Ўзвекистон республикаси олий ва ўрта


Download 0.73 Mb.
bet102/119
Sana28.09.2023
Hajmi0.73 Mb.
#1689084
1   ...   98   99   100   101   102   103   104   105   ...   119
Bog'liq
Экинларни сугориш асослари

Аралаш су в


7 S
Чинчнли сув
58- раем. Окова ва зовур сувлари к,айта ишлатиладиган махсус сугориш тизимларининг схемаси: 1 - алмашлаб экиш чегараси; 2 - карталар чегараси; 3 - картанинг тартиб сони; 4 — ферма олди гунгхонаси; 5 — насос станцияси;
6 — резервуар; 7 — чикинди сувлар насос станцияси; 8 — чикинди сувлар босимли
кувури; 9 - сув насос станцияси; 10 —. босимли сув кувури; 11 — кран; 12 — аралаштиргич камера; 13 - аралашма насос станцияси; 14 - аралашма босимли кувури; 15
- х,овуз; 16 — насос станцияси; 17 - босимли кувур; 18 - таксимлаш кувури; 19 - сугориш кувури; 20 - зовур тармоги; 21
— ѐпик; коллектор; 22 — босимли канал; 23 — окова тармоги.
Сугориладиган далалар майдони шаклланаѐтган чикинди сувларни т^лик. йукртишга имкон берадиган даражада танлаб олинади.
Тизимда цуйидаги асосий агротехник тадбирларни утказиш тупрокнинг сув, хаво режими ва физик хусусиятларини, шунингдек, унинг унумдорлигини яхшилашга имконият яра- тиб беради: ер текислаш; пушта ва эгатсиз хайдов га утиш; хаР


:бир суроришдан кейин катор ораларини сифатли юмшатиш, бороналаш ва дисклаш; хайдов ости катламини юмшатиш; органик угитлардан фойдаланиш; шУртоб тупрокдарни гипс- лаш; шурланган тупрокдарни ювиш; номавсумий даврда cyFo- ’> риш учун тайѐргарлик кУриш ва боищалар.
Йил давомида чикинди сувлардан фойдаланувчи тизимларда сугориш Усув даври ва номавсумий даврларда уткази- лади. Номавсумий даврдаги сугоришлар угитлаш-нам туплаш сугориш деб юритилади. Мавсумий сугориш меъѐри усим- ликларнинг сув ва озик, унсурларига булган эхтиѐжини х,исоб- ! га олган холда белгиланади. Сугориш меъѐри ва муддатларини белгилашда чикинди сувларини доимий кабул килиш ва таксимлаш зарурияти хам хисобга олиниши керак (92- жадвал).


92- жадвал
Маиший-хУжалик ва саноат чикинди сувлари билан сугоришда йиллик ва суткалик юклама (ВСН11-28-76)



Тупрок шароитлари

Сугориш тизимининг юкламаси

арид минтакаси

етарлича намикмайдиган минтака

Сизот сувлари чукур булган
кумли тупроклар

30/11000 » 0,35»

70/7000 0,22

Кумлок тупроклар

25/9000 0,28

16/5500 0,17

Енгил ва Уртача кумо* тупроклар

15/5000 0,16

10/3500 0,12

Изщ: 1) чап устунча: суратда - м3/га сут., махражда — м3/га йил; 2) унг устунча — л/сек. га.
Махсус сугориш тизимларйни лойихалаштиришда хаР гектар майдонга берилиши мумкин булган чикинди сув мик- дорлари инобатга олинади.

ЧИКИНДИ СУВЛАР БИЛАН ЭКИНЛАРНИ СУГОРИШ УСУЛЛАРИ


Чикинди сувлардан фойдаланиладиган сугориш тизимларида куйидаги сугориш усуллари кулланилади: ер юзасидан сутриш ~ эгатлаб, йулаклаб, чек олиб бостириб, ѐмгирлатиб сугориш ва тупрок; орасидан сугориш. К,иш вактида ер юза- ' сидан ва усув даврида ѐмгирлатиб сугориш — аралаш сугориш усули хам кУлланилиши мумкин.
( Чикинди сувларини далага узатиш тармоги ѐпик холда булади. Ер устидан сугоришда фильтрацияга карши копла-
мали очик каналлар оркали узатилиши мумкин. Ёпик, тармок сифатида асбестцемент, чуян, темир-бетон, полимер ва пулат Кувурлар ишлатилади. Кувурлар тупрокка 70 см. дан кам булмаган чукурликда жойлаштирилиб, унда сувнинг оким тезлиги 0,6—0,7 м/сек. дан кам булмаслиги керак.
Тадкикотлар курсатадики, ер юзасидан сугоришда ѐм- гарлатиб сугоришга нисбатан усимликларнинг ер устки органлари деярли ифлосланмайди ва шу сабабдан бундай усул Кулай хисобланади. Бунда эгатлаб сугориш техникаси эле- ментлари оддий сув билан сугоргандагидек килиб белги- ланади. Йулаклаб сугоришда далалар нишоби 0,002—0,008 булиши лозим. Йулак узунлиги 300—800 м, эни 30—40 м. Буйлама марзалар КЭУ-0,3 агрегата ѐрдамида олинади. Чек олиб бостириб сугоришда чеклар чукурлиги 0,20- 0,25 м,
эни 30-50 м ва узунлиги 100-120 м килиб олинади. Сугориш окова чикармасдан амалга оширилади. Муваккат сугориш тармога очик ѐки ѐпик (катгик кувурлар ва эгилувчан шланглар) холда булиши мумкин.
Санитария нуктаи назаридан тупрок орасидан сугориш энг макбул усул хисобланади. Бунда полиэтилен кувурлардан фойдаланилади, уларнинг атрофида кичик диаметрли тешик- чалар булади. Бундай усулда сугоришда дала бир хилда намикади, усимликларнинг ер устки органлари чикинди суви билан ифлосланмайди. Органик моддаларнинг парчаланиши тупрокда \аво алмашинувининг яхшиланиши эвазига икки марта тезлашади.

ЧИКИНДИ СУВЛАР БИЛАН ЁМГИРЛАТИБ СУГОРИШ ХУСУСИЯТЛАРИ


Чикинди сувлар билан ѐмгирлатиб сугоришда узокка отар ДДН- 70 машинаси, ДЦ-30, ДД-50, ДД-80 ѐмгарлатгич аппаратлари, Уртача отар ДКШ-64 «Волжанка», ДМУ-А «Фрегат» ва ДФ-120 «Днепр» машиналаридан фойдаланилади. Шунингдек, чикинди сувларни таксимлаш учун такомиллаштирилган махсус ДДН-100С, ДМУ-АСС, ДФС-120, ДКН-80 ѐмгирлатиб сугориш машиналари хамда ДД-30-1, ДД-50-1, ДД-80-1 аппа- ратларидан фойдаланилади. Чикинди сувлар таркибида курук модда микдори 1000 мг/л. дан ортганда узокка отар курилма ва аппаратларнинг отиш масофаси дарѐ суви билан ишлаган- дагига Караганда 10 фоизга кискаради.
Емгирлатиб сугориш машиналарини далада жойлаштириш тартиби оддий сув ишлатилган шароитдаги сингари булади. 60 гектаргача булган махсус сугориш тизимларида «Радуга» (КИ-50, КИ-25) ирригация жи\озлари комплекта, Z-50JI «Сигма» ѐмгирлатиш курилмаси, ДДН-70 машина- ларидан фойдаланиш максадга мувофикдир.
ДКН-80 машинасининг муътадил ишлаши учун чик,и нди сувлар таркибидаги толасимон аралашмаларнинг узунлиги 10 мм ва курук, моддалар микдори 2 г/л. дан, ДМУ-АСС «Фрегат» машинаси учун тегишлича 2,5 ва 1, ФФС-120 «Днепр» (машиналари учун 3 мм ва 2 г/л. дан куп булмаслиги, сувнинг мухит реакцияси (pH) 6—8 ва х,арорати 5—30°С атрофида булиши лозим.
Якинга ва узокка отар ѐмгирлатиб сугориш машина- ларидан фойдаланиб чикинди сувларини таксимлашда ша- молнинг тезлиги 5 м/сек. дан, узок,Ка отар машиналар кУлла- нилганда 3 м/сек. дан катта булмаслиги лозим ва бундай ! сугориш далалари а холи истикомат жойларидан камида 1000 м, магистрал йуллардан 100 м масофада булиши шарт.
Ёмгирлатиб сугориш деярли барча техник ва ем-хашак экинларини сугоришда кулланилади. Пекин бунда усимликларнинг ер устки органлари ишлаб чикариш чикитлари ва турли хил микроорганизмлар билан ифлосланади. Гельминт- лар тухуми ва ичак таѐкчалари етиштирилаѐтган мах,сулот сифатига салбий таъсир этади. Шу боис, ѐмгирлатиб сугоришда фойдаланишдан олдин чикинди сувлар сунъий тозалаш иншоотларида обдон тозалашдан утказилиши лозим. Чикинди сувлар билан сугорилган майдонларда ѐмгирлатиб сугориш машинасининг сУнгги утишила тоза дарѐ сувини ишлатиш оркали усимликларнинг ер устки органлари ювиб тозаланади.



    1. СУГОРИШ ТАРМОЦЛАРИНИНГ ХИСОБИЙ СУВ САРФИ

Кишлок хужалиги экинларини сугориш даврий тавсифга эга булганлиги сабабли сугориш тармокдарининг сув сарфи Хам доимий булмай, мавсум давомида экинларни сугориш гидромодули графиги ординатаси кийматига боглик холда Узгариб туради. Хужалик ва участка таксимлаш каналлари ва,
; айникса, муваккат тармокларга сув вакти-вакти билан бери- | лади, сугориш тугалланиши билан сув бериш тухтатилади.
Каналнинг кисобий сув сарфи хужалик сувдан фойдаланиш режаси ва сув манбаининг гидрологик режими \амда сугориладиган ерларнинг тупрок-мелиоратив холатига кура белгиланади.
Хужалик сугориш тизимидаги каналларнинг х,исобий сув сарфи кичик тартибдаги каналлар буйича талаб этилаѐтган сув сарфлари микдорлари йигиндиси буйича аникланади. У суто- ришлардан кейин катор ораларига ишлов бериш тадбирлари билан узаро мувофикдаштарилган суткалик сугорилиши лозим булган экин майдонлари буйича х,исобланади.
Кишлок хужалиги экинларини ер юзасидан сугоришда суткалик сугориш майдони (FcyT, га) куйидагича аникланади:

Download 0.73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   98   99   100   101   102   103   104   105   ...   119




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling