan biri o‘quvchilar bilish faoliyati va mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini oshirish hisoblanadi. Hozirgi vaqtda har qanday maktab o‘qituvchisi oldida, shu jumladan, biologiya o‘qituvchilari oldida turgan muhim vazifa o‘quvchilarga fanlardan chuqur bilim berish bilan birga ulaming mantiqiy fikrlash, oldin o‘zlashtirgan bilimlarini yangi material bilan o‘zaro bog‘liqligini sabab - oqibatlarini anglash, taqqoslash, umumlashtirish kabi qobiliyatlarini rivojlantirish hamdir. Bunday muhim vazifani baja- rishni har bir biologik predmetlarda amalga oshirish zarur va shartdir. Ayni vaqtda juda ko‘plab metodik tavsiyalar - ko‘rsatma- lar mavjud, ular yordamida o‘quvchilaming bilish qobiliyatlarini yanada rivojlantirish va to‘g‘ri yo‘lga solish mumkin.

Maktab predmetlarini o'qitishda qo‘llaniladigan uslublardan bin masala va mashqlar yechishdir. Bu uslub o‘quv materiali mazmunini chuqur va to‘liq o‘zlashtirish, o‘zlashtirgan bilimlarini amaliyotda qo‘llash ko‘nikma va malakalarini shakllantirishdagi roli kattadir. Shu bilan birga ayrim biologik masalalami yechish uchun boshqa fanlardan olgan bilimlarini qo‘llay olish, umumlashtirish, tirik organizmda va atrofimizdagi olamda borayotgan jarayonlami chuqur anglab yetishda muhim rol o‘ynaydi.

Masala va mashqlaming yechishdagi eng muhim kamchilik- lardan biri o‘quvchilar berilgan masalani mazmun-mohiyatini to‘la tushunmay turib birdaniga topshiriqni bajarishga o‘tishlaridir. Ayrim hollarda noto‘g‘ri fikrlash, masalani yechish yoki tushuntirishda fizika va matematikaning elementar qoidalariga to‘g‘ri kelmasli- gidir. Yana boshqa kamchihklardan biri organizm hujayra yoki molekulalar hajmini yetarli miqdorda aniq hisoblamaslikdir.

Politexnik sikldagi bir-biriga yaqin bo‘lgan tabiiy fanlar matematika, fizika, kimyo bo‘yicha masala va mashqlar yechish uchun yagona talablar ishlab chiqilgan. Bunga bog‘liq holda Amerikalik matematik D.Poya “Masalani qanday yechish kerak” degan maqolasida muallif har qanday maqolani yechishning to‘rtta qiziqarli bosqichini taklif etgan (biz uni ayrim o‘zgartirishlar va qo‘shimchalar kiritgaji holda keltirmoqdamiz).

I.  Masalaning sharti va tahlilini yozish

-  qisqartirilgan belgilar yordamida masala tekstini qanday bayon etish kerak?

-  masalani ishlash uchun qanday qo‘shimchalar tavsiya etish kerak?

-  nimani topish talab etiladi

-  dastlab qanday harakatlami amalga oshirish kerak?

-  eslangchi bunday masala yoki mashqni oldin ishlaganmisiz?

П. Masala yechish uchun reja tuzish.

-  berilgan ma’lumotlar va kattaliklar o‘rtasida qanday o‘zaro bog‘liqliklar mavjud?

-  masala shartidagi xodisaning mohiyati nimadan iborat?

-  masalada o‘rtaga tashlangan jarayon izchilligi qanday (masalaning yechish yo‘li)?

III.  Masalani yechimini topish va yozib borish

-  masalani yechishning eng qulay usulini tanlang. Agar zarur bo‘lsa matematik formula qo‘llang, miyada hisoblash amallarini bajaring.

-  zarur bo‘lgan tenglama (formula)ni yozing.

-  hisoblash zarur bo‘]gan ma’lumotlami tenglamaga qo‘ying.

-   masala yechimini savollar ko‘rinishida yozing. Har qanday jarayonni aniq va juda ehtiyotkorlik bilan amalga oshiring.

IV.  Natijalar tahlili

•  masalani ishlash yo‘llari to‘g‘ri qo‘yilganmi? Natijalami tek- shiring.

•  masala yechish usuli to‘g‘ri tanlanganmi? Boshqa usulni qo‘llash mumkin emasmi?

Eng muhim didaktik talablardan biri masala bayonini eng qulay variantlarini tanlay olish hisoblanadi.

Zoologiyani o‘qitishda masala va mashqlardan foydalanish-ning asosiy maqsadi - o‘quvchilaming faol o‘qishga chorlash, bilish faolligini oshirish, zoologiyadan olgan bilim, ko‘nikma va malakalarini rivojlantirishga yordam berish, ulami o‘qishga o'rgatish, o'quv materialini chuqur o‘rgatishdan iborat. Ta’lim jarayonida turli xil topshiriq va savollar, kuzatishlar, tabiiy ob’ektlar ustida tajribalar qo‘yish orqali o‘quvchilaming bilishga bo‘lgan intilishlarini rivojlantirishdir.

Zoologiyadan masalalar yechish metodikasi

l.                     Agar lm² sodda hayvonlaming biomassi 7.8 g bo‘lsa. Bir gektar maydondagi sodda hayvonlaming umumiy biomassasini hisoblab toping.

Yechilishi:

1 gektar 10000 m² ni tashkil etsa 1 m^z sodda hayvonlaming biomassi 7,8 g , 1 gektardagi sodda hayvonlaming umumiy bio­massasini hisoblab chiqamiz:

7,8 • 10000 = 78000 = 78 (kg).

Javob: 1 gektar maydondagi sodda hayvonlaming umumiy bio- massasi 78 kg

2.Sigir oshqozonining 1 sm³ sathiga 2 mln dona infuzoriya to‘g‘ri kelsa. Sigir oshqozonining hajmi 125 1 bo‘lsa undagi infuzoriyalaming umumiy sonini toping.

Yechilishi:

1 litr 1000 sm³ ni tashkil etadi; 125 litr 125000 sm³ ga to‘g‘ri keladi. Sigir oshqozonidagi infuzoriyalar sonini topamiz :

2000000 • 125000 = 25000000000 ta Javob: sigir oshqozonida 250 mlrd. ga yaqin infuzoriya bor.

 3.                 0‘rmondagi yomg‘ir chuvalchangining tana og‘irligi o‘rtacha

0,                 51 g. Keng bargli o'rmonning bir gektar maydonidagi yomg‘ir chuvalchangining umumiy biomassasini toping. 1 m² maydonda 680 ta yomg'ir chuvalchangi borligini hisobga olgan holda masalani yeching.

Yechilishi:

1 ga 10000 m² : 0,51 • 680 • 10000 = 3468000 = 3468 (kg).

Javob: 3468 kg.

4.   Yomg‘ir chuvalchagi pilla ichiga 30 tagacha tuxum qo‘yadi. Agar bitta pillaga 2-3 tadan tuxum qo‘ysa. 12 ta yomg‘ir chuvalchangi nechta pillaga tuxum qo‘ygan?

, 1)30:2 = 15 ,3)12*10=120

2)30:3= 10 4) 12* 15 = 180

Javob: 120 va 180 ta pillaga tuxum qo‘ygan.

6: Yigirma dona koloroda qo‘ng‘izi 30 kun davomida 4000 sm² bargni yeydi. Uning lichinkasi esa o‘zining rivojlanish davrida kartoshkaning 50 sm" bargini iset’mol qiladi. 1000 ta kolorada qo‘ng‘izi kartoshkaning qancha maydon bargini yo‘q qiladi. Nechta lichinka shuncha maydondagi bargni yo‘q qilishi mumkin?

Yechilishi:

1)   30 kunda 1000 ta kaloroda qo‘ng‘izi qancha maydon bargni yeb tugatishini hisoblaymiz. Proporsiya tuzing.

2)  Nechta lichinka 200000 sm² bargni yo‘q qiladi.

Javob: 1000 ta kolorada qo‘ng‘izi 30 kun davomida 200000 sm* kartoshkaning bargini yo‘q qiladi. Shuncha miqdordagi bargni 4000 lichinka yo‘q qiladi