1. Aristotel haqida Aristotel falsafasining o`ziga xosligi

Reja:

1. Aristotel haqida
2. Aristotel falsafasining o`ziga xosligi
3. Aristotelning "Ritorika" kitobi haqida
4.Notiqlik sa`nati haqida Aristotelning falsafiy qarashlari

1. Aristotel yoki ASrtastu miloddan avvalgi 384 yilda Yunonistonda dunyoga kelgan.Aristotel mashhur sarkarda Iskandar Zulqarnaynni ustozi. Aristotel Fizik, Matematika,nazm, mantiq, ritorika,siyosat,etika,biologiya,zoologiyaga oid ishlar yozib qildirgan. Miloddan avvalgi 367 yilda Afinaga borib,
Platon akademiyasida tahsil koʻrdi, 20
yoshida uning ishlarida ishtirok etdi.
Miloddan avvalgi 343 yildan eʼtiboran
Makedoniya podshohi Filipp taklifi bilan
shahzoda Aleksandrga murabbiylik qildi.
Miloddan avvalgi 335 yilda Afinaga
qaytib, oʻzining Likey maktabini tashkil
qildi. Aleksandr vafotidan soʻng 323 yilda
xudosizlikda ayblanib, Evbeya
Xalqidasiga qochishga majbur boʻldi va
umrining oxirigacha shu erda yashadi.
Arastu qomusiy bilimlar sohibi,
peripatetika maktabi asoschisi, uning taʼlimoti ayrim, alohida fanlarni falsafiy
nuqtai nazardan yoritib berdi. Fan
sohalarini tasniflashda falsafiy tizim yaratish bilan Arastu insoniyat tafakkurini
rivojlantirishga juda kuchli taʼsir koʻrsatdi.
Arastu ijodi oʻz zamonidagi deyarli
barcha bilim sohalarini qamrab oldi.
Oʻzining „ilk falsafa“ ga oid („Metafizika“)
asarida Platonning gʻoyalar nazariyasini
tanqid qildi. „Platon gʻoyalari“ moddiy
predmetlarning oddiy nusxasi, aynan oʻzi
ekanini koʻrsatdi. Arastu ayrimlik va
umumiylikning oʻzaro munosabati
masalasini hal etdi. Ayrimlik „biron-bir
joy“dagina va „hozir“dagina mavjuddir,
uni his bilan idrok etish mumkin.
Umumiylik esa har qanday joyda va harvaqtda („hamma yerda“ va „hamma
vaqt“) mavjud, u muayyan sharoitda
ayrim holda yuzaga kelib, shu ayrimlik
orqali idrok qilinadi. Shuningdek
umumiylik – fan predmeti, uni aql
vositasida bilib olish mumkin.
Arastu olamdagi hodisalar va
predmetlarning sabablarini toʻrt guruhga
boʻladi: 1) moddiy sabab yoki materiya;
2) shakliy sabab yoki shakl; 3) yuzaga
keltiruvchi sabab; 4) oxirgi sabab yoki
maqsad. Garchi Arastu materiyani
dastlabki sabablardan biri, deb eʼtirof
etsa ham, uni faqat passiv asos,
imkoniyat xolos, qolgan uch sababni
esa – faol sabab, deb hisoblaydi.Masalan, uning fikricha, shaklsiz hech
qanday narsaning boʻlishi aslo mumkin
emas, shakl – borliq mohiyatidir, shakl –
abadiy, oʻzgarmas va moddiy sababdan
ustunroqdir. Yuzaga keltiruvchi sabab
harakat yoxud turgʻunlik manbaidir.
Harakat, deydi Arastu, biron-bir narsaning
imkoniyatdan voqelikka oʻtishidir.
Harakatning toʻrt turi bor, bular: sifatli
harakat yoki oʻzgarish; miqdoriy harakat
yoki koʻpayish va kamayish; joyni
oʻzgartirish yoki makondagi harakat;
vujudga kelish va yoʻq boʻlishdan iborat.
Oxirgi sabab yoki maqsad – harakat,
oʻzgarish, inson faoliyatining oqibatidir.Arastu taʼlimotiga binoan, xudo – oʻz
qonunlari boʻyicha rivojlanayotgan
barcha shakllar, tabiatdagi jamiki
hodisalar va hamma mavjud narsalarning
oliy maqsadi, „shakllarning shakli“,
maqsadi, olamni harakatga keltiruvchi ilk
kuchdir. Arastu nazariyasiga koʻra, har
qanday real mavjud boʻlgan ayrim narsa
„materiya“ bilan „shakl“ning birligidan
iborat, „shakl“ esa narsaning oʻziga xos
„koʻrinishi“dir, unga ham „materiya“, ham
„shakl“ deb qarash mumkin. Shu tariqa
butun voqe olam „materiya“dan – „shakl“
ga va „shakl“dan – „materiya“ga izchil
ravishda oʻtish jarayonidan iborat.Arastu bilish haqidagi taʼlimotida
„dialektik“ bilish bilan „apodiktik“ bilishni
bir-biridan farqlaydi. „Dialektik“ bilish –
tajriba samarasi boʻlmish „fikr“ni,
„apodiktik“ bilish esa ishonchli bilimni
vujudga keltiradi. Ammo Arastu tajribani
ishonchli bilimning oliy darajasi, deb
hisoblamaydi, uning fikricha, bilimning
eng oliy qonun qoidalari bevosita aql
vositasidagina idrok etiladi.
Arastu mantiq ilmining asoschisidir.
Arastu yaratgan va „analitika“ deb nomlagan mazkur fan tafakkurning
tushuncha, muhokama, xulosa kabi
asosiy shakllaridan, ayniyat, qaramaqarshilik va uchinchisi istisnoqonunlaridan, fikrni isbotlash yoxud rad
etish uslublaridan, bir qancha
kategoriyalardan iborat. Mantiq „ilk
falsafa“ („metafizika“) bilan birgalikda fan
sohalarining falsafiy tasnif tizimini tashkil
etadi. Biologiya sohasidagi Arastu ilmiy
xizmatlaridan biri – oʻsimlik va hayvonot
turlarining biologik jihatdan maqsadga
muvofiqligi haqidagi taʼlimotidir.
Oʻsimliklarning urugʻdan oʻsib-rivojlanishi,
hayvonlardagi instinktlarning maqsadga
muvofiq tarzda yuzaga kelishi,
aʼzolarining oʻzaro mutanosib ravishda
harakat qilishi – tabiatdagi maqsadga
muvofiqlik namunasidir.Arastu jahon ilm tarixida ilk bor axloq
fani – etikaga asos soldi. Uning axloq
sohasidagi maʼnaviy ideali Xudodir, Xudo
eng oliy faylasuf va mutafakkirdir. Arastu
aql-zakovatning kuzatish, mushohada
qilishdan iborat faoliyatini barcha
neʼmatlardan ustun qoʻyadi, uni ezgulik,
rohat va lazzat manbai, deb biladi. Amaliy
faoliyat esa hamisha ham aql hukmiga
boʻysunavermaydi, binobarin kundalik
ishlarda ham aql, ham hayotiy tajribani
ishga solib oʻrta yoʻlni tanlagan maʼqul.
Arastuning siyosiy qarashlari „inson –
ijtimoiy mahluqdir“ degan gʻoyaga
asoslanadi, yaʼni oila, jamiyat, davlat –
inson hayoti va faoliyatining asosiysohalaridir, bularsiz u yashay olmaydi.
Arastu oilaviy va ijtimoiy tarbiyani davlat
tuzumini mustahkamlash vositasi, deb
biladi, binobarin maktab faqat davlatniki
boʻlishi, unda barcha fuqarolar (qullardan
tashqari) avvalo davlat tuzuk tartibotidan
saboq beruvchi ilmlarni egallashi shart.
Arastu davlat masalasida har qanday
arbob qulay siyosiy shart-sharoit vujudga
kelishini kutib oʻtirmay, mavjud
imkoniyatdan kelib chiqib, yaxshi
konstitutsiya asosida kishilarni boshqara
bilishi, birinchi galda yosh avlodning
jismoniy va aqliy tarbiyasi haqida
qaygʻurishi lozim, deb hisoblaydi.Arastu davlatni idora etishning uchta
maʼqul va uchta nomaʼqul shakli mavjud,
degan gʻoyani olgʻa suradi. Yaxshi
boshqaruv shakllari amal qilgan davlatda
undan gʻarazli maqsadlarda foydalanish
imkoni istisno etiladi, hokimiyat esa
butun jamiyat xizmatida boʻladiki, bular –
monarxiya (yakka podsho hukmronligi),
aristokratiya (aslzodalar hukmronligi) va
„politiya“ (oʻrta tabaqa, moʻʼtadil
demokratiya hukmronligi)dir. Aksincha,
tiraniya (zolimona hukmronlik), sof
oligarxiya (qudratli kishilar toʻdasining
hukmronligi) va oxlokratiya (haddan
oshgan olomon hukmronligi) –
monarxiya, aristokratiya va „politiyashakllarining vaqt oʻtishi bilan batamom
aynigan, yuz tuban ketgan koʻrinishidir.
Arastuning tarbiya nazariyasi zamirida
axloqiy va ruhiy qarashlari yotadi:
tarbiyadan maqsad – ruhning oliy jihatlari
boʻlmish aql-zakovat va irodani kamol
toptirishdir. Tarbiyaning oʻzaro chambarchas bogʻliq uch jihati –
jismoniy, axloqiy va aqliy tarbiya –
ruhning uch turiga muvofiq keladi, yaʼni
kamolatga erishishning
harakatlantiruvchi kuchlari – tabiiy
qobiliyat, koʻnikma va aql-idrokdan iborat
hamda tarbiya ishi ayni shu kuchlarga
asoslanishi zarur. Arastu oʻz iqtisodiy
taʼlimotida qullik – tabiiy bir hodisa va udoimo ishlab chiqarish?
negizi boʻlishi
lozim, degan nuqtai nazarga suyanadi. U
tovar-pul munosabatlarini tadqiq etib,
natural xoʻjalik bilan tovar ishlab
chiqarish?
oʻrtasidagi tafovutlarni anglab
etish darajasiga yaqin keldi. Uningcha,
boylik ikki turdan iborat: isteʼmol
qiymatlari yigʻindisi sifatidagi boylik va
tovar ayirboshlash qiymatlari sifatidagi
boylik. 1-tur boylik (uni Arastu „tabiiy
boylik“ deb ataydi) manbai –
dehqonchilik va hunarmandchilik boʻlib,
kishilarning tub ehtiyojlarini qondirish
uchun xizmat qiladi. 2-tur boylik esa (uni
Arastu „gʻayritabiiy boylik“ deb
nomlagan) aksincha, bevosita ehtiyoj
buyumlaridan iborat boʻlmay, oʻzaroayirboshlash, muomala negizida vujudga
keladi. Boylik 1-turining miqdori inson
ehtiyojlari bilan chegaralansa, 2-turining
miqdorini esa aslo cheklab-chegaralab
boʻlmaydi. Shuningdek Arastu isteʼmol
qiymati bilan tovar qiymati oʻrtasidagi
chegarani birinchi boʻlib belgilab berdi,
turli xil tovarlari faqat pul vositasida
oʻzaro qiyoslash mumkin, deb hisobladi. Arastudan juda boy falsafiy meros
qolgan. Ular orasida eng mashhurlari:
„Politiya“,
„Gʻoyalar haqida“,
„Farovonlik haqida“,
„Birinchi analitika“,Ikkinchi analitika“,
„Kategoriyalar“,
„Fizika“,
„Metafizika“,
„Jon haqida“,
„Nikomax axloqi“,
„Yevdem axloqi“,
„Axloqi kabir“,
„Siyosat“,
„Ekonomika“,
„Etika“,
Poetika“
„Ritorika``

2. Aristotel qadimgi buyuk yunon faylasufi,
qomuschi, o‘z davrida mavjud barcha fanlar bo‘yicha qalam tebratgan allomadir.
Uning yashab o‘tganiga ikki ming yildan ortiq vaqt bo‘lganiga qaramay, hamon
o‘z ta’limoti bilan jahon ahli orasida yashab kelmoqda. Aristotel dunyoqarashi iz
qoldirmagan biron-bir fan sohasini ko‘rsatish qiyin.
Alloma haqida bizning fikrimiz qanday bo‘lmasin, uning aql-zakovatini,
jasoratini tan olishimiz kerak. Aristotel yashab, ijod qilgan davrda Yunoniston na
faqat Yevropada, balki butun jahonda iqtisodi, madaniyati, fani rivojlangan davlat
sifatida tanilgan edi.
Sharqda Aristotelni “muallimi avval” deb atashgan. Uning ta’limoti o‘nlab
asrlar davomida Bog‘dod va Kordovada, Misr va Buyuk Britaniyada ilm-fan,
ayniqsa falsafa va mantiq ilmining gurkirab o‘sishiga katta ta’sir ko‘rsatib kelgan.
Aristotelning buyukligi yana shundaki, u o‘z ustozi Platon singari Afinada o‘z
maktabini tashkil etdi. Bu maktabda yuzdan ortiq shogirdlar tahsil olgan. Ular
keyinchalik o‘z ustozlari bilan birga tabiiy-ilmiy, ijtimoiy-siyosiy ilmlarni
rivojlantirdilar.
Falsafa tarixini o‘rganish falsafaning ijtimoiy ong shakllari o‘rtasidagi
o‘rnini aniqlash va u jamiyat moddiy hayotining ijtimoiy amaliyotga bog‘liqligi,
nisbiy mustaqilligi, shuningdek, ichki taraqqiyotida, ichki mantiqqa egaligini
aniqlashni taqozo etadi. O‘tmish falsafiy ta’limotlar tarixi bosib o‘tilgan bosqich
sifatida qaralib, uni o‘rganish hozirgi davrda katta ahamiyat kasb etmoqda. . Darhaqiqat, buyuk mutafakkirlarning falsafiy
qarashlarini o‘rganish doimo dolzarb masala bo‘lib qoladiAristotel barcha fanlarni ikki qismga — nazariy va amaliy fanlarga ajratadi.
Uning fikricha, nazariy fanlarni o‘rganish faqat ularni bilishga qaratilgan. Amaliy
fanlar esa insonlarga yo‘l-yo‘riq ko‘rsatishga, biror foydali ishni amalga oshirishga
qaratilgan. Nazariy fanlarni Aristotel uch qismga: Birinchi falsafa (metafizika),
matematika va fizikaga bo‘ladi.
Agar «Metafizika», ya’ni birinchi falsafa borliqning o‘zgarmas asosini
o‘rgansa, matematika jismlarning mavhum, mikdorny va fazoviy xossalarini,
fizika jismlarning tabiatdagi turli holatlari va aniq «materiyalar»ni o‘rganadi.
Aristotelning borliqni turli fanlar yordamida o‘rganishini olimlar yuqori
baholganlar. Shunday qilib, Aristotel falsafasining xususiyati materializm bilan
idealizm o‘rtasida ikkilanishdan iboratdir. U o‘zining ilk falsafiy qarashlarida
ustozi Platonga ergashgan bo‘lsa, keyinchalik uning falsafasini tanqid qilib,
o‘zining mustaqil ta’limotini yaratdi. Aristotelning fikricha, Platonning «g‘oyalar nazariyasi» jiddiy asosga ega emas. Unga ko‘ra, g‘oyalar birlamchi bo‘lib, moddiy
dunyo, jism va hodisalar ularning nushasidir. Aristotel Platonning bu ta’limotini
rad etib, g‘oyalarning o‘zi jismning oddiy nushasi va o‘z mazmuni jihatidan uning
bu jismlardan farqi yo‘q, deb ta’kidlaydi. «Umumiy g‘oya» o‘z nushasi sifatida
jism va hodisalarni yaratgan g‘oya-jismning mohiyatidan iborat. Platonning bu
g‘oyasini Aristotel rad ztdi. Agar «g‘oya» jism va hodisalarning mohiyati bo‘lsa, u
vaqtda bu mohiyat shu jism va hodisalarda gavdalanishi va ifoda etilishi lozim edi.
Vaholanki, Platon jism va hodisalar o‘z mohiyatidan (g‘oyadan) butunlay ajralgan
deb ta’kidlaydi Aristotel. Shuning uchun Platon narsa va hodisalarni o‘rganish
ularning mohiyatini bilishga yordam bermaydi, moddiy narsa va hodisalarni
bilishning hojati yo‘q. Shu sababli sezgi a’zolarimiz xizmatidan voz kechish kerak,
degan fikrni ilgari suradi.
Aristotel Platonda g‘oya bilan moddiy predmetlar, mohiyat va hodisa,
imkoniyat va voqelik o‘rtasida bog‘lanish butunlay yo‘q ekanini ta’kidlaydi.
Shunday qilib, Platonning fikricha, g‘oyalar abadiy, birlamchi, harakatsiz,
o‘zgarmas, ularning nushasi hisoblanadi. Moddiy narsalar va hodisalar harakatda,
o‘zgarishda va o‘tkinchi xarakterga egadir. Platonning bu g‘ayri-ilmiy ta’limoti,
Aristotelning fikricha, asossiz va qarama-qarshi qutbga ega. Modomiki, predmet
va hodisalar «g‘oya»larning mahsuli, nushasi ekan, deb ta’kidlaydi Aristotel, nega
«g‘oyalar» harakatsiz, o‘zgarmas, mangu, ularning nushasi, mahsuli esa
harakatda, o‘zgarishda va o‘tkinchi xarakterga ega bo‘lishi kerak? Aristotel bu
yerda Platon ta’limotida ta’kidlangan predmet va hodisalar bilan «g‘oyalar
dunyosi» o‘rtasida sababiy bog‘lanish yo‘q ekanini ochib tashlaydi. Aristotel
Platon singari tushunchalar orqali borliqning muhim, tub va o‘zgarmas xossasini
bilish mumkin, deydi.
Lekin Aristotel Platonning tushunchalar orqasida konkret moddiy narsalar
yotishini inkor etishini tanqid qilib, tushunchalar orqasida konkret narsalar yotadi,
deb ta’kidlaydi. Masalan, Platon «o‘rmon» tushunchasi ortida konkret daraxtlar
yotishini ko‘ra olmaydi. Platon tushunchalarni hissiy borliqqa qarama-qarshi qilib
qo‘yadi. Aristotelning fikricha, «g‘oyalar dunyosi» ta’limotining yuzaga kelishidanazariyasi» jiddiy asosga ega emas. Unga ko‘ra, g‘oyalar birlamchi bo‘lib, moddiy
dunyo, jism va hodisalar ularning nushasidir. Aristotel Platonning bu ta’limotini
rad etib, g‘oyalarning o‘zi jismning oddiy nushasi va o‘z mazmuni jihatidan uning
bu jismlardan farqi yo‘q, deb ta’kidlaydi. «Umumiy g‘oya» o‘z nushasi sifatida
jism va hodisalarni yaratgan g‘oya-jismning mohiyatidan iborat. Platonning bu
g‘oyasini Aristotel rad ztdi. Agar «g‘oya» jism va hodisalarning mohiyati bo‘lsa, u
vaqtda bu mohiyat shu jism va hodisalarda gavdalanishi va ifoda etilishi lozim edi.
Vaholanki, Platon jism va hodisalar o‘z mohiyatidan (g‘oyadan) butunlay ajralgan
deb ta’kidlaydi Aristotel. Shuning uchun Platon narsa va hodisalarni o‘rganish
ularning mohiyatini bilishga yordam bermaydi, moddiy narsa va hodisalarni
bilishning hojati yo‘q. Shu sababli sezgi a’zolarimiz xizmatidan voz kechish kerak,
degan fikrni ilgari suradi.
Aristotel Platonda g‘oya bilan moddiy predmetlar, mohiyat va hodisa,
imkoniyat va voqelik o‘rtasida bog‘lanish butunlay yo‘q ekanini ta’kidlaydi.
Shunday qilib, Platonning fikricha, g‘oyalar abadiy, birlamchi, harakatsiz,
o‘zgarmas, ularning nushasi hisoblanadi. Moddiy narsalar va hodisalar harakatda,
o‘zgarishda va o‘tkinchi xarakterga egadir. Platonning bu g‘ayri-ilmiy ta’limoti,
Aristotelning fikricha, asossiz va qarama-qarshi qutbga ega. Modomiki, predmet
va hodisalar «g‘oya»larning mahsuli, nushasi ekan, deb ta’kidlaydi Aristotel, nega
«g‘oyalar» harakatsiz, o‘zgarmas, mangu, ularning nushasi, mahsuli esa
harakatda, o‘zgarishda va o‘tkinchi xarakterga ega bo‘lishi kerak? Aristotel bu
yerda Platon ta’limotida ta’kidlangan predmet va hodisalar bilan «g‘oyalar
dunyosi» o‘rtasida sababiy bog‘lanish yo‘q ekanini ochib tashlaydi. Aristotel
Platon singari tushunchalar orqali borliqning muhim, tub va o‘zgarmas xossasini bilish mumkin, deydi. Lekin Aristotel Platonning tushunchalar orqasida konkret moddiy narsalar
yotishini inkor etishini tanqid qilib, tushunchalar orqasida konkret narsalar yotadi,
deb ta’kidlaydi. Masalan, Platon «o‘rmon» tushunchasi ortida konkret daraxtlar
yotishini ko‘ra olmaydi. Platon tushunchalarni hissiy borliqqa qarama-qarshi qilib
qo‘yadi. Aristotelning fikricha, «g‘oyalar dunyosi» ta’limotining yuzaga kelishidamutafakkirlarning ham hissalari benihoya katta. . Shu sababli ham xususan, Abu Nasr Forobiy Sharqda “Muallimi soniy” (ikkinchi muallim) degan sharafli unvonga muyassar bo‘lgan.

Aristotelning "Ritorika" kitobi haqida

Agar siz falsafa, adabiyot va san’atga mehr qo‘ysangiz, buyuk faylasuf va so‘z ustasi Arastu haqida eshitgan bo‘lsangiz kerak. Sizni adibning zamonamizda juda mashhur bo‘lgan noyob asarlarini o‘qishga taklif qilamiz. Aristotel rasmiy falsafa va mantiqning asoschisi bo'lib, uning rivojlanishida katta rol o'ynagan. zamonaviy fan va san'at. Muallif “Ritorika” asarida poetikaning metafizik tabiati va ritorikaning texnik tomoni haqida fikr yuritadi.

Buni qadimgi yunon faylasufi va olimi Arastu yozgan noyob ish taxminan 2500 yil oldin, ammo bizning davrimizda uning asarlari o'z ahamiyatini yo'qotmagan va har bir o'quvchining ritorikaga bo'lgan qiziqishini jonlantirgan. Poetika, uning fikricha, falsafiy mustaqil ob'ekt bo'lib, u san'at va falsafaning ajralmas qismi hisoblanadi.

Ish ma'lum mavzularga bag'ishlangan bir necha qismlarga bo'lingan. Muallif o‘z asarida inson borlig‘ining asosiy yo‘nalishlarini yoritib, o‘ziga xos ko‘p qirrali falsafa tizimini yaratadi. Ritorika notiqlikdagi asosiy muammolarni aniqlash va tizimlashtirilgan jarayon sifatida qaraladi. Xususiyatlari haqida ham bilib olishimiz mumkin notiqlik tinglovchining e'tiborini o'ziga tortadigan va ushlab turadigan. Keyinchalik, muallif asosiy narsani tahlil qiladi texnik nuqtalar ritorika.

Aristotel o'z asarida inson tuyg'ularini har tomonlama tahlil qiladi va ularni muhokama usullari bilan mahorat bilan tasdiqlaydi. Uyatga bag'ishlangan juda qiziqarli qism, bu erda muallif yaxshi o'rnak bilan beg'ubor obro'ga ega bo'lgan fazilatli shaxs sifatida namoyon bo'ladi. Shuningdek, muallif turli yosh toifalariga oid o‘z fikrlari, xulosalari va xususiyatlarini alohida tartibda joylashtirgan holda o‘rtoqlashadi. Ish oxirida biz muallifning aforizmlari bilan tanishish imkoniyatiga ega bo'lamiz.

Bu kitobga kim qiziqadi? Jahon falsafasi va san'atining asosiy g'oyalari haqida ko'proq bilishni istagan har bir kishi, shuningdek, gumanitar fanlar talabalari uchun. Bu asarlar ko'p asrlar davomida eng yaxshi ilmiy ongni hayajonga solib kelgan, chunki bu asarlarda she'riy va ritorik metafizika mavzusidagi teng asarlar yo'q.

"Ritorika" kitobini o'qish juda qiyin, garchi u sodda va hatto sodda tilda yozilgan bo'lsa ham. Asar o‘z o‘quvchisini har bir so‘z, jumla, band va aforizmlar haqida to‘g‘ri va teran ma’noni anglash uchun o‘ylashga majbur qiladi.

Aristotelning «Ritorika»si uch kitobdan tashkil topgan. Asarning
birinchi va ikkinchi kitoblari, asosan chiroyli so‘zlash, ishontirish
uslublari haqidagi fikr va mulohazalardan iborat bo‘Isa, uchinchi
kitobida nutq mantiqiga juda katta ahamiyat beriladi. Olimning
fikricha, notiq tilidagi turli «qorishmalar», ya’ni so‘zlarning noto‘gri
va noto'rin talaffuz qilinishi, jumlalaming mantiqan har xil tuzilishi
so‘zlovchining katta xatosidir. Aristotel har bir jumlaning asosiy
fikmi ifoda etishga qaratilishi, ravon va tinglovchi tushunadigan
darajada sodda bo‘lishini talab etadi. U notiqning hissiyot bilan
so'zlashi mulohaza yuritayotgan fikrning tinglovchi qalbiga tez
yetishida muhim omil bo‘lishini alohida uqtiradi. Bundan tashqari,
Aristotel notiqning auditoriyani o‘ziga jalb etishi uchun hazil mutoyiba so‘zlar bilan lirik chekinish qilib, tinglovchilarni
hayajonlantira bilishi zarurligini, agar turli ko‘rgazmali qurollardan
foydalansa, har xil epitet, chog‘ishtirish va metofaralami qo‘llasa,
nutqining ta’sirchanligi yanada oshishini, ammo keltirilgan misollar
ko'payib ketib, tinglovchini zeriktirib qo‘ymasligi kerakligini ham ta’kidlaydi.
Arsitotel notiqlik san’atini egallashni 5 qismga bo‘lib o‘rgatadi:
Materialni kashf etish (har tomonlama tayyorlash).
Materialni joylashtirish shakli (rejasi).
Materialni eslab qolish (o‘zlashtirish).
Materialni socz yordamida to‘g‘ri aks ettirish.
Materialni to‘g‘ri talaffuz etish.
Aristotelning fikrlari hozirgi kunda ham o‘z qimmatini saqlab kelmoqda