3V-kurs “Yo’l xarakati qoidalari” fanidan

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
Ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti

Tasviriy san’at va texnologik ta`lim fakulteti

Texnologik ta`lim yo’nalishi
3V-kurs

“Yo’l xarakati qoidalari” fanidan

“Transport vositalariga tegishli svetaforlar” mavzusidan yozgan

MUSTAQIL ISHI


Bajargan: K.O’tabayeva
Qabulladi: B.Avezov


Nukus-2023
Mavzu: Transport vositalariga tegishli svetaforlar
Reja:

1. 
   Svetafor tarixi va kelib chiqishi
   
2. 
   Svetafor turlari
   
3. 
   Aqlli svetaforlar ishlashi
   

Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar

Xalqaro svetafor kuni 5 avgust kuni 1914-yilda sodir bo’lgan voqea sharafiga nishonlanadi. Ushbu kunda Amerika shahri Klivlendda ilk bor zamonaviy uskuna paydo bo’lgan. Uskunada qizil va yashil fonarlar bo’lgan, shu bilan birga ranglar o’zgarganda o’zidan tovush chiqargan. Birinchi svetoforni 19 asrda Britaniyalik Jey Nayt yaratgan. Bu qurilma 1868-yil London parlamentining qarshisida o’rnatilgan. 3 yil o’tgandan so’ng uning fonari portlaydi va melitsionerni jarohatlaydi. Bu hodisadan so’ng birinchi 2 ta rangli fonarli avtomat svetofor ishlab chiqilginga qadar sevetofor haqida 50 yil unutildi, 1910-yilgacha 3 rangdagi svetoforni 1920-yilda ilk marta Detyord va Nyu-York shahrida istiqomat qiluvchi insonlar ko’rishgan. Zamonaviy qurilma Amerika va Yevropada mashhur bo’la boshladi. Rossiyada Leningrad shahridagi Nevskiy va Liteyniy katta ko’chasiining burchagida ilk marotaba 1930-yil paydo bo’lgan. Dekabr oyida huddi shu yili Moskvadagi Petrovka va Kuznets mostida ham ushbu qurilmani o’rnatishdi. Rossiyaning uchunchi shahri hisoblangan Rostavna–Donda ham svetofor ishga tushirilgan. Novosibirskda 2010-yilda Svetofor uchun xotira haykali ochilishi bo’lgan. Bu hodisa Xalqaro svetofor kunida bo’lgan. Svetoforning xotira haykali bundan tashqari Novosibirsk va Penza shahrida ham bor. Svetofor- harakatdagi mexank qurilmalarni boshqarish, transport, yo’l qurilmalaridan foydalanuvchi hamda yo’l harakatlarida qatnashuvchi boshqa shaxslarga ham mo’ljallangan. Temir yo’llarida ham svetofordan foydalaniladi. Rossiyada ushu bayram Yo’l harakati bosh boshqarmasi tomonidan nishonlanadi va yana shuni ta’kidlash joizki, yo’l harakati qoidalariga amal qilish, belgilangan yo’lchiziqlarini kesib o’tmaslik, ruldagi baholanib bo’lmaydigan xato qarshisida inson hayoti turshini esdan chiqarmasligimiz lozim.

YO'LLARNING YORUG'LIGI, UNING VAZIFALARI
Bu harakatni tashkil etish vositasi rangli signallarni uzatuvchi optik qurilma. Barcha keng tarqalgan transport vositalari uchun alohida svetofor mavjud. Qurilmaning turlari va turlari turlicha tizim bo'lib, turli dizaynlarni o'z ichiga oladi. Odatdagidek uchraydigan yo'lovchiga ko'pincha trikolorli avtotransport nuriga javob beradi, lekin boshqa shakllar va tuzilmalar to'g'risidagi yordam beradi. Sinyalizatsiya qurilmalari quyidagi funktsiyalarni bajaradi:
Baxtsiz hodisalar xavfini kamaytirish;
Transportning sifatini yaxshilash;
Atrof muhitni saqlab turish (avtomobillarning yanada kamroq turishiga hissa qo'shadi, shu bilan atmosferaga emissiya darajasini pasaytiradi).
TASNIFI
Ayrim avtotransport vositalarining manziliga bog'liq bo'lgan svetofor turlari: Yo'l-ko'chalar;
Temir yo'l;
Daryo.
Bunday holda, har bir turning maqsadi, dizayni va harakatning tabiatiga bog'liq bo'lgan turlarga bo'linadi.
TEMIR YO'L
Bunday signalizatsiya qurilmalari poezdlarning harakatini tartibga solish va saralash tezligidan tushish tezligi uchun mo'ljallangan . Temir yo'lda 13 svetofor mavjud:
Marshrut (stansiya uchastkalari oralig'ida);
Kirish (stantsiyadan stansiyaga); Hafta (stantsiyadan stansiyaga);
O'tish (interposters orasidagi);
To'siq (to'xtatish);
Muqova (o'tish yo'llari);
Takrorlanadi (asosiy yorug'lik nuri yomon ko'rinishdagi ko'rsatkich);
Ogohlantirish (asosiy chiroqlar oldidan);
Manevralangan;
Lokomotiv;
Tog'li;
Texnologik (kompozitsiyani tozalash yoki topshirishga ruxsat berish);
Kirish yoki chiqish (ishlab chiqarish joylariga borish).
Qizil, sariq, yashil, oq va ko'k chiroqlar bilan ishlaydigan qurilmalar ishlatiladi. Temir yo'l transporti uchun turli xil svetoforlar bir umumiy qurilishda birlashtirilishi mumkin.

YO'L VA PIYODALAR
Transport vositalarining haydovchilari va harakat qatnashchilari uchun alohida tasnif mavjud. Svetofor turlari va ularning nomlari quyidagicha:
Avtomashinalar;
Marshrut vositalari uchun;
Piyodalar;
Velosipedchilar uchun.
Bundan tashqari, qurilmalar maqsadlariga va dizayniga qarab turlarga bo'linadi. Hammalari bir-biriga o'xshash, biroq ularning ba'zi o'ziga xos xususiyatlari bor.
AVTO
Svetoforning eng keng tarqalgan turi uch rangli signalga ega bo'lgan qurilma:
Yashil - sayohatga ruxsat beriladi;
Sariq (to'q sariq) - past tezlikda tormozlash;
Qizil to'xtating.
Shu bilan birga har bir chiroqni yoritgichda qat'iy tartibda joylashtiriladi. Agar chiroqlar vertikal holda joylashgan bo'lsa, qizil rang ustki tomonda, gorizontal holda - chap tomonda. Ba'zi hollarda, yashil olov yoqishidan oldin, sariq rangga o'tadi.
Ba'zida transport chiroqidagi yoritgichlar doimiy ravishda porlamaydi, ammo yonib turadi. Agar bu yashil rangda bo'lsa, haydovchilar vaqtida to'xtash imkoniga ega. Avtomobillar uchun alohida svetofor turlari mavjud. Ularning tasniflanishi mexanizm tuzilishiga, signalning tabiati, harakatning maqsadi va yo'nalishiga asoslanadi.



PIYODALAR UCHUN
Ko'pincha bu chiroqlar ikki rangdan iborat: yashil va qizil. MDH mamlakatlarida bunday qurilmalar tik turgan va yurgan odamni ifodalaydi. Bunday svetofor piyodalar o'tish joylariga yaqin joylashgan . Ularning ko'pchiligi avtomatik ravishda o'tishadi, lekin tugma bosilgandan keyin muayyan vaqt davomida ishlaydigan signal qurilmalari mavjud. Ba'zi svetoforlar nogiron kishilarga o'zlarini yo'naltirishga yordam beradigan ovozli signalni ishlab chiqaradi.

Biroq, barcha joylarda piyodalarga maxsus signalizatsiya qurilmalari o'rnatilmagan va ular avtoulovlarga mo'ljallangan qurilmalar bo'yicha o'zlarini yo'naltirishlari kerak. Shuning uchun, hatto haydovchi odamlar ham, qanday chiroqlar mavjudligini bilishingiz kerak.

VELOSIPEDLAR UCHUN

Ko'pincha sportchilar velosipedda qanday ehtiyot bo'lish kerakligini bilish uchun qanday chiroqlar mavjudligini bilishmaydi. Shunga qaramay, bunday qurilmalar katta shaharlarda, ayniqsa, maxsus yo'llar mavjud bo'lsa ishlatiladi. Qolaversa, bunday yorug'likni aniqlab olish juda oson - unga tegishli belgisi yoki elosipedchi tasvirlangan. Ikki va uch rangli asboblar ishlatiladi.

Yirik shaharlarning haqiqiy muammosi tirbandlik boshini sababi transport infratuzilmasi bunday miqyosda transportning ko'payishiga tayyor emas. Bu mehnat unumdorligining pasayishiga, moddiy-texnika ta'minotining yomonlashishiga va fuqarolarning vaziyatga dosh bera olmaydigan hokimiyatga salbiy munosabatiga olib keladi. Odamlarning hayot sifati yaxshi tomonga o'zgarmayapti: tirbandlikda ko'p soat turish, benzinga qo'shimcha xarajatlar. Bundan tashqari, atmosferaga zararli moddalarning chiqarilishi ortadi. Shu bilan
birga, biz “Aqlli svetofor” tizimining yo‘l harakati holatiga ta’sirini o‘rgandik. Ma’lum bo‘lishicha, uning amalga oshirilishi avtomobilning harakatlanish vaqtini deyarli 25 foizga, tirbandlikda o‘tkazish vaqtini esa 40 foizdan ko‘proqqa qisqartirishi mumkin. Bundan tashqari, atmosferaga zararli chiqindilar deyarli 21% ga kamayadi.