16-мавзу: Аудиторлик танлаш, танлаш услуби ва натижаларини баҳолаш Ҳеч бир фан математикалашмай

• Аудиторлик танлашнинг мазмуни;
• Аудиторлик танлаш усуллари;
• Танлаш услубини шакллантириш;
• Танлаш рисклари ва натижаларини баҳолаш;

16-мавзу: Аудиторлик танлаш, танлаш услуби ва натижаларини баҳолаш
Ҳеч бир фан математикалашмай
такомилига ета олмайди.
Леонардо Да Винчи
ТошДАУ Бухгалтерия ҳисоби ва аудит кафедраси Р.Д.Дўсмуратов, И.Р.Давлетов©
Аудиторлик танлаш – алоҳида ҳужжатлар, ёзувлар ва ҳоказолар кўринишидаги текшириладиган тўпламни шакллантириш учун маълум қоидалар асосида танлаб олинган элементлар.
Танлаб текшириш
Мувофиқликни танлаб текшириш текшириладиган ҳисобот даври ичида ички назорат меъёрларининг тез-тез бузилиб туришини аниқлашдан иборат.
Моҳиятан танлаб текширишнинг вазифаси ички назоратнинг бузилишини қиймат ифодасида ўлчашдан иборат.
Моҳиятан танлаб текшириш.
Мувофиқ (мос) келишни танлаб текшириш

• танлаш кўлами;
• кузатиш бирлиги;
• танлаш бирлиги;
• танлаш услублари;
• сайлаб олиш ҳажми;
• Салмоқли (репрезентатив) танлаш;
• танланган маълумотларни текшириладиган тўпламга тадбиқ қилиш.

Ҳар қандай танлаб текшириш қуйидагиларни
ўз ичига олади:
Текшириладиган тўплам – бу маълум элементлар йиғиндисидир. Аудитда бухгалтерия ёзувлари, моддалар, ёзувлар тўплам элементлари сифатида танлаб олиниб, ушбу танлаш улар ҳақида маълумот бериши лозим.
Уйғунлашган танлаш. Тасодифий ва систематик танлаш усулларидан таркиб топган уйғунлик кўринишида бўлади.
Тасодифий танлаш – тасодифий сонлар жадвали бўйича ўтказилиши мумкин.
Систематик танлаш – элементлар тасодифан танланган маълум бир сондан бошлаб, ҳар бир доимий–интервалдан танлаб олинади. Интервал ёки тўплам элементларининг сонига қараб, ёки уларнинг қийматига қараб тузилади
Аудитда статистик танлаш усуллари
Тасодифий танлаш
Систематик танлаш
Уйгунлашган танлаш

• танлашга тушган ҳар бир хатони таҳлил қилиш;
• танлаш жараёнида олинган натижаларни барча текшириладиган тўпламга тарқатиш (экстраполяция);
• танлаш рискларини баҳолаш.

Ҳар қандай танлаш учун аудиторлик ташкилоти
қуйидагиларни бажариши лозим:
б) иккинчи тоифа рисклар – танлаш натижалари назорат тизимининг ишончлилигидан далолат бериб, айни пайтда ушбу тизим ишончсиз бўлганида нотўғри гипотезани қабул қилиш эҳтимоли.
Назорат воситаларини тест синовидан ўтказишда танлаш рискларининг қуйидаги турлари мавжуд:
а) биринчи тоифа рисклар – танлаш натижалари назорат тизимининг ишончсизлигидан далолат бериб, айни пайтда ҳақиқатан бу тизим ишончли бўлганида тўғри гипотезани чиқариб ташлаш риски.
б) иккинчи тоифа рисклар – танлаш натижалари текшириладиган тўпламда жиддий хатолар йўқлигидан далолат бериб, айни пайтда ушбу тўпламда жиддий хатолар мавжуд бўлганида нотўғри гипотезани қабул қилиш риски.
Счётлар бўйича қолдиқ ва оборотларни бухгалтерия ҳисобида акс эттиришниг тўғрилигини батафсил текширишда қуйидаги танлаш рисклари мавжуд:
а) биринчи тоифа рисклар – танлаш натижалари текшириладиган тўпламда жиддий хатолар мавжудлигидан далолат бериб, айни пайтда ушбу тўпламда бундай хатолар йўқ бўлганида тўғри гипотезани чиқариб ташлаш риски.
Аудиторлик ташкилоти аудиторлик танлашнинг барча босқичларини ва унинг натижалари таҳлилини аудиторнинг иш ҳужжатларида акс эттириши шарт.
Муҳимлик
Аудиторлик
риски
Аудиторлик
танлаш
Аудиторлик амаллари
(аудит ҳажми)
Аудиторлик далиллар
(аудит натижалари)
Аудиторлик хулосаси:

• ижобий;
• салбий.

Аудиторлик ҳисоботи