1. 1-laboratoriya ishi tarmoq simulyatorlari bilan ishlash ishdan maqsad

1.1-LABORATORIYA ISHI 

TARMOQ SIMULYATORLARI BILAN ISHLASH 

 

 Ishdan 

maqsad: 

Muayyan 

dasturiy 

ta'minotning 

afzalliklari 

va 

kamchiliklarini hisobga olgan holda  tarmoq simulyatorlari bilan tanishish. 

 

Nazariy qism 

Kompyuter  va  Internet  paydo  bo'lganidan  beri,  kompyuter  tarmog'i  ham 

tashkilot  ichida,  ham  global  miqyosda  resurslar  va  ma'lumotlarni  almashishda 

muhim  rol  o'ynadi.  Ushbu  tarmoqlarni  nazorat  qilish  vazifasi  yuklangan  odamlar 

tarmoq  muhandislari  yoki  tarmoq  administratorlari  deb  nomlanadi.  Tarmoq 

muhandislari  va  administratorlari  kompyuter  tizimlarini  loyihalash,  kuzatish  yoki 

tahlil  qilish  uchun  turli  xil  vositalardan  foydalanadilar.    Haqiqiy  tarmoqlarda 

(tarmoq  infratuzilmasining  ishdan  chiqishi  yoki  ishlamay  qolishi  bilan  bog`liq) 

tajriba  o'tkazmaslik  uchun  tizim  administratorlari  buning  uchun  tarmoq 

modellashtirish vositalaridan foydalanadilar. 

Simulyator  -  bu  haqiqiy  hayotdagi  vaziyatni  taqlid  (imitatsiya)  qiladigan 

kompyuter  dasturi  yoki  qurilma  hisoblanadi.  Bu  har  qanday  taxminlar  va  xatti-

harakatlarga  bog'liq  holda  hech  qanday  xavf  tug'dirmasdan  natijalarni  berishi 

mumkin.  Elektron  qurilmalarni  yaratish  uchun  simulyatordan  foydalanish  odatiy 

holdir.  Shuning  uchun  ko'plab  universitetlar  elektron  loyihalarni  o'qitishda 

simulyatsiya dasturlaridan foydalanadilar.  

Bugungi  kunda  IT  bozorida  juda  ko'p  tarmoq  simulyatorlari  tarqalmagan 

bo`lib, quyida keltirilgan simulyatorlar keng tarqalgan: 



  BOSON NET SIM;   



 CISCO Router eSim;   



 Cisco Packet Tracer;   



 Network Emulator;   



 Dynamips;   



 Cisco 7200 Simulator.  

Ulardan  eng  ko'p  ishlatiladiganlari  Boson  NetSim,  Cisco  Packet  Tracer  va 

Network Emulator. Keling, ularga batafsil to'xtalib o'tamiz. 

1.1. 

Boson  NetSim.  Boson  NetSim  -  bu  Cisco  tarmoq  uskunalarining 

ishlashini  imitatsiya  (taqlid)  qiladigan  va  foydalanuvchiga  Cisco  IOS-ni 

o'rganishga  yordam  beradigan  dastur.  Ko'pgina  boshqa  dasturiy  mahsulotlar, 

oldindan  tayyorlangan  laboratoriya  ishlarida  tizimning  xatti-harakatlarini  "taqlid 

qilishi",  aslida  tarmoqda  ro'y  berishi  mumkin  bo'lgan  vaziyatlarni  namoyish  eta 

olmaydi.  Bundan  farqli  o'laroq,  NetSim  bu  kamchilikni  bartaraf  etish  va 

tarmoqning haqiqiy xatti-harakatlarini taqlid qilish uchun Boson tomonidan ishlab 

chiqilgan  texnologiyalardan  foydalanadi.  Ushbu  texnologiyalar  Boson  NetSim 

foydalanuvchilariga  Cisco  IOS  qanday  ishlashini  yaxshiroq  tushunish  uchun 

xayoliy  laboratoriyalardan  ancha  uzoqroqqa  borish  imkonini  beradi.    NetSim 

Boson  kompaniyasi  tomonidan  juda  keng  qo'llab-quvvatlanadi  (bu,  albatta, 

telekommunikatsiya  tarmoqlarining  jadal  rivojlanishi  tufayli).  Shu  sababli,  Cisco 

ushbu  mahsulotni  imtihonga  tayyorgarlik  ko'rish  uchun  ishlatishni  tavsiya  qiladi. 

Shu sababli, Boson NetSim-ning turli xil versiyalarini chiqaradi, ularning har biri 

muayyan  imtihonga  va  shunga  mos  ravishda  foydalanuvchining  bilim  darajasiga 

qaratilgan.  Keyingi  imtihonlar  uchun  NetSim-ning  uchta  versiyasi  mavjud: 

CCENT uchun NetSim, CCNA uchun NetSim va CCNP uchun NetSim. 

 

 

1.2  Cisco  Packet  Tracer.  Ushbu  dasturiy  mahsulot  Cisco  tomonidan  ishlab 

chiqilgan  va  telekommunikatsiya  tarmoqlari  va  tarmoq  uskunalarini  o'rganish 

uchun tavsiya etiladi. 

Packet Tracer 4.0 quyidagi funktsiyalarni o'z ichiga oladi:  



  mantiqiy  topologiyani  modellashtirish:  CCNA  murakkablik  darajasida 

istalgan o'lchamdagi tarmoqlarni yaratish uchun ish maydoni;  



  real vaqt rejimida simulyatsiya qilish;  



  simulyatsiya rejimi;  



  fizik  topologiyani  modellashtirish:  shahar,  bino    va  h.k.  kabi 

tushunchalardan  foydalangan  holda  jismoniy  qurilmalar  bilan  yanada 

tushunarli o'zaro ta'sir qilish; 



  tarmoqni, qurilmaning ishlash tamoyillarini yaxshiroq tushunish uchun xarur 

bo`lgan takomillashtirilgan GUI;  



  ko'p  tilli  qo'llab-quvvatlash: ushbu dasturiy  mahsulotni  foydalanuvchi  talab 

qiladigan deyarli har qanday tilga tarjima qilish imkoniyati; 



  turli  xil  tarkibiy  qismlarni  qo'shish  /  o'chirish  qobiliyati  bilan  tarmoq 

qurilmasining yaxshilangan displeyi. 

Activity Wizardning mavjudligi talabalar va o'qituvchilarga kelajakda tarmoq 

shablonlari  yaratishga  va  ulardan  foydalanishga  imkon  beradi.  Ushbu  dastur 

yordamida  o'qituvchilar  va  talabalar  tarmoqlarni  loyihalash,  qurish,  sozlash  va 

muammolarni bartaraf etishlari mumkin.  

Packet  Tracer  eng  yangi  texnologiyalarni  batafsilroq  taqdim  etish 

imkoniyatini yaratadi va shu bilan o'quv jarayonini olingan materialni o'zlashtirish 

nuqtai nazaridan juda foydalidir. 

 

1.3  Network  Emulator.  Network  Emulator  dasturi  1997  yil  boshida 

yaratilgan. 

Loyiha, 

aslida, 

o'z 

foydalanuvchisiga 

turli 

darajadagi 

texnologiyalarning  barcha  asosiy  sirlarini  o'rgatadigan  dasturga  aylandi:  asosiy 

tushunchalardan  tortib,  tarmoq  paketlarining  alohida  maydonlarini  qayta 

ishlashning  o'ziga  xos  xususiyatlariga  qadar.  Dastur  oddiy  "

 

paketli  router"  dan 

virtual  mashinalarning  aqlli  tashkilotchisiga  o'tdi:  istalgan  kompyuterda  haqiqiy 

dasturlarga  o'xshash  bir  nechta  dasturlarni  ishga  tushirishingiz  mumkin.  Ularning 

barchasi  bir  vaqtning  o'zida  amalga  oshiriladi.  Keyinchalik  Network  Emulator-

ning  yana  bir  "kasbi"  paydo  bo'ldi:  talabalarga  IP-tarmoqlarni  boshqarish 

tamoyilini o'rgatish. 

 Ushbu simulyator quyidagi imkoniyatlar va texnologiyalarni o'z ichiga oladi: 

marshrutizatsiya,  kanallarni  modellashtirish  tizimi,  IP-filtrlash;  paket  turlari: 

ICMP,  UDP,  TCP,  shuningdek  quyit  darajadagi  ARP  so'rovlari;  interfeyslar  va 

soketlar  tushunchasi  ;  haqiqiy  TCP  /  IP  tarmog'i  orqali  bir  nechta  Network 

Emulator bog'lash. 

 

Uzoq  va  keng  tarqalgan  bo'lib  ishlatiladigan  tarmoq  modellashtirish 

vositalaridan  biri  ns-2  simulyatoridir.  Bu  erkin  tarqatiladigan  ochiq  kodli  C  ++ 

dasturiy    mahsulotidir. Simulyatsiya qilingan tarmoq topologiyasi va simulyatsiya 

parametrlari foydalanuvchi tomonidan OTcl tilidagi tashqi skriptlarda tasvirlangan 

(Tcl-ning ob'ektga yo'naltirilgan lahjasi). Tarmoq modeli diskret hodisalar asosida 

qurilgan.  Tarmoqni  grafik  ravishda  namoyish  qilish  uchun  tashqi  modul  -  NAM 

(tarmoq  animator)  ishlatiladi.  ns-2  IP  tarmoqlari  uchun  cheklangan  qo'llab-

quvvatlashni  taqdim  etadi,  chunki  loyiha  deyarli  muzlatilgan.  Buning  sababi, 

rivojlanish  hamjamiyati  ushbu  simulyatorning  yangi,  yanada  rivojlangan 

versiyasini - ns-3-ni ishlab chiqishga va targ'ib qilishga o'tdi. 

 

ns-3 - 2006 yil o`rtalarida ns-2 ga alternativa sifatida boshlangan loyiha. Ns-3 

simulyatori  tarmoqni  modellashtirish,  tarmoqni  tadqiq  qilish  va  o'qitish  uchun 

ochiq,  kengaytiriladigan  platformani  taqdim  etish  uchun  yaratilgan.  Qisqacha 

aytganda, ns-3 paketli ma'lumot uzatish tarmoqlari qanday amalga oshirilishini va 

ishlashini  ko'rsatib  beradi.  Ns-3-dan  foydalanish  sabablari  talab  qilinadigan 

holatlar, haqiqiy  tizimda  amalga  oshirish  qiyin  yoki imkonsiz  bo'lgan  tadqiqotlar, 

yuqori  darajada  boshqariladigan  muhitda,  ko'paytiriladigan  muhitda  tizimning 

xatti-harakatlarini  o'rganish,  shuningdek  tarmoqlar  qanday  ishlashini  o'rganish 

mumkin.Foydalanuvchilar  ns-3-da  taqdim  etilgan  modellar  to'plami  Internet 

protokollari va tarmoqlarining ishlashini taqlid qilishga e'tibor berishadi, ammo ns-

3  faqat  Internet  tizimlari  bilan  chegaralanmaydi,  ba'zi  foydalanuvchilar  ns-3-ni 

Internetga asoslangan  bo'lmagan tizimlarni taqlid qilish uchun ishlatadilar. 

GNS3  (Graphical  Network  Simulator)  2008  yilda  Jeremi  Grossmann 

tomonidan  yaratilgan  yana  bir  bepul  tarmoq  simulyatori.  2015  yilga  kelib,  ushbu 

tizimni  yuklab  olish  soni  11  milliondan  oshdi.Ushbu  simulyatorning  mashhurligi  

ko`p  tarmoqli  murakkab  tarmoqlarni  simulyatsiya  qilishga  imkon  berishi  bilan 

bog`liq. 

 

GNS3  bu  marshrutizator  va  virtual  mashinalarning  virtual  tarmog'ini 

simulyatsiya  qilishga  imkon  beradigan  grafik  tarmoq  simulyatoridir.  O'qitish  va 

test qilish   vositadir. Deyarli barcha platformalarda ishlaydi. GNS3 ishlatiladigan 

apparat  platformasiga  qarab,  Cisco,  Cisco  ASA,  Juniper  marshrutizatorlaridan, 

shuningdek,  tarmoq  operatsion  tizimlarida  ishlaydigan  serverlardan  iborat 

murakkab  loyihalarni  qurish    mumkin.GNS3  bir  nechta  virtual  mashinalarni, 

jumladan  Cisco  tarmoq  uskunalari  uchun  Dynamips,  marshrutizatorlar  uchun 

VMWare,  VirtualBox,  Docker  va  QEMU  hamda  kommutatorlari  uchun    Juniper 

kabilarni  qo`llab-quvatlaydi.  Simulyator  taqsimlangan  arxitekturaga  ega  bo`lib,  u 

virtual  va  haqiqiy  qurilmalarni  birlashtirishga  imkon  beradi,  shu  bilan  ishlash 

samaradorligini  oshiradi  va  ushbu  modellarni  haqiqiy  tarmoqlarning  modellariga 

yaqinlashtiradi.  Bundan  tashqari,  bir  nechta  kuzatuv  fayl  formatlari  (pcap  bilan 

birga) qo`llab-quvvatlanadi. 

Opnet - bu dastur yaratuvchilariga ilmiy ishlarni topshirish sharti bilan, ta`lim 

maqsadlarida  bepul  foydalanish  imkoniyati  bo`lgan  tijorat  mahsulot.  Opnet  juda 

do`stona  foydalanuvchi  interfeysi  va  mukammal  IP  tarmoqlarini  qo`llab-

quvvatlashga ega. Konfiguratsiya oyna interfeysi orqali ham, buyruq satridan ham 

amalga  oshirilishi  mumkin.  Ko`plab  funktsiyalarga  ega  bo`lgan  qurilmalarning 

aksariyati qo`llab-quvvatlanadi. Simulyatsiya natijalarini turli xil formatlarda olish 

mumkin,  ularning  eng  mashhurlari  grafikadir.  OPNET  oilasi  (OPNET 

Technologies  tomonidan)  mahalliy  va  global  tarmoqlarni,  kompyuter  tizimlarini, 

dasturlarni  va  taqsimlangan  tizimlarni  loyihalash  va    modellashtirish  vositasi 

hisoblanadi.  

 

U o`z foydalanvchilariga quyida keltirilgan imkoniyatlari ochib beradi: 



  Topologiya  va  tarmoq  trafigi  ma'lumotlarini  import  va  eksport  qilish 

imkoniyati; 



  Mijoz-server  dasturlari  va  yangi  texnologiyalarning  tarmoq  ishlashiga 

ta'sirini tahlil qilish; 



  Ierarxik  tarmoqlarni,  ko'p  protokoli  mahalliy  va  global  tarmoqlarni 

modellashtirish;  



  marshrutlash algoritmlarini hisobga olish; 



  Ob'ektga yo'naltirilgan yondashuv. 



  Protokol va ob'ektlarning keng qamrovli kutubxonasi. 

Quyidagi mahsulotlarni o'z ichiga oladi:  



  Netbiz (hisoblash tizimini loyihalash va optimallashtirish),  



  Modeler  (tarmoqlar,  kompyuter  tizimlari,  dasturlar  va  tarqatilgan 

tizimlarning ishlashini modellashtirish va tahlil qilish),  



  ITGuru  (aloqa  tarmoqlari  va  tarqatilgan  tizimlarning  samaradorligini 

baholash). 

Psimulator2  -  bu  grafik  tarmoq  simulyatori.  Ular    Linux  va  Cisco 

qurilmalarini sxemaga yig'ishga imkon beradi. 

 

NET-Simulator 

turli 

xil 

virtual 

qurilmalarni 

qo'llab-quvvatlaydi: 

marshrutizator,  kompyuter,  kommutator  va  kontsentrator.  Ushbu  qurilmalar 

haqiqiy  qurilmalarga  o'xshash  buyruq  satri  interfeysi  tomonidan  boshqariladi. 

NET-Simulyator ISO OSI 1, 2 va 3 darajalarini amalga oshiradi. NET-Simulyator - 

bu ochiq  manbali  loyiha  hisoblanadi. U  GNU  GPL  litsenziyasi  ostida  chiqariladi. 

Bundan tashqari, NetKit, Shadow va Cloonix kabi loyihalar ham mavjud 

 

 

 

Topshiriq 

NetKit,  Shadow и  Cloonix  simulyatorlari,  ularning  afzallik  va  kamchiliklari  

haqida hisobot tuzing. 

 

Savollar 

1. Simulyator nima? 

2. Tarmoq simulyatorining asosiy vazifasi nimadan iborat? 

3. Boson NetSim dasturiy ta`minotining Network Emulator dasturidan qanday 

afzalliklarga ega? 

4.  Graphical  Network  Simulator  kim  tomonidan  yaratilgan  va  qanday 

afzalliklarga ega? 

5.OPNET  oilasi  qanday  tizim  va  tarmoqlarni  loyihalashtirish  vositasi 

hisoblanadi? OPNET oilasi qanday mahsulotlarni `oz ichiga oladi? 

6. Grafik tarmoq simulyatoriga misol keltiring.