Tarixshunoslik

---

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA 
O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI 
TOSHKENT VILOYATI CHIRCHIQ 
DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI 
“TARIX O’QITISH METODIKASI” 
YO’NALISHI
20/1 GURUH TALABASI 
KORABOYEV ELMURODNING
“TARIXSHUNOSLIK” FANIDAN

---

REJA: 
1. Xiva xonligini bosib olishga tayorgalik 
2. XIVANING BOSIB OLINISHI 
3. GANDIMIYON SHARTNOMASI VA UNING OQIBATLARI 
Kaufman o`zining birinchi harbiy kampaniyasidan so`ng 
besh yil davomida Xivaga yurish uchun tayyorgarlik 
ko`rdi. Pyotr I farmoni bilan yurish qilgan Bekovich-
Cherkasskiy qo`shinining katta qismi halokatga 
uchraganiva Perovskiy qo`shinlarining yomon 
tayyorgarlikko`rilganligi sababli Xiva xonligi 
chegaralarigachayetib bormay, qaytib ketishga majbur 
bo`lgani uning yodida edi. Xiva xonligini bosib olishga 
tayyorgarlik davom etardi, chunki Xiva ustidan nazorat 
o`rnatishbutun Amudaryo ustidan hukmronlikni, bu 
yerdamuntazam kema qatnovini yo`lga qo`yishni va 
uningquyi oqimidagi g`oyat boy tekislikdan 
foydalanishimkoniyatini berar edi. O`rta Osiyoni Rossiya 
imperiyasi tomonidan bosibolinishining uchinchi 
bosqichi (1873—1879) o`rtaOsiyodagi barcha harbiy 
harakatlari orasidagi eng kengko`lamlisi edi. Undan 
ko`zlangan maqsad Xiva xonligini bosib olish edi. Hujum 
to`rt harbiy okrugdan: g`arb-da — Mang`ishloq, shimolda 
— Orenburg, sharqda —Turkiston va Krasnovodsk harbiy 
okruglaridan olib borildi. Ularda 12 ming nafardan ziyod 
.askar bor edi. Transport 4600 otdan va 20 ming tuyadan 

---

iborat edi. Kaufman ushbu barcha kuchlarning bosh 
qo`mondoni etib tayinlandi. U ushbu ulkan armiya bilan 
1873-yil fevralda o`zining Toshkent, Kazalinsk, 
Orenburg, Mang`ishloq va Krasnovodskdagi barcha 
bazalaridan deyarli bir vaqtda yo`lga chiqdi. Biroq hujum 
rejasi yomon rejalashtirilganligi sababli, qo`shin avvaliga 
sovuq 25 daraja va keyinroq issiq soyada 42 darajaga 
yetadigan, qum 60 darajagacha qiziydigan, quduqlarda 
deyarli suv bo`lmagan dasht-u biyobondan o`tishda katta 
qiyinchiliklarga duch keladi. Toliqqan odamlar holdan 
toyib, dastlab bitta-bitta, keyinchalik esa guruh-guruh 
bo`lib ortda qola boshlashdi. 
Qo`shin hali yo`lning yarmini ham bosib o`tmasidan 120 
kishilik rotalarda jangga shay askarlar ko`pi bilan 25 nafar 
qolgandi.
Yo`lga chiqqan 13 ming kishidan 7,5 ming nafarigina 
Xivagacha yetib bordi, xolos. Ko`pchilik issiqdan yoki 
kasalliklar tufayli vafot etdi yoxud yarador holda o`z 
bazalariga qaytib ketdi. Krasnovodsk va Mang`ishloq 
qo`shinlari jazirama issiqdan va suv yetishmasligidan 
holdan toyganligi sababli yo`lning yarmiga bormay 
orqaga qaytib ketdilar. 
Turkiston, Orenburg qo`shinlari 1873-yil may oyida Xiva 
xonligi chegaralariga yaqin kelishdi. Yo`lda podsho 
qo`shinlariga xivaliklarning ko`plab mayda guruhlari 
hujum qilib, jiddiy talafot yetkazishardi. Xiva vohasi va 

---

Amudaryo sohillariga yaqinlashgan sayin xivaliklarning 
qarshiligi kuchayib borardi. 1873-yil may 
oyida Hazorasp va Qo`ng`irot yaqinida ayniqsa shiddatli 
janglar bo`lib o`tdi. May oyi davomida Xo`jayli,