1-mavzu. Eng qadimgi davr madaniy merosimizning o’rganilish tarixi

1-MAVZU. ENG QADIMGI DAVR MADANIY MEROSIMIZNING O’RGANILISH TARIXI.

BILAMAN	BILIBOLDIM	BILISHNIXOXLAYMAN
Zardushtiylik dini va uning kelib chiqish tarixini bilaman.	Avesto 2 ming yil davomida og’zaki tarzda shakllanib m.a. uchinchi asrda kitob holiga keltirilganligini bildim.	Zardushtiylik diniga sig’inadiganlar va ular qaysi millat vakillari ekanliklarini bilishni xoxlardim.
Budaviylik dini salkam 2600 yil avval shimoliy sharqiy Hindistonda vujudga kelganligini va ular budga sig’inishlarini bilaman.	Budaviylikni kelib chiqish tarixini va O’zbekistonda O’rta asrlarda chuqur iz qoldirilganligini Qorateppa va CHingizteppa balandliklarida budaviylik monastiri bor ekanligini bilib oldim.	Budaviylik monastirlarini kelib chiqish tarixini bilishni xoxlardim.
Xristianlik Falastin yerlarida vujudga kelganligini va xristianlik ta’limotining asoschisi Isoh Maseh bo’lganligini muqaddas kitoblari BIBLIYA ekanligini bilardim.	O’zbekistonda xristianlik va cherkovlar haqida biliboldim, milodning to’rtinchi asr boshlarida ya’ni 324 yili xristianlik Rim imperiyasida davlat dini deb e’lon qilinganligini bilib oldim.	Bibliya kitobini kelib chiqish tarixini bilishni xoxlardim.
Buyuk Ipak yo’li 12000 kilometrgacha uzunlikda ekanligini va u Sariq dengizdan boshlanib Sharqiy Turkiston, O’rta Osiyo, Eron, Mesopotamiya orqali O’rta yer dengiz sohillarigacha borganligini bilaman.	1877 yil maqshhur nemis olimi Kari Rixtgofen o’zining XITOY nomli yirik ilmiy asarida o’lkan Evroosiyo materikining turli qismlarini bog’lovchi yo’llar tizimini IPAK yo’li deb ataganligini keyinroq esa BUYUK IPAK yo’li deb nomlaganlarini bilib oldim.	Buyuk ipak yo’li davrida olib kelingan mahsulotlar ipakdan to’qilgan turli xil matolar haqida qo’shimcha malumotga ega bo’lish niyatidaman.

XULOSA

Eng qaqdimgi davr madaniy merosimizning o’rganilish tarixi mavzusi asosida men quydagi rejalar bilan; Avestoda davlatchiligimiz shakllanishi tarixining yoritilishi. Zardushtiylik, Budaviylik, Xristianlik dinlarining O’rta Osiyoga kirib kelishi va tarqaloshi. Ipak yo’li va uning vujudga kelishi tariximizda tutgan o’rni va ahamiyati. Tanishib chiqdim.

Avesto kitobi va Zardushtiylik menga tanish ko’rindi va Bdaviylik Xristianlik esa menga yangilik bo’ldi. Ipak yo’li mavzusida mustaqil izlanish qilmoqchiman.

2-MAVZU.O’RTA ASRLARDA YURTIMIZ TARIXI VA UNING VA UNING YEVROPALIK TARIXCHILAR NIGOHIDA O’RGANILISHI.

BILAMAN	BILIBOLDIM	BILISHNIXOHLAYMAN
Eftaliylar aholisini qay tarzda hayot kechirganliklarini aholini bir qismi ko’chmanchi chorvadorlar bo’lganliklarini bilaman.	Eftaliylar davrida davlat yakka hukmdor tomonidan boshqarilganligini biroq taxt otadan bolaga qolmay,sulolaning eng loyiq deb topilgan kishisiga berilganligini va davlatni boshqaqrish qonon qoidalari borligini mamlakat lashkarlarini asosan otliq lashkarlar tashkil etiganligini bildim.	Eftaliylar davridagi moddiy va ma’naviy yodgorliklak haqida ko’p ma’lumoyga ega bo’lishni xoxlayman.
Arab bosqini ikki bosqichda olib borilganligini 1bosqich 705yilgacha bo’lgan davrni o’z ichiga oladi bu davrda arablar vatanimiz hududiga vaqt vaqtbi bilan hujumlar uyushtirib odamlarni qul qilganlarini va mamlakat boyliklarini talaganliklarini bilaman.	Qutayba 713-715 yillarida Toshkent,Ho’qand,Turkiston yerlarini to Qashg’argacha bo’lgan erlarni egallaganini shu tariqa Qytayba ibn Muslim O’rta Osiyo erlarini zabt etib Xitoy hududigacha cho’zilgan o’lkada yashayotgan xalqlarni islom diniga kiriyganligini bilib oldim va arab bosqi haqida ma’lumotga ega bo’ldim.	Arab tarixi va davlatlarini qay tarzda boshqarishlari haqida bilishni xohlardim.
Amir Temur buyuk sarkarda ekanligini Temur davlatinig tashkil topgan tarixini va Temur haqida ma’lumotga egaman.	A.Temurning odob-ahloq haqidagi o’gitlarini 1366-70 yillar Temurbekning zavjayi muhtaramasi Turkan og’a vafot etganliklarini va 1397 yili Bog’I shaqmol va Bog’I dilkishyo chorboqlari bunyod etilganligini bilib oldim.	Temur tuzuklari rus yoki ingliz umuman boshqa tillarga tarjima qilinganligi haqida bilishni xohlardim.
Xorijning mashhur tarixchilari E.Gibbon,F.SHlosser,G.Vebber, va boshqalar o’z asarlarida Amir Temur haqida ma’lumot berganliklarini bilaman.	Rui Gonsales de Klavixoning KUNDALIKLARI Temur va Temuriylar davri tarixidan baho beruvchi muhim asarlardan biri hisoblanganligini va boshqa yevropalik tarixchilar haqida bilib oldim.	Klavixoning tarjimayi hayoti haqida izlanishlar olib bormoqchiman.

XULOSA

Ushbu mavzu asosida men quyidagi rejalar bilan tanishib oldim;

1.Ilk mahaliy davlatning tashkil topishi eftaliylar, arablar bosqini somoniylar .

2.A.TEMUR va temuriylar davlati tashkil topishi.

3.Yevropalikn tarixchilar tomonidan o’rta asrlar yurtimiz tarixining yoritilishi.

Men eftaliylar bilan arab bosqini mavzusidan o’zimga juda ko’p yangiliklar oldim.Temuriylar davlatini tashkil topishi menga ko’proq yoqdi.

3-MAVZU. XONLIKLAR DAVRI VA ULARNING TASHQI ALOQALARI.

BILAMAN	BILIBOLDIM	BILISHNIXOHLAYMAN
Buxoro, Xiva va Qo’qon xonligi haqida malumotga egaman chunki O’zbekiston tarixida bu mavzuni yoritib bergan. Buxoroda o’sha paytlar Islom dini tillari o’zbekcha va forscha ekanligini bilaman.	Buxoroni tarixiy yodgorliklari haqida bilib oldim.Ubaydulloxon davrida poytaxt Samarqanddan Buxoroga ko’chirilganligini va Ashtarxoniylar davrida xonlikda siyosiy nizolar shu jumladan beboshliklar deyarli to’xtamaganligini bilib oldim.	Shaybonixon va Zahriddin Muhammad Bobur hukmdor bo’lgan paytlari haqida qo’shimcha mailumotga ega bo’lishni xohlayman
Xiva xonligida asosiy qarorlar xon tomonidaqn qabul qilingan bo’lsada amaldorlarning xonlik boshqaruvidagi mavqei baland ekanligini va Xorazm o’nturtinchi(XIV) asr va o’noltinchi(XVI) asr boshlarida Temuriylar davlati tarkibida ekanligini bilardim	Xorazm tarixida yirik davlat arbobi va tarixnavis ijodkor sifatida o’z o’rniga ega bulgan Abulg’ozixon 1643-1663 akasi Isfandiyor vavotidan keyin taxtni egalladi. U og’ir hayot yo’lini bosib o’tdi.Akalari Elbars va Habashxonlar isyoni davrida Buxoro xoni Imomqulixon saroyida yashadi.Isfandiyor taxtni egallagach 1623 yilda Urganch hokimi bo’lgani haqida bildim.	Xiva xonligida nega amaldorlarni mavqei baland bo’lgan?
1709 yilda O’rta Osiyoda uchinchi o’zbek davlati Qo’qon xonligi tashkil topildi Qo’qon xonligining iqtisodiy hayotida Buxoro amirligi Xiva xonligi QASHQAR HINDISTON AFG’ONISTON ERON XITOY va ROSSIYA bilan olib boriladigan savdo aloqalari katta o’rin egallaganini bilaman.	1776 yilda Norbo’tabiy Qo’qon xonlaridan birinchi bo’lib xonlikning fals deb atalgan o’z pulini zarb etdi 1805 yil Olimxon o’ziga xon unvonini qabul qildi va shu sanadan boshlab davlat rasman Qo’qon xonligi deb atala boshlaganligini va bir qancha ma’lumotga ega bo’ldim.	Qo’qon xonligi paytida soliqlarni to’lash qay tarzda amalga oshirilgan?

XULOSA

Xonliklar davri va ularning tashqi aloqalari mavzusidan quyidagi rejalar bilan tanishdim;

Buxoro Xiva va Qo’qon xonliklarini tashkil topishi ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy hayoti.Men avvalo barcha xonliklar bilan tanishib chiqdim yangiliklar juda ko’p xuddi men o’sha davraga tushib qolgandek bo’ldim O’zbekistonning tarixi buyuk ekanligini manashu mavzular isbotlab beradi .

4-MAVZU. O’RTA OSIYONING ROSSIYA IMPERIYASI TOMONIDAN ISTILO QILINISHI MILLIYISTIQLOLCHILIK HARAKATLARI.

BILAMAN	BILIBOLDIM	BILISHNIXOHLAYMAN
Rossiya imperiyasining Turkistonga bosqini 1864 yil may oyida Qo’qon xonligini,1864 yil 14 sentyabrda Chimkent shahrini bostirib oldi.1865 15 iyun Chemyayev Toshkentni zabt etdi 1866 yil oktyabrda Jizzax shahrini, 1868 8 iyunda Samarqand shahri , 1873 may oyida Xiva xonligi egallaganlarini bilaman.	XIXasrda Buyuk Britaniya hukumati ingliz maxfiy xizmatiga O’ta Osiyoni batafsil o’rganish haqidagi farmonni beradi. Savdo va harbiy diplomatik missiyalarni yuborish masalasida u yana bir davlat Moskva davlati bilan manfaatlar to’qnashuvi sabab XIX asrda “Buyuk O’yin” atamasining vujudga kelishi sabab bo’ladi. Inglizlarning O’rta Osiyo masalasida yuritgan siyosatini 2bosqichga bo’lish mumkin.1bosqich savdo aloqalarini yo’lga qo’yish maqsadida tashkil qilingan elchilik aliqalari (Djon Elton Mungo Gremlar elchiliklari ).2 bosqichda esa josuslik missiyalari (Jeyms Adot Artur Konolli Stodart Murkroft) ingliz hukumati tomonidan amalga oshirilganligini bilib oldim.	Rossiya imperiyasi nima maqsadda xonliklarni egalladi?
Turkiston general gubernatorlari haqida bilaman.	Turkiston jadidlari Mahmudxo’ja Behbudiy,Abduqodir Shakkuruy,Abdulla Alvoniy va boshqalar haqida bilib oldim	Chorizm mustamlakachilik zulmiga qarshi milliy ozodlik harakatlari haqida bilishni xohlardim.
“Usuli jadid”maktabi haqida va boshqa jadid maktablari haqida kamroq bilaman	Turkiston jadidlarning fa’oliyati haqida bilib oldim.

XULOSA

Men bu mavzudan quydagi rejalar ;

1.O’rta Osiyo masalasida ingliz-rus raqobati “Buyuk o;yin”

2.Rossiya imperiyasi istilosi va boshqaruv

3.Jadidchilik harakati.

Bilan tanishib chiqdim Jadidchilik harakati menga yangilik bo’ldi rossiya imperiyasi istilosini va boshqaruvini uqib chiqdim.

5-MAVZU. MUSTAQILLIK OSTONASIDA YURTIMIZ TARIXI.

BILAMAN	BILIB OLDIM	BILISHNIXOHLAYMAN
O’zbekiston Mustaqillik deklaratsiyasini 20 iyunkuni qabul qilindi. Mustaqillik deklaratsiyasida xalqimizning xohish irodasiga to’la mos keladigan oily maqsad 12 moddadan iboratligini bilaman.	1991 yil aprelda Kiyevda Ukraina,Rossiya,Belarus, O’zbekiston,Qozog’iston Respublikalari rahbarlarining uchrashuvi bo’ldi. Uchrashuvda mustaqil Respublikalar manfaatlariga mos keladigan Ittifoq shartnomasini tuzishga yondashish yo’llari ishlab chiqildi va tegishli bayonet imzolanganligini bilib oldim.
1990yil 24martda bo’lgan O’zbekiston SSR Oliy sovetining 12 chaqiriq 1 sessiyasida O’z-da prezidentlik boshqaruvi ta’sis etildi va O’Z kompartiyasi markaziy komitetining birinchi kotibi I. Karimov O’Z SSSR PREZIDENTI qilib saylangan.	1991yil 25 avgustda Ozbekiston Prezidetining maxsus farmoni e’lon qilindi bunda O’ZSSR hududidagi barcha SSSga qarashli bo’lgan fanorganlar prezidentga bo’ysundirildi.Respublika oliy kengashining rayosati 1991 yil 26 avgust kuni O’zbekistonnig davlat mustaqilligi to’g’risida qonun loyihasini tayorlash haqida farmiyish chiqargani to’g’risida bilib oldim.	Mustaqillikdan keyin O’zbekistonni iqtisodiy ahvoli haqida bilishni xohlardim.
1991 yil 31 avgustda O’ZB RESPUBLIKASI oliy soveti VI sessiyasi davlat mustaqilligini va mustaqil suveren O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI davlati tashkil topganligini e’lon qildi.	1992yil fevralda YEXHT va shu yilning 2 martida BMT undan tashqari O’Z-ton 1995yil iyulda NATOning “Tinchlik yo’lida hamkorlik “dasturiga a’zo bo’ldi xalqaro valyuta fondi jahon banki YUNESKO va h.k.lar bilan mustahkam aloqalarni o’rnatganligi haqida bilib oldim.	O’zbekistonning birinchi prezidenti Islom Karimov mustaqillik yulida qaysi muammolarga duch kelgan?

XULOSA

O’rnida aytish mumkinki O’ZBEKISTON xalqi asriy orzusi mustaqillikni qo’lga kiritdi shu davr ichida jahon xaritasidan munosib o’rinni egalladi.Bunyodkor xalqimiz o’z salohiyati bilan davlat va jamiyat taraqiyotiga o’z hissasini qo’shib kelayotiralbatta bu mustaqillikning buyuk ne’matidir.

Barcha mavzular uchun rahmat juda ko’p ma’lumotlarga ega bo’ldim tarix faniga qiziqishim ortdi.Qulimdan kelgancha mavzularni uqidim

Sheraliyev Umar. Man tour-119.