3-mavzu jamg‘arish va isteʼmol

7-mavzu: PUL VA INFLATSIYA

Dinamik makroiqtisodiyot

DONIYOR YOKUBJANOV

REJA

• Pul va uning funksiyalari;
• Pul agregatlari va ularning dinamikasi;
• Inflatsiya va uning turlari;
• O’zbekistonda inflatsiya darajasi dinamikasi.

Pul va uning funksiyalari

Umumiy ekvivalent sifatida qo‘llaniladigan universal tovarning alohida turi bo‘lib, yuqori likvidlilik xususiyatiga ega va boshqa barcha tovarlarning qiymati u orqali ifodalanadi.

Pul va uning funksiyalari

Pul keng ma’noda 5 xil funksiyani bajaradi:

• To‘lov;
• Muomala;
• Qiymat;
• Jamg‘arish;
• Jahon puli.

Pul agregatlari

Rivojlangan mamlakatlarda pul massasini aniqlashda M0, M1, M2 va M3 deb belgilanadigan pul agregatlaridan foydalaniladi. Pul agregatlarining tarkibi va miqdori turli mamlakatlarda o’zaro farq qilishi mumkin.

Pul agregatlari

Quyida umumlashtirib olingan pul agregatlari tarkibi keltirilgan:
M0 – bank tizimidan tashqaridagi naqd pullar va tijorat banklarining Markaziy bankdagi rezevrlari;
M1 = M0 + muddatsiz depozitlar, yo’l cheklari va boshqalar;
M2 = M1 + (miqdori va muddati cheklangan) muddatli depozitlar va boshqalar;
M3 = M2 + (miqdori va muddati cheklanmagan) muddatli depozitlar va boshqalar.

Pul agregatlari dinamikasi

Pul agregatlari
							mlrd. so‘m
Sana	Keng ma’nodagi pul massasi (M2)*	shu jumladan:
		Milliy valyutadagi pul massasi	shundan:				Chet el valyutasidagi depozitlar, milliy valyuta ekvivalentida
			Tor ma`nodagi pul massasi (M1)**	shundan:		Milliy valyutadagi boshqa depozitlar va qimmatli qog`ozlar
				Muomaladagi naqd pullar (M0)	Milliy valyutagadi talab qilib olinguncha depozitlar
1	2=3+8	3=4+7	4=5+6	5	6	7	8
01/10/2019	91,372	62,967	41,902	25,071	16,831	21,065	28,405
01/11/2019	93,092	63,281	42,723	25,543	17,179	20,558	29,811
01/12/2019	90,145	61,221	40,983	23,976	17,007	20,237	28,924
01/01/2020	91,266	62,786	42,670	24,246	18,424	20,116	28,480
01/02/2020	89,989	60,931	39,984	22,514	17,470	20,947	29,058
01/03/2020	88,491	61,020	40,042	22,227	17,815	20,978	27,471
01/04/2020	90,455	63,567	42,445	23,852	18,592	21,122	26,887
01/05/2020	94,851	65,649	44,150	25,676	18,474	21,500	29,202
01/06/2020	99,192	69,006	47,511	28,179	19,331	21,495	30,186
01/07/2020	102,476	71,634	49,244	28,434	20,809	22,390	30,842
01/08/2020	104,852	74,713	52,484	29,563	22,920	22,229	30,139
01/09/2020	105,402	73,772	51,579	29,261	22,319	22,192	31,630
01/10/2020	106,037	74,187	51,501	28,450	23,051	22,687	31,850

Pul agregatlari

Keng ma’nodagi pul massasi (M2) Xalqaro valyuta jamg‘armasining (XVJ) “Pul-kredit va moliyaviy statistikani shakllantirish qo‘llanmasi”dagi (PMSShQ 2016) konsepsiya va tasniflarga muvofiq Markaziy bank va boshqa depozit tashkilotlarining (tijorat banklari) majburiyatlari bo‘yicha olingan ma’lumotlari asosida hisoblangan.

Pul agregatlari

M2 o‘z ichiga muomaladagi naqd pullarni (bank tizimidan tashqaridagi) hamda boshqa moliyaviy tashkilotlar, davlat nomoliyaviy tashkilotlar, xususiy sektor hamda uy xo‘jaliklarining (aholi) milliy va chet el valyutasidagi talab qilib olinguncha, jamg‘arma va muddatli depozitlarni oladi (PMSShQ 2016 muvofiq pul massasi tarkibiga kiritilmaydigan depozitlardan tashqari). Shuningdek, M2 boshqa depozit tashkilotlari tomonidan chiqarilgan qarz qimmatli qog‘ozlarni ham o‘z ichiga oladi.

Pul agregatlari

Ushbu qarz qimmatli qog‘ozlar boshqa moliyaviy tashkilotlar, davlat nomoliyaviy tashkilotlar, xususiy sektor hamda uy xo‘jaliklarining tomonidan saqlanadigan jamg‘arma va depozit sertifikatlarini aks ettiradi.
Tor ma`nodagi pul massasi (M1) o’z ichiga muomaladagi naqd pullar va milliy valyutadagi talab qilib olinguncha depozitlarni oladi.

Inflatsiya va uning turlari

Inflatsiya - ma’lum davr mobaynida mamlakatda baholar o‘rtacha (umumiy) darajasining barqaror o‘sishi, pulning xarid qobiliyatini uzoq muddatli pasayishi.
Inflatsiya (lotincha inflatio - shishish, bo‘rtish, taranglashish) - bozor iqtisodiyotining asosiy izdan chiqaruvchi omillari jumlasiga kiradi, uning sur’ati qanchalik yuqori bo‘lsa, iqtisodiyotga xavfli ta’siri shunchalik katta bo‘ladi.

Inflatsiya va uning turlari

Makroiqtisodiy modellarda inflatsiya darajasi quyidagicha ifodalanishi mumkin:
π – yillik inflatsiya sur’ati; P - joriy yilning narxlar indeksi;
P-1 - o‘tgan yilning narxlar indeksi.

Inflatsiya va uning turlari

Inflatsiyaning kelib chiqishiga ko’ra 2 xil turi mavjud:

• Talab inflatsiyasi;
• Taklif inflatsiyasi.

Inflatsiyaning o’sish sur’atlariga ko’ra 3 xil turi mavjud:

• Sudraluvchi inflatsiya;
• Shiddatli inflatsiya;
• Gipperinflatsiya.

O’zbekistonda inflatsiya darajasi dinamikasi

O’zbekistonda inflatsiya darajasi dinamikasi

MB ma’lumotiga ko‘ra, joriy yilning avgust oyida yillik inflatsiya darajasi 12,3 foizni tashkil qilgan. Yillik inflatsiya tarkibida oziq-ovqat mahsulotlari narxlari 16,3 foizga, nooziq-ovqat tovarlari va xizmatlar narxi mos ravishda 10,9 foizga va 7,1 foizga oshdi.

O’zbekistonda inflatsiya darajasi dinamikasi

Avgust oyi natijalariga ko‘ra, aholining inflatsiya kutilmalari keyingi 12 oyda 15,3 foizga, tadbirkorlarniki 14,1 foizgacha kamaygan, biroq joriy inflatsiya darajasidan yuqoriligicha qolmoqda.