3- seminar mashg‘uloti. Mavzu: Xulq-atvorning psixofiziologik asosi

---

3- seminar mashg‘uloti.
Mavzu: Xulq-atvorning psixofiziologik asosi.
Materiyaning aks ettirish shaklini quyidagicha ifodalash mumkin:
MATERIYANING AKS ETTIRISH SXEMASI 
Anorganik materiya: 
Mexanik 
Fizik
Ximik
Organik materiya: 
Biologik
Psixik 
A.N.Leontev o„zi ifodalagan psixik rivojlanish bosqichlariga asos qilib oldi. A.N.Leontev 
bo„yicha psixika rivojlanish bosqichlarining jadval ko„rinishi va ularning sxematik ifodalanishi: 
1.Elementar (sodda) sensor psixika bosqichi
2.Perseptiv bosqich bo‘lib, u tashqi,
3. Intellektual bosqich - yuksak darajada rivojlangan nerv tizimiga ega bo„lganlar, ya'ni 
odamsimon maymunlarga xosdir.
Seskanuvchanlik va tropism. Hamma 
tirik organizmlar 
o„simliklardan tortib, 
hayvonlargacha aks ettirishning biologik shakli seskanuvchanlik xususiyatiga egadir.
Seskanuvchanlik - tirik organizmning biologik ahamiyatiga ega bo„lgan ta'sirlariga javob 
qaytarish qobiliyatidir. Biotik, ya'ni biologik ahamiyatga ega bo„lgan omillariga maxsus 
harakatlar bilan reaksiya qilish usullariga tropizm yoki taksislar deyiladi. 
1.Fototropizm - bu jonli organizmning yorug„lik ta‟siri ostida harakatlanish tendentsiyasi. 
Masalan, yoz kuni tungi chiroq yorug„ligiga mayda chivinlarning uchib kelishi.
2.Termotropizm - tirik organizmning issiqlik ta'siri ostida harakat qilishga moyilligidir. 
Masalan, bahor kelishi bilan qashoratlarning jonlanib harakatga kelishi.
3.Xemotropizm - muayyan fizikaviykimyoviy muhitni tanlash va ta‟sirlanish tendentsiyasi. 
Masalan, achigan, qatiq, mevalarga mayda chivinlarning yig„ilishi. 
4.Topotropizm - mexanik usul bilan qo„zg„otuvchining ta‟siri ostida harakatlanish 
tendentsiyasi. Masalan, chirigan olmaga tegilsa, unga yig„ilgan mayda hashoratlarning hammasi 
uchib ketadi. Mimoza o„simligiga tegilsa, u darhol yaproqini yopib oladi.
5.Gemotropizm - tirik organizmning quyosh nuri ta'siri ostida harakat qilishga moyilligidir. 
Masalan, kungaboqar o„simligining quyosh nuri tomon harakatlanishi.
6.Barotropizm - tirik organizmning havo bosimi ostida harakat qilishga moyilligidir. Masalan, 
havo bulut bo„lganida, havoda uchib yurgan hashoratlar yerga pastga qarab uchadilar.
7.Gidrotropizm - tirik organizmning namlik suv ta'siri ostida harakat qilishiga moyilligidir.
O„simliklarda aks ettirishning biologik shakli faqatgina tropizmlardan iborat bo„lib, bu 
harakatlar o„simliklarga o„z-o„zini boshqarishiga yordam beradi, ya'ni ular o„zlari uchun foydali 
bo„lgan manbaga qarab intiladi yoki o„zini himoya qilishga doir boshqacha harakat qiladi. 
Masalan, nomozshomgul kechki payt ochilib, kunduzi yoruqlikdan yopiladi. Hayvonlarda aks 
ettirishning yangi turi - sezuvchanlik yuzaga keladi. Sezuvchanlik qobiliyati tufayli, hayvonlar, 
o„simliklarga nisbatan ancha ko„p ta'sirotlarni aks ettirish imkoniyatiga ega bo„ladi. hayvon nerv 
tizimi va miyasi qanchalik yuksak darajada taraqqiy etgan bo„lsa, uning psixikasi ham 

---

shunchalik yuqori bosqichga ko„tarilgan bo„ladi. Odamda psixikaning rivojlanishi eng yuqori 
bo„lib, ong darajasiga ega.