2- ámeliy jumıs Termikalıq hám ximiko-termikalıq islew berilgen polatlardıń mikroanalizi

2- ámeliy jumıs Termikalıq hám ximiko-termikalıq islew berilgen polatlardıń mikroanalizi
Jumıstı orınlawdan maqset:
Termikalıq islew berilgen polatlar mikrostrukturasın úyreniw, (jumsartılǵan, normallanǵan, taplanǵan, taplap sońınan tómen, orta hám joqarı temperaturada bosatılǵannan soń).
Ulıwma maǵlıwmat. Bizge málim, eń kóp qollanılatuǵın termikalıq islew usılları bul jumsartıw, taplaw hám bosatıw bolıp esaplanadı. Jumsartıwda teńsalmaqlıq haldaǵı struktura payda bolıp, ol temir-uglerod diagrammasında kórsetilgen. Máselen, evtektoidqa shekemgi bolǵan polattıń strukturası ferrit hám perlitten ibarat (45-súwret).
45-súwret. Evtektoidqa shekemgi uglerodlı
polatlardıń jumsartılǵandaǵı (a) hám
normallaw islegennen keyingi (b)
mikrostrukturası.



Jumsartılǵan hám normallanǵan polatlardıń strukturasınıń dúziwshileri bolǵan perlit plastinka tárizli dúziliske ie bolıp ferrit hám sementit kristalları aralaspasınan ibarat. Onsha úlken bolmaǵan úlkeytiwde sementit plastinkaların ajıratıp kórip bolmaydı. Bunday halda strukturanı dúziwshi perlitke salıstırǵanda qaralaw dáneshe bolıp kórinedi.
Martensit- bul uglerodtıń -temirdegi júdá toyınǵan qattı eritpesi. Austenittiń martensitke ótiwi kristallografiyalıq baǵıtlanǵan boladı, yaǵnıy plastinka tárizli martensit kristalları austenit kristallıq reshetkasınıń málim bir tegisligi boylap jaylasqan boladı. Sonıń ushın martensit kristallarınıń ólshemleri (uzınlıǵı) dáslepki austenit dáneshelerine qarap anıqlanadı. Bunnan tısqarı martensit plastinkaları bir-birine salıstırǵanda 60° hám 120° múesh astında baǵıtlanǵan bolıp mikroskopta iyne tárizli dúziliske ie boladı. (46-súwret).
Austenit dáneshesi qanshelli iri bolsa, martensit iynesi sonshelli uzınıraq bolalı. Martensit joqarı qattılıqqa ie hám ol polatlardaǵı uglerodtıń muǵdarına qarap NRS48-65 bolıwı múmkin. Martensit turaqsız struktura bolıp, qızdırılǵanda bólinedi. Taplanǵan polatlardı tómen temperaturada bosatqanda (160-200°S) iyne sıyaqlı dúzilis saqlanadı, lekin struktura ximiyalıq reaktivlerge tásirsheń boladı. Bunday martensitti bosatılǵan dep ataydı.

46-súwret.Polatlardaǵı martensit strukturasına salıstırǵanda mayda (a) hám iri dáneli (b) polat.

Taplanǵan polatlardı 300°S dan joqarı temperaturada qızdırǵanda martensit tolıǵı menen ferrit-sementit aralaspasına bólinedi. 400 °S temperaturada bosatqanda bolsa ol joqarı dispersli (mayda bóleksheli) bolıp, sementit bólekshelerin optik mikroskop járdeminde kóriw imkaniyatı bolmaydı. Qattılıǵı NRS45 ge jaqın bolıp, bul strukturanı troostit dep ataydı hám mikroskop astında qaramtır massa formasında kórinedi (47-súwret). Biraq kóbinese dáslepki martensittiń baǵıtı kózge anıq taslanadı.

47-súwret. Bosatılǵan troostit mikrostrukturasınıń sxeması.
Taplanǵan polattı joqarı temperaturada bosatqanda (500 -650°S) ferrit-sementit aralaspası irilenedi. Mikroskop astında sementit bólekshesi ferrit tiykarında (mayda dispers) domalaq formasında kórinedi (48- súwret).

48- súwret. Bosatılǵan sorbit mikrostrukturasınıń sxeması.
Ximiko-termikalıq islew berilgen polattıń mikrostrukturası. Ximiko- termikalıq islew dep joqarı temperaturada metalldıń betin qandayda bir elementler menen toyındırıwǵa aytıladı. Bunday islewden maqset bettegi (júzdegi) qásietlerdi keskin asırıw bolıp esaplanadı. Ximiko-termikalıq islew sementasiyalaw, azotlaw, nitrosementatsiyalaw hámde diffuzionlıq metallizasiya protsesslerin óz ishine aladı.
Júdá keń qollanılatuǵın protsesslerdiń biri sementatsiya bolıp, onda buyımnıń beti uglerod penen toyındırıladı. Sementasiyadan maqset mashina detallarınıń betin qattı, jeliniwge shıdamlı etiw bolıp esaplanadı. Sementatsiyaǵa kem uglerodlı (0,3 % ge deyin uglerod bolǵan) polattan islengen detallar ushıraydı. Solay etip, sementatsiyadan soń betlik bólim evtektoidtan keyingi jumsartılǵan polattıń strukturasına ie (perlit + ekilenshi sementit). Bul struktura áste-aqırın evtektoidqa shekemgi zonaǵa ótip baradı, ózegi bolsa az uglerodlı polat strukturasına ie. Mikroskop astında tolıǵı menen birden barlıq zonalardı kóriw múmkin emes, sebebi sementasiyanıń tereńligi 1,5-2 мм. Soǵan qaramastan bul zonalardıń sxemasın bir súwrette súwretlew múmkin (49-súwret).

49- súwret. Sementasiyalanǵan qatlam mikrostrukturasınıń sxeması.
Sementatsiyalanǵan buyımlardıń betinde joqarı qattılıqtı payda etiw ushın termikalıq islew beriledi, yaǵnıy taplap bolıp tómen temperaturada bosatıladı. Egerde buyım uglerodlı polattan tayarlanǵan bolsa, onda betindegi struktura bosatılǵan martensitten ibarat boladı. Ózegi bolsa tap sol az uglerodlı polatlardaǵıday ferrit-perlitten ibarat, sebebi ádette az uglerodlı polatlardıń taplaw terenligi az bolıp, ózegi taplanbaydı.
Egerde sementatsiyalanatuǵın buyım legirlengen polattan tayarlanǵan bolsa, onday jaǵdayda taplanǵannan soń martensit strukturası hám betinde hám ózekte payda boladı. Ózektegi az uglerodlı martensit joqarı qattılıqqa ie bolmaydı (NKS 30-35), ximiyalıq reaktivlerge tásirsheńliginiń kemeyiwi menen parıqlanadı.