интерфаол усуллар

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ
ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ
Бухоро давлат университети
Бухоро давлат университети
3 «Д» гуруҲи талабаси
Эгамова ДилноЗНИНГ


Ўқитувчи фаолИЯТИДА ЯНГИ ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАР мавзусида ёзган



Бухоро- 2010


ЎқитувЧИ ФАОЛИЯТИДА ЯНГИ ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ


Режа:

1. 
   ТаълимНи ТАШКИЛ ЭТИШ ШАКЛЛАРИ
   
2. 
   таълимда ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАРДАН фойдаланиш йўллари
   
3. 
   ЎҚИТУВЧИ ФАОЛИЯТИДА интерфаол усуллар таснифи
   
4. 
   ХУЛОСА
   
5. 
   ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР
   

Дарс таълим жараёнининг яхлитлиги ну=таи назаридан таълимнинг асосий ташкилий усули щисобланади. Унда синф-дарс тизимининг хусусиятлари акс этади, унда ы=увчиларни оммавий =амраб олиш, ташкилий тартиб ва ы=ув ишларининг мунтазамлиги таъминланади. Дарс и=тисодий жищатдан фойдалидир. Ы=увчилар щамда синф жамоасининг индивидуал хусусиятларини билиши ы=итувчи учун щар бир ы=увчи фаолиятига ра\батлантирувчи таъсир кырсатишга имкон беради. Дарс доирасида оммавий, гурущли ва индивидуал таълим шаклларини бирлаштириш имконияти унинг рад этиб былмайдиган устунлиги щисобланади.
Дарс бевосита ы=итувчи ращбарлигида ани= белгиланган ва=т давомида муайян ы=увчилар гурущи билан олиб бориладиган таълим жараёнининг асосий шакли саналади. Дарсда щар бир ы=увчи хусусиятларини щисобга олиш, барча ы=увчиларнинг маш\улот жараёнида ырганилаётган фан асосларини эгаллаб олишлари, уларнинг идрок этиш =обилиятлари ва маънавий-ахло=ий сифатларини тарбиялаш щамда ривожлантириш учун =улай шароитларни яратилади.
Дарс таълимнинг бош=а шаклларидан фар= =илувчи ызига хос белгиларга эга, чунончи: ы=увчиларнинг доимий гурущи, ы=увчилар фаолиятига уларнинг щар бири хусусиятларини щисобга олиш билан ращбарлик =илиш, ырганилаётган фан асосларини бевосита дарсда эгаллаб олиш (бу белгилари дарснинг фа=ат мазмунини эмас, балки ыз хусусиятини щам акс эттиради).
Дарснинг тузилиши оддий ва анча мураккаб былиши мумкин. Бу ы=ув материалининг мазмуни, дарснинг дидактик ма=сади, ы=увчилар ва жамоа сифатида синфнинг хусусиятларига бо\ли=..
Замонавий дидактикада дарс =уйидаги турлари ажратиб кырсатилган:

• 
  аралаш дарслар;
  
• 
  янги маълумотлар, ани= щодисалар билан танишиш быйича ёки умумлаштиришларни англаб етиш ва ызлаштириш ма=садига эга дарслар;
  
• 
  билимларини мустащкамлаш ва такрорлаш дарслари;
  
• 
  ырганилганларни умумлаштириш ва тизимлаштириш асосий ма=садига эга дарслар;
  
• 
  малака ва кыникмаларни ишлаб чи=иш ва мустащкамлаш дарслари;
  
• 
  билимларни текшириш ва текшириш ишларини ырганиш дарси;
  
• 
  ыз тузилиши быйича оддий былган, яъни битта асосий дидактик ма=садга эга былган дарс турлари (ырта ва катта синфларда =ыллаш учун мос келади).
  

Бошлан\ич синфларда ы=увчилар ёшларини щисобга олиб ы=ув ишлари турли хилларидан фойдаланишга, янги билимларни беришни аввал илгари ырганилганни мустащкамлаш, такрорлаш билан бирга олиб боришга ты\ри келади. Щатто текшириш дарслари щам бу ерда кыпинча ишлар бош=а турларини ыз ичига олади: материални о\заки етказиш. =изи=арли щикояни ы=иш. Дарснинг айнан мана шу тури аралаш (комбинациялашган), ёки мураккаб тузилишли деб аталади. Комбинациялашган дарснинг тахминий тузилиши: уй вазифаларини текшириш ва ы=увчилар билан савол-жавоб, янги материални ырганиш, ызлаштиришини дастлабки текшириш, маш= мисоллари давомида янги билимларини мустащкамлаш, илгари ырганилганларни сущбат кыринишида такрорлаш, ы=увчилар билимларини текшириш ва бащолаш, уйга вазифа бериш.
Ы=увчиларнинг янги материаллар билан танишиш дарси ёки янги билимларни бериш (ырганиш) дарси нисбатан кенг доирадаги саволларни ыз ичига олган ва уни ырганишга кып ва=тини талаб =илувчи, ы=увчиларга таниш былмаган янги материал унинг мазмуни былган таълим жараёни. Бундай дарсларда унинг мазмуни, ани= ма=сади ва ы=увчиларнинг муста=ил иш бажаришга тайёргарликларига =араб баъзи щолларда янги матьериални ызи баён этади. Бош=а щолларда эса – ы=итувчи ращбарлиги остида ы=увчиларнинг муста=ил ишлари олиб борилади, учинчи щолда – униси щам бунисидан щам фойдаланилади. Янги материал билан танишиш дарсининг тузилиши: янги материални ырганиш учун асос былган аввалги материални такрорлаш. ы=итувчининг янги материални ва дарслик билан ишлашни тушунтириши, билимларни тушунишларини текшириш ва дастлабки мустащкамлаш, уйга вазифа бериш.
Билимларни мустащкамлаш дарсларида ы=ув ишининг асосий мазмуни илгари ызлаштирилган билимларни мустащкам ызлаштириш ма=садида уларни иккинчи бор тушуниб олиш щисобланади.
Ы=увчилар ыз билимларини янги манбалар быйича англаб оладилар ва чу=урлаштирадилар ёки уларга маълум былган =оидага янги масалалар ечадилар, илгари олган билимларини о\заки ва ёзма такрорлайдилар ёки илгари ырганганларини янада чу=урро= ва мустащкам ызлаштириш ма=садида улардан алощида масалалар быйича ахборот берадилар. Тузилиши быйича бундай дарслар =уйидаги бос=ичлардан ытишни кызда тутади: уй вазифасини текшириш, о\заки ва ёзма маш=ларни бажариш, топшири=ни бажаришни текшириш, уйга вазифа бериш.
Кыникма ва малакаларни ишлаб чи=иш ва мустащкамлаш дарслари билимларни мустащкамлаш дарслари билан бо\ли=дир. Бу жараён бир неча махсус дарслар жараёнида амалга оширилади. Бош=а дарсларда янги мавзуларни ырганишда давом эттирилади. Шу билан бирга аввалига маш=ни бажариш ишлари болалар томонидан ы=итувчи ёрдамида ва улар топшири=ни =андай тушунганларини даслаб жиддий текшириш билан бажарилса, кейинчалик эса =аерда =андай =оида =ылланилишини ы=увчиларнинг ызлари белгилайдилар. Улар турли вазиятларда малака ва кыникмаларини =ыллаш, шу жумладан, щаётий амалиётида =ыллашни ызлаштириб олишлари керак.
Умумлаштирувчи дарслари (билимларини умумлаштириш ва тизимлаштиришлар) илгари ытилган материалдан энг мущим саволлари =айта такрорланадиган ва тизимлаштириладиган, ы=увчилар билимларида мавжуд камчиликлари тылдириладиган ва ырганилаётган курснинг мущим \оялари очиб бериладиган дарслар щисобланади. Умумлаштирувчи дарслар мавзу, былим ва ы=ув курсларининг якунида ытказилади. Кириш ва якунлаш дарснинг таркибий элементи щисобланади. Такрорлаш ва умумлаштиришнинг ызи щикоя, =ис=ача хабарлар, дарсликни ы=иб бериш ёки ы=итувчининг ы=увчилар билан сущбатлашиши шаклида ытказилиши мумкин.
Текшириш (назорат) дарслари ы=итувчига ы=увчиларнинг маълум сощадаги билим, малака ва кыникмалари шаклланганлик даражаси, ы=ув материалини эгаллашдаги камчиликларни ани=лаш, шунингдек, навбатдаги топшири=ларнинг бажариш йылларини белгилаб олишга ёрдам беради. Текшириш дарслари ы=увчидан ушбу мавзу быйича унинг щамма билим, кыникма ва малакаларини =ыллашини талаб этади. Текшириш о\заки щамда ёзма шаклда щам амалга оширилиши мумкин.
Ю=орида ифодаланган щамма дарсларнинг мажбурий элементи ташкилий ва якуний бос=ич щисобланади. Ташкилий бос=ич ма=садларни =ыйиш ва уларни ы=увчилар томонидан =абул =илиш шароитлари таъминлаш, иш шароитини яратиш, ы=ув фаолияти мотивларини долзарблаштириш ва материални идрок этиш, англаш, эслаб =олиш юзасидан бериладиган кырсатмаларни шакллантиришни кызда тутади. Дарсга якун ясаш бос=ичида ма=садларга эришиш =айд этилади, уларга эришишда барча ёки якка ы=увчиларнинг алощида иштироки белгиланади, ишлари бащоланади ва исти=боллари белгиланади.
Таълимнинг ташкилий шакли сифатида дарс динамик щодисадир. У педагогик жараённинг яхлитлигини таъминлайди ва таълимий-тарбиявий-ривожлантириш вазифаларини ижобий ечимини топишга имкон беради.
Дарс ривожланишининг асосий тенденциялари дарсга былган талабларда ызининг ани= ифодасини топади.
Замонавий дарслар =уйидаги талабларга жавоб бера олиши лозим:

• 
  фаннинг ил\ор юту=лари, педагогик технологиялардан фойдаланиш, дарсни ы=ув-тарбиявий жараён =онуниятлари асосида ташкил этиш;
  
• 
  дарсда барча дидактик тамойил ва =оидаларнинг оптимал нисбатларини таъминлаш;
  
• 
  ы=увчиларнинг =изи=ишлари, лаё=ати ва талабларини щисобга олиш асосида улар томонидан билимларнинг пухта ызлаштирилиши учун зарур шароитларни яратиш;
  
• 
  ы=увчилар англаб етадиган фанлараро бо\ли=ликларни ырнатиш;
  
• 
  илгари ырганилган билим ва малакалари, шунингдек, ы=увчиларнинг ривожланиш даражасига таяниш;
  
• 
  шахснинг щар томонлама ривожлантиришни мотивациялаш ва фаоллаштириш;
  
• 
  ы=ув-тарбиявий фаолият барча бос=ичларининг манти=ийлиги ва эмоционаллиги;
  
• 
  педагогик воситалардан самарали фойдаланиш;
  
• 
  зарур билим, кыникма ва малакалар, фикрлаш ва фаолият рационал усулларини шакллантириш;
  
• 
  мавжуд билимларни доимо бойитиб бориш эщтиёжини юзага келтириш;
  
• 
  щар бир дарсни пухта лойищалаштириш, режалаштириш, ташщис ва тахмин =илиш.
  

Щар бир дарс =уйидаги учта асосий ма=садга эришишга йыналтирилади: ы=итиш, тарбиялаш, ривожлантириш. Ана шуларни щисобга олиб дарсга умумий талаблар дидактик, тарбиявий ва ривожлантирувчи талабларда ани= ифодаланади.
Дидактик (ёки таълим)ий талабларга щар бир дарснинг таълим вазифаларини ани= белгилаш, дарсни ахборотлар билан бойитиш, ижтимоий ва шахсий эщтиёжларни щисобга олиш билан мазмунини оптималлаштириш, идрок этиш энг янги технологияларини киритиш, турли хилдаги шакли, методлари ва кыринишларидан мос равишда фойдаланиш, дарс тузилишини шакллантиришга ижодий ёндошиш, жамоавий фаолият усуллари билан бирга ы=увчилар муста=ил фаолиятларини турли шаклларидан бирга фойдаланиш, оператив =айта ало=ани таъминлаш, амалий назорат ва бош=арувни амалга ошириш, илмий мылжал ва дарсни мащорат билан ытказишни таъминлаш кабилар киради.
Дарсга нисбатан =ыйилавдиган тарбиявий талаблар ы=ув материалининг тарбиявий имкониятларини ани=лаш, дарсдаги фаолият, ани= эришилиши мумкин былган тарбиявий ма=садларни шакллантириш ва =ыйиш, фа=ат ы=ув ишлари ма=садлари ва мазмунидан табиий равишда келиб чи=адиган тарбиявий масалаларни белгилаш, ы=увчиларни умуминсоний =адриятларда тарбиялаш, щаётий мущим сифатлар (тириш=о=лик, тартиблилик, масъулиятлилик, интизомлилик, муста=иллик, иш бажаришга =обилиятлилик, эътиборлилик, щалоллик ва бош=алар)ни шакллантириш, ы=увчиларга ди==ат-эътиборли муносабатда былиб, педагогик одоб талабларига амал =илиш, ы=увчилар билан щамкорлик ва уларнинг муваффа=ият =озонишларидан манфаатдор былишдан иборат.
Барча дарсларда доим амалга оширилиб бориладиган ривожлантирувчи талабларга ы=увчиларда ы=ув-ырганиш фаолияти ижобий сифатлари, =изи=иш, ижодий ташаббускорлик ва фаоллик шакллантириш щамда ривожлантириш, ы=увчиларнинг идрок этиш имкониятлари даражасини ырганиш, щисобга олиш, “ривожланишнинг я=ин зонасини лойищалаштириш”, “ызиб кетиш” даражасидаги ы=ув маш\улотларини ташкил этиш, ривожланишидаги янги ызгаришларни ра\батлантириш, ы=увчиларнинг интеллектуал, эмоционал, ижтимоий ривожланишларидаги «сакраш»ларни олдиндан кыра билиш, бошланаётган ызгаришларни щисобга олиш асосида ы=ув маш\улотларини оператив =айта =уриш кабилар киради.
Ностандарт дарслар. ХХ аср 70-йиллари ырталарида миллий мактабларда ы=увчиларнинг маш\улотларга =изи=ишларининг пасайиш хавфи ани=ланди. Муаммони бартараф этиш ма=садида ностандарт дарсларнинг ташкил этилишига алощида эътибор =аратилди. Ностандарт дарс анъанавий тузилишдаги импровизацион ы=ув маш\улотидир.
Педагогик адабиётларни тащлил =илиш ностандарт дарсларнинг ынлаб турлари мавжудлигини кырсатди. Улар орасида “берилиш” дарси, амалий ыйинлар, матбуот конференциялари, ижодий щисоботлар, мусоба=алар, КВН туридаги ыйинлар, танлов, театрлаштирилган дарслар, бинар, компьютерли дарслар, фантазиялар, “судлар”, ща=и=атни излаш, “парадокслар”, аукционлар, диалоглар ва бош=алар кызга ташланади.

Дидактик жараён босқичларини муайян кетма-кетликда қуриш ўқувчи (талаба)ларнинг билиш фаолиятини мавзу бўйича белгиланган мақсадларга мос ҳолда танланган ўқитиш методлари ёрдамида ташкил этиш демакдир. Ўқитиш методлари ўз моҳияти ва мазмунига кўра маълум педагогик назарияга асосланган у ёки бу таснифга тегишли бўлади. Уларнинг самарадорлиги тўғрисида фикр юритилганда ўқитиш жараёнини изга соладиган ва уни мақсадли йўналтира оладиган, ўқитувчи ва ўқувчи (талаба)нинг ҳамкорликдаги фаолиятини таъминлаш асосида жамият томонидан мактаб (касб-ҳунар коллежи, олий ўқув юртлари) олдига қўйилаётган мақсадга нечоғлик эришилаётганини кўзда тутиш керак. Ёхуд ўқитиш методлари бевосита таълим амалиёти билан алоқадор концепциядир. “Ўқитиш методи дастлаб педагог онгида фаолиятнинг умумлашган лойиҳаси тарзида мавжуд бўлади. Бу лойиҳа амалиётга ўқитувчи ва ўқувчи фаолиятларининг ўзаро туташуви текислигида, ўқитиш ва ўқишнинг аниқ ҳаракатлар, амаллар ёки усуллар мажмуаси сифатида жорий этилади. Методнинг бошқа намоён бўлиш шакллари йўқ, сабаби умумий ҳолда ўқитиш методи ўзида фаолиятнинг дидактик моделини ифода этади” (14, 35).

Педагогик нашрларда ўқитиш методларини фаол ва суст гуруҳларга ажратиш ҳоллари мавжуд. Агар ҳар бир метод белгиланган у ёки бу мақсадни ечишда ўз ўрнида ишлатилса, шубҳасиз, фаолдир. Педагогик технологиялар ҳам дарсда ўқувчи (талаба)лар фаоллигининг юқори даражасини таъминлаш асосида олдиндан белгиланган мақсадга эришишга қаратилади. Шу боисдан бу фаслда ҳали педагогик амалиёт учун нотаниш бўлган чет эл дидактикасига оид методлар ҳақида фикр юритилади.
Американинг “Street law” (кўча қонуни) дастури бугунги кунда ер юзининг кўплаб давлатлари томонидан “аср”га олинган ва таълим маконига ўрнашиб қолаяпти. Бунга сабаб дастурдан ўрин олган юзлаб ўқитиш методларининг фаоллиги, жозибалиги ва таъсирчанлигидир. Улар ёрдамида ўқувчилар ўз фикрларини эркин ифодалаш, ахборотларни танқидий қабул қилиш, жамоада ишлаш, ўз мавқеини мустаҳкамлаш, фикрларини ҳимоя қилиш, ҳақ-хуқуқларини англаб етиш каби имкониятларга тезда эга бўладилар. Ўқитувчи эса дидактик жараённи қуришда бу методлардан оқилона фойдаланмоғи, уларни мавзу бўйича ўқув элементларининг мураккаблиги ва вақт тиғизлигига қараб чалғиштирмоғи лозим. қуйида “Street law” дастуридаги баъзи методлар билан танишасиз, уларнинг сиру-синоати ва сеҳридан воқиф бўласиз.


“АҚлий Ҳужум”.

“Ақлий ҳужум” методининг моҳияти жамоа ҳамкорлиги асосида муаммони ечиш жараёнларини вақт бўйича бир қанча босқичларга (ғояларни генерациялаш, уларни танқидий ва конструктив ҳолатда ишлаб чиқиш) ажратишдан иборат.

Дарс жараёнида ақлий ҳужумдан мақсадли фойдаланиш ижодий, ностандарт тафаккурлашни ривожлантириш гарови ҳисобланади.“Ақлий ҳужум”ни уюштириш бир мунча содда бўлиб, ундан таълим мазмунини ўзгартириш жараёнида фойдаланиш билан биргаликда ишлаб чиқариш муаммоларининг ечимини топишда ҳам жуда қўл келади. Дастлаб гуруҳ йиғилади ва улар олдига муаммо қўйилади. Бу муаммо ечими тўғрисида барча иштирокчилар ўз фикрларини билдирадилар. Бу босқичда ҳеч кимнинг ўзга киши ғояларига ҳужум” қилиши ёки баҳолашига ҳаққи йўқ. Демак, “ақлий ҳужум” йўли билан қисқа минутларда ўнлаб ғояларни юзага чиқиш имкониятлари мавжуд бўлади. Аслини олганда ғоялар сонини қўлга киритиш асосий мақсад эмас, улар муаммо ечимини оқилона ишлаб чиқиш учунгина асос бўладилар. Бу метод шартларидан бири ҳеч қандай ташқи таъсирсиз қатнашувчиларнинг ҳар бири фаол иштирокчи бўлиши керак. Билдирилган ғояларнинг беш ёки олтитасигина асосий ҳисобланиб муаммо ечимини топишга салоҳиятли имкониятлар яратади.
Шундай қилиб, “ақлий ҳужум” қоидаларини қуйидагича белгилаш мумкин:
- олға сурилган ғоялар баҳоланмайди ва танқид остига олинмайди;
- иш сифатига эмас, сонига қаратилади, ғоялар қанча кўп бўлса шунча яхши;
- исталган ғояларни мумкин қадар кенгайтириш ва ривожлантиришга ҳаракат қилинади;
- муаммо ечимидан узоқ ғоялар ҳам қўллаб-қувватланади;
- барча ғоялар ёки уларнинг асосий мағзи (фаразлари) қайд этиш йўли билан ёзиб олинади;
- “ҳужум”ни ўтказиш вақти аниқланади ва унга риоя қилиниши шарт;
- бериладиган саволларга қисқача ( асосланмаган) жавоблар бериш кўзда тутилиши керак.
Вазифаси. “Ақлий ҳужум” қийин вазиятлардан қутулиш чораларини топишга, муаммони кўриш чегарасини кенгайтиришга, фикрлаш бир хиллилигини йўқотишга ва кенг доирада тафаккурлашга имкон беради. Энг асосийси, муаммони ечиш жараёнида курашиш муҳитидан ижодий ҳамкорлик кайфиятига ўтилади ва гуруҳ (синф) янада жипслашади.
Объекти. қўлланиш мақсадига кўра бу метод универсал ҳисобланиб тадқиқотчиликда (янги муаммони ечишга имкон яратади), ўқитиш жараёнида (ўқув материалларини тезкор ўзлаштиришга қаратилади), ривожлантиришда (ўз-ўзини бир мунча самарали бошқариш асосида фаол фикрлашни шакллантиради) асқотади.
ҚЎлланиш усули. “Ақлий ҳужум” иштирокчилари олдига қўйилган муаммо бўйича ҳар қандай мулоҳаза ва таклифларни билдиришлари мумкин. Айтилган фикрлар ёзиб борилди ва уларнинг муаллифлари ўз фикрларини қайтадан хотирасида тиклаш имкониятига эга бўлди. Метод самараси фикрлар хилма-хиллиги билан тавсифланди ва ҳужум давомида улар танқид қилинмайди, қайтадан ифодаланмайди. Ақлий ҳужум тугагач, муҳимлик жиҳатига кўра энг яхши таклифлар генерацияланади ва муаммони ечиш учун зарурлари танланади.
Изоҳ: Ҳурматли китобхон, мана, америкача “ақлий ҳужум” методи билан қисман танишдингиз (сиз, эҳтимол, олдиндан танишдирсиз). Айтмоқчи бўлган фикримиз инкор ва таъкид хусусида: бу метод муаллифлари бизнинг аждодларимиздир. Ҳали Америка кашф этилмаган бир даврда ўз ақл машъаласи билан дунёни ёритган қомусий олимларимизни (Аҳмад ал Фарғоний, Абу Наср Форобий, Ибн Сино, Беруний ва бошқа) оласизми, ёки етти иқлимни забт этган шоҳу-султонларимизни оласизми, улар ўз муаммоларини ечишда ана шу методдан кенг фойдаланишган. Бобокалонларимиз бу методни бошқача номлашган, яъни: “кенгаш”, “машварат”, “маслаҳат” деб аташган. Мисол учун ,Соҳибқирон Амир Темур салтанат олдида турган муаммоларни ечишда машварат чақириб барча сарой аҳлининг, вазиру-уламоларнинг, фарзандларининг фикрларини диққат билан эшитган ва улар асосида ягона ҳукм чиқарган. Бу ҳолатлар кўпроқ ҳарбий юриш олдидан чақирилган машваратларда намоён бўлади. “Агар (ғаним устига) лашкар тортмоқчи бўлсам, уруш-ярашдан ўртага сўз ташлаб, амирларимнинг бу икковидан қай бирига мойиллигини билишга интилардим. Агар ярашдан сўз очсалар, бунинг фойдасини уруш зиёнига солиштириб кўрардим, агар урушга мойил бўлсалар, унинг наф ва фойдасини яраш зиёнига таққослаб кўрардим, қайси бири фойдалироқ бўлса, шуни ихтиёр қилардим” (28). Бугун ана шулар ҳақида ўйга толиб, “ғарб шарқдан ўрганган”лигига юз фоиз ишонч ҳосил қиламиз ва яна бир карра яратганга иймон келтирамиз.
“Ажурли арра”¹

“Ажурли арра” методи тузилиш жиҳатидан ўзида қуйидаги босқичларни қамраб олади:

1.ТопшириҚни бЎлиш: Топшириқ ва матнли материаллар бир нечта асосий қисмларга (ёки мавзуларга) қирқилади.
2.Бирламчи гуруҲлар: Ҳар бир гуруҳ аъзолари қирқилган мавзуни оладир ва экспертга айланадир.
3.Эксперт гуруҲлари: қўлида бир мавзуга оид ўқув топшириқлари мавжуд бўлган ўқувчилар мавзуни муҳокама қилиш, бошқаларга ўргатиш режасини эгаллагаш учун эксперт гуруҳга бирлашадилар.
4.Бирламчи гуруҲлар: Ўқувчилар ўзларининг бирламчи гуруҳларига қайтадилар ва эксперт гуруҳларда ўрганганларини ўқитишади.
ИзоҲ: “Ажурли арра” моҳиятига аниқлик киритиш учун баъзи бир тавсияларни ёритиш лозим.
1.Ўқитиш жараёнига бу тарзда ёндашилганда ўқувчиларнинг ҳамкорликда ишлашига ва қисқа вақт ичида катта ҳажмдаги ахборотларни ўзлаштиришларига имкон туғилади.
2.У ёки бу фаолиятни дарсда амалга ошириш учун ўқувчиларга бошланғич ахборотларни узатиш зарурати туғилса, маъруза ўрнини боса оладиган самарали инструментарий ҳисобланади.
3.Ўқитувчи мураккаб мазмунли мавзулар бўйича ўқувчиларни дарсга тайёрлаш учун олдиндан уларнинг ҳар бирига мўлжалланган алоҳида ахборотли пакет тайёрлайди. Унда дарсликдан, қўшимча тарзда газета, журнал, мақолалардан материаллар бўлиши керак.
4.Ҳар бир ўқувчи 2 гуруҳ таркибида иштирок этди: дастлаб “ўз уйи” (бирламчи) гуруҳига, кейин эса “эксперт” гуруҳига бирлашиб, ўқув элементларини мустақил ўрганишади. Эксперт гуруҳини тезда ташкил этиш учун ўқувчилар олган ахборотли пакетларда ҳар бир мавзуга оид материаллар бир хил рангдаги қоғозларга ёзилган ёки рангли қалам билан қоғознинг бирор бир бурчаги бўялгани маъқул.
5.Ҳар бир гуруҳда 3 тадан 5 тагача киши (ўқувчилар сонига қараб) бўлиши мумкин. Ҳар бир ўқувчи “ўз уйи”дагиларни ва қайта учрашиш жойини аниқлаб олиши керак.
6.Ўқитувчи ўқувчиларни “рангли” топшириқлар асосида гуруҳга бирлашишини таклиф этади ва улар алоҳида мавзулар бўйича экспертга айланади. Мисол учун, “қизил”ларни синф хонаси охирида, “кўк”ларни эса мактаб йўлакчасида учрашиши белгиланади. Ҳар бир эксперт гуруҳда 3 тадан кам ўқувчи бўлмаслиги керак.
7.Гуруҳларга ахборотли пакет тарқатилади. Ҳар қайси гуруҳ турли хил материаллар тўпламини олишлари ва уларни ўқиши, муҳокама қилиши, айнан шу ахборотлар бўйича экспертга айланиши лозим. Ўқув материаллари бўйича “эксперт” бўлиши учун ўқувчиларда вақт етарли бўлиши керак. Бу учун агар материаллар мураккаб ва катта бўлса, эҳтимол, бир дарс тўлиқ талаб қилинади.
8.Ўқувчиларга қуйидагича топшириқлар берилади:
- пакетдаги материалларни қунт билан ўрганинг ва муҳокама қилинг;
- бир-бирингиздан сўранг ва ўқув материалларини ҳар бирингиз тушуниб олганингизга ишонч ҳосил қилинг;
- ўз “уйингиз” гуруҳини ўқитиш зарурлигини ҳисобга олиб материалнинг муҳим ўқув элементларига эътиборни қаратинг.
9. Ўқувчиларнинг ўз “уйларига” қайтишларини илтимос қилинг. Ҳар бири ўз “уйи”- гуруҳига ахборот беради. Шаксиз, “уй” гуруҳида эксперт гуруҳларидан биттадан ўқувчи бўлиш шарт. Ўқувчи ўрганиб келган материалларни ўз гуруҳи ўқувчиларига ўргатиш жавобгарлигини бўйнига олиш лозим. Бу жараён ўқув материалининг ўзлаштириш зарурлигига қараб яна бир соат давом этиши мумкин.
10.Ўқувчилар бир-бирларидан ахборотларни ўрганишиб бўлишгач, ўқитувчи олдиндан режалаштирган фаолият турини ўтказиши мумкин.


“Мунозара”

Бу метод ёрдамида ўқувчиларга муайян муаммо бўйича тўлиқ ахборотлар етказилади, мунозара учун танланган мавзуни ўқувчилар аёвсиз “штурм” қиладилар ва пировард натижада муаммога тегишли маълумотларни атрофлича ўрганадилар