2019 jilda jumisssizliq da’rejesi ekonomikaliq aktiv xaliqqa salistirg’anda 9% ti quradi,bul bolsa 2018 jilg’a qarag’anda 0,3% pa’seygenligin ko’rsetedi. Bul haqqinda Ba’ntlilik ha’m miynet qatnasiqlari ministirligi xabar berdi

Jumissizliq

Xaliq ha’m onin’ en’ aktiv bo’legi miynet resurslari makroekonomikanin’ tiykarg’I bo’legi esaplanadi.Makroekonomika xaliq ha’m miynet resurslarinin’ social ekonomikaliq jo’nelisleri analizlew arqali oni jaqsi basqariwg’a ha’m milliy ekonomikani rawajlandiriw maqset etip aladi.Sebebi, miynet resurslari ha’m onin’ aktiv bo’legi bolg’an jumis ku’shi islep shig’ariwshi ku’shlerdin’ en’ tiykarg’I bo’legi.Sol menen birge miynet resurslari bazar ekonomikasi mu’na’sibetinin’ quramliq elementi esaplanadi.Bazar ekonomikasi sharayatinda respublikamizda miynet bazari, miynetti basqariw institutlari ha’m ekonomikaliq huquqiy mexanizmlerin jaratiw talap etiledi. Bazar ekonomikasi erkin islep shig’ariwshilardin’ ,tutiniwshilardin’ gorizontal qatnaslarina tiykarlanar eken ,jumissizliq, kambag’alliq social-ekonomikaliq jag’daydin’ turaqlilig’I siyaqli jag’imsiz ha’diyselerdin’ boliwi mumkinligin na’zerde tutiw za’ru’r.

Xaliq ha’m onin’ en’ aktiv bo’legi miynet resurslari makroekonomikanin’ tiykarg’I bo’legi esaplanadi.Makroekonomika xaliq ha’m miynet resurslarinin’ social ekonomikaliq jo’nelisleri analizlew arqali oni jaqsi basqariwg’a ha’m milliy ekonomikani rawajlandiriw maqset etip aladi.Sebebi, miynet resurslari ha’m onin’ aktiv bo’legi bolg’an jumis ku’shi islep shig’ariwshi ku’shlerdin’ en’ tiykarg’I bo’legi.Sol menen birge miynet resurslari bazar ekonomikasi mu’na’sibetinin’ quramliq elementi esaplanadi.Bazar ekonomikasi sharayatinda respublikamizda miynet bazari, miynetti basqariw institutlari ha’m ekonomikaliq huquqiy mexanizmlerin jaratiw talap etiledi. Bazar ekonomikasi erkin islep shig’ariwshilardin’ ,tutiniwshilardin’ gorizontal qatnaslarina tiykarlanar eken ,jumissizliq, kambag’alliq social-ekonomikaliq jag’daydin’ turaqlilig’I siyaqli jag’imsiz ha’diyselerdin’ boliwi mumkinligin na’zerde tutiw za’ru’r.

2019 jilda jumisssizliq da’rejesi ekonomikaliq aktiv xaliqqa salistirg’anda 9% ti quradi,bul bolsa 2018 jilg’a qarag’anda 0,3% pa’seygenligin ko’rsetedi.Bul haqqinda Ba’ntlilik ha’m miynet qatnasiqlari ministirligi xabar berdi.

2019 jilda jumisssizliq da’rejesi ekonomikaliq aktiv xaliqqa salistirg’anda 9% ti quradi,bul bolsa 2018 jilg’a qarag’anda 0,3% pa’seygenligin ko’rsetedi.Bul haqqinda Ba’ntlilik ha’m miynet qatnasiqlari ministirligi xabar berdi.

Jumis islewdi qa’lewshilerdin’ uliwma sani 1 335,3 min’di quradi,15% 16-30jastag’ilar ,12,8% ayeller u’lesine tuwri kelmekte. 2019 jilda miynet resurslari sani 19 007,8 min’ adamg’a jetti, nul 2018 jilg’a salistirg’anda 100,9 % ti quraydi.Ekonomika tarmaqlarinda ba’nt bolg’anlar sani 13 541,1 min’ adamg’a quradi(o’tken jilg’a salistirg’anda 102%).2019 jilda birinshi ma’rte rasmiy sektorda ba’nt bolg’anlar xaliq sani 2018 jilg’a qarag’anda 3,7% ge ko’beyip 5712,1 adamdi quradi.Rasmiy bolmag’an sektorda ba’nt bolg’anlar sani 5 368,3 min’ adamdi quradi.Jumis orinlarin legallastiriw boyinsha is ilajlar a’melge asiriliwi na’tiyjesinde waqitshaliq ha’m ma’wsimlik jumislardi islewshiler 19,6 ming’a ro’yxattan o’tpesten ha’m tiyisli ruxsatnamasiz jumis islep atirg’anlar isbilermenler 42,8 min’ga kemeygen.

2019 2019 jilda ekonomikaliq aktiv emes xaliq saninin’ kemeyiwi g’uzetildi.Atap aytqanda jumis islewdi qa’lemeytug’inlar yamasa da’rhal jumisqa jaylasiwg’a imkaniyati joqlar 73,9 ming’a yamasa 9,6% ke kemeygen ,bul bolsa xaliqtin’ miynet ha’m isbilermenlik iskerligi artqanlig’in bildiredi.Izlenisler na’tiyjesi soni ko’rsetedi ma’mleketimizden shet elge jumisqa ketkenler sani 2 460,2 min’ adamdi qurag’an bul bolsa o’tken jilg’a salistirg’anda 103,2 % ke ten’.

2019 jilda qala xaliq ba’ntligine ko’meklesiw oraylarina 773 452 puqara jumis tabiwg’a ja’rdem sorap mu’rajat etken.Mu’rajatlardin’ sani 356 897 adam jumis penen ta’miyinlendi 263 230 adam ja’maat jumislarina 36 750 puqara ka’spke oqitiwg’a jiberilgen.57874 puqarag’a jumissizliq napaqasi tayinlandi.

Jumissizliq tu’sinigi haqqinda to’mendegishe ko’z qaraslar bar ,Klassik ekonomikaliq teoriyasinda jumis penen toliq ba’ntlik ,bazar ekonomikasinin’ normasi en’ jaqsi ekonomikaliq siyasat dep ese ma’mleketti ekonomikag’a aralaspawi tu’siniledi.Keyns teoriyasina ko’re sap kapitalizm ushin jumissizliq ta’n qa’siyet dep esaplaydi.Resurslardi israp bolmawi ushin ma’mleket ekonomikasi menen aktiv shug’illaniwi lazim.Bul piker jumisshi ku’shine tiyislidir.Keyns teoriyasinin’ en’ qatan’ ta’repi ol bazar ekonomikasi sharayatinda jumis penen toliq ba’ntlilikti ta’miyinlew hesh qanday mexanizm joqlig’in aniqlab berdi.

Makroko’lemde ekonomikaliq turaqliliqqa erisiw ushin joqari da’rejede jumis penen ta’miyinlew kerek tiyis.Makroekonomikanin’ tiykarg’I maqsetlerinen biri xaliqtin’ joqari da’rejede jumis penen ba’ntligin ta’miyinlewden ibarat.T.Samuelsonnin’ ta’riyiplewinshe jumis izlemey atirg’anlardan tisqari ba’rshe jumis islewshiler ha’m islemeqshi bolg’anlar jumisshsi ku’shin quraydi.Xaliqtin’ jumis penen ba’ntliligi degen tu’sinik bar bolip,bunday na’tiyjege o’zo’zinen erisip bolmaydi.sebebei 100% xaliqtin’ jumis islemeqshi bolg’an bo’legin deyerli jumis penen ta’miyinlep bolmaydi.Sonin’ ushin da ma’lim mug’darda xaliqtin’ jumissiz boliwida ekonomikaliq jaqtan normal esaplanadi.

• Makroko’lemde ekonomikaliq turaqliliqqa erisiw ushin joqari da’rejede jumis penen ta’miyinlew kerek tiyis.Makroekonomikanin’ tiykarg’I maqsetlerinen biri xaliqtin’ joqari da’rejede jumis penen ba’ntligin ta’miyinlewden ibarat.T.Samuelsonnin’ ta’riyiplewinshe jumis izlemey atirg’anlardan tisqari ba’rshe jumis islewshiler ha’m islemeqshi bolg’anlar jumisshsi ku’shin quraydi.Xaliqtin’ jumis penen ba’ntliligi degen tu’sinik bar bolip,bunday na’tiyjege o’zo’zinen erisip bolmaydi.sebebei 100% xaliqtin’ jumis islemeqshi bolg’an bo’legin deyerli jumis penen ta’miyinlep bolmaydi.Sonin’ ushin da ma’lim mug’darda xaliqtin’ jumissiz boliwida ekonomikaliq jaqtan normal esaplanadi.

Jumissizliq tu’rleri

Juwmaq

• Juwmaq

Jumissizliq da’rejesi ma’mleket ekonomikasinin’ qay da’rejede rawajlang’anlig’in ha’mde ekonomikada sadir bolip atirg’an o’zgerislerdin’ ahmiyetli ko’rsetkishlerinen biri esaplanadi.Jumissizliq da’rejesi degende jumissizlar saninin’ aktiv xaliq quramindag’I salmag’I tu’siniledi.

Respublikada jumissizliq da’rejesin ba’ntlilik xizmetlerinde dizimnen o’tken jumissizlar saninin’ ekonomikaliq aktiv xaliq uliwma sanina salistirg’anda alip esaplaw mumkin.Jumissizliq da’rejesine bir qansha faktorlar ta’sir ko’rsetedi:miynet haqinin’ pa’stligi,miynet sharayatlari jaqsi emesligi, jumis haqinin’ waqtinda berilmewi,jumis jerlerin qisqartiwlar ha’m basqalar.

Jumis penen ba’nt bolmag’an adamlardi jan’a ka’siplerge ornatiw ,materialiiq ja’rdem beriw ha’m jumis jerlerin usinis etiw miynet birjasi ta’repinen a’melge asirilatug’in socialliq is ilajlardin’ en’ a’hmiyetlisi esaplanadi.