4. Fatih Masjidi. Masjid tarixi va arxitekturasi. “Butunjahon ibodatxonasi” diniy bag'rikenglik timsoli

Jahon Dinlari Ibodatxonalari arxitekturasi
Reja:
1.Me’moriy yodgorliklar va ta’mirlash tushunchalari.
2.Eski imonlilar ibodatxonasining qurilishi tarixi.
3.Cherkov arxitekturasi. Pravoslav cherkovlarining uslublari

4. Fatih Masjidi. Masjid tarixi va arxitekturasi.

5.“Butunjahon ibodatxonasi” - diniy bag'rikenglik timsoli

1.M a’lumki, har qanday tarixiy obidadan o‘z vaqtida vazifasiga kolra foydalanilgan, keyinchalik saqlanib kelingan. Buzilganbo‘lsa, tuzatilgan; ba’zan qayta tiklangan. Qadimda obidalarga nisbatan tarixiylik hissiyoti rivoj topmagan edi. Tarixiy obidalarni qayta qurishda ko‘pchilik ustalar eskisini buzib, yangisini qurishgan. Ba’zan ulardan eski qurilish ashyosi sifatida ham foydalanilgan. Tarixiy binolarni obida sifatida asrab-avaylash uyg'onish davrida taraqqiy etdi. Biroq obidalar bu davrda ham yetarli darajada qadrlanmadi. Masalan, Rimdagi Kolizey binosidan qurilish ashyosi sifatida foydalanish faqat XVII asrdagina to'xtatilgan. Ba’zi obidalardan esa hamisha foydalanib kelingan. Masalan, R im ibodatxonasi Panteon VII asr boshidayoq cherkovga aylantirildi. Antik obidalarga bolgan munosabatning ijobiy o‘zgarishi XVII asrga to ‘g‘ri keldi. U davrda tabiiy fanlar rivojlandi. Fandagi ilmiy tavsiflash tamoyillari tarixga, xususan, san’at tarixiga ham tatbiq etildi. 0 ‘sha vaqtgacha antik qurilmalarni o‘rganish faqat o‘sha davrning okz muammolarini hal etish uchungina olib borilar edi. Endilikda obidaga o‘ziga xos tarixiy qimmatga ega narsa sifatida qaraldi. Bu esa zamonaviy qarashga juda yaqin edi. XVIII asrning 1-yarmida Gerkuianumda va Pom peyda keng miqyosli qazishlar olib borildi. Dastlabki qazilmalar aloh ida qimmatga ega bo‘lgan san’at asarlarinitopishgayo‘naltirildi. XVIII asr oxiridan boshlab Rim shahri forumida ham shunday qazuvlar olib borildi. Antik san'atni ilk bor tarixiy nuqtayi mazardan o‘igangan olim Vinkelmandir. U “Qadimiyatning san’at tarbii” asarini yozadi. Bu asar san’at tarixi sohasidagi dastlabki asarlardan biri edi. Klassitsizmning tantana qilishi ham antik san'atni o‘rganishga tu rtk i bo‘ldi, XVIII asrga kelib m e’moriy obidalarni saqlash zarurati tug‘ildi. Awaliga faqat antik davrga taalluqli m e'm oriy obidalarni ta’mirlash mustaqi! soha tarzida shakllandi. X IX asr boshida Rafael Stern Rimdagi Kolizey inshootini ta'm irladi. U inshootning tashqi devorini tirgak devor bilan mustafrkamladi. Birinchi tirgakning devori silliq qilib ishlandi va bun in g natijasida inshoot arxitekturasidan keskin ajralib qoldi. Keying! tirgakning devorlari butun inshoot kabi uch qavat va attik q ism sifatida ishlandi. Shundan so'ng Juzeppe Valadye Rimdagi Tit ravog‘ini ta ’m irladi. Ravoq o'rta asrlarda qo‘rg'on devorga kirgizib yuborilgan edi. Valadye keyingi qismlami olib tashlab, antik davrdagisini qoldirdi. Umuman yo‘q bo‘lib ketgan qism lartiklandi. Tiklangan qismlar aJohida ajratib qo‘yildi. Birinchidan, uJar marm ardan emas, balki travertindan ishlandi. Ikkinchidan, tiklatigan qismlar soddalashtirilgan shakllarda bajarildi, masalan, ustu n obzagi kannelynralarsiz tiklandi. o‘lchov ishlari juda aniqlik bila,n olib borildi. Asl qismlarga juda ehtiyotkorlik bilan yondashish faqat antik obidalarga tegishli hoi edi. Keyingi davrlarda vujudga kelgan obidalarga J,Valadye bunday hurm at bilan yondashm adi. balki o‘z xohishiga ko‘ra o‘zgartirdi. Bu ta'm irchilarobidani butunligicha tiklamadilar, faqat vayronalarini saqlab qolishdi xolos. O bsha vaqtda vayronalarni saqlash o d a t tusiga kirayotgan edi. Rassomlar arxitektura vayronalarini o ‘zlari ishlayotgan kartinalarga fon sifatida tasvirlar edi (masalan. M o nteniya, Pussen ijodlarida shunday bo‘ldi). XVIII asrga kelib vayronalarni tasvirlash rassom chilikda mustaqil ja n r sifatida shakllandi. Rober, Piranezi asarlari ana shunday janrga misol b o ‘la oladi. Katta xiyobonlarda vayronalar atayin qurilar edi. S tern ham, Valadye ham m e’moriy obidalarni ta ’mirlashdan tashqari yangi binolar ham qurishgan edi. Ular o‘z ijodlarida klassitsizm uslubiga asoslangan edi.

2.Xristianlik tarixi davomida, ma'bad me'morchiligi mavjud bo'lsa-da, ilohiy xizmatlar, gimnografiya, ikona rasmlari kabi qat'iy qonunlar bilan tartibga solinmagan. Boshidanoq arxitektura kanonik sohadan “tashlangan”dek tuyuldi. U murakkab qoidalar va qonunlar tizimi bilan belgilanmagan.
Qadimgi imonlilar paydo bo'lgan paytdan boshlab 19-asrning oxirigacha to'g'ri eski imonlilar me'morchiligi yo'q edi, chunki arxitekturaning alohida to'g'riligiga ehtiyoj yo'q edi. Faqat ma'badning ichki tuzilishi, rasmlari va piktogrammalariga bir nechta umumiy talablar qo'yildi. Biroq, qadimgi imonli cherkovlarida ularni boshqa har qanday cherkovlardan ajratib turadigan tushunarsiz narsa bor ...
So'nggi 15-20 yil ichida, 1917 yildan beri birinchi marta qadimgi imonlilar ibodatxonalar qurish imkoniyatiga ega bo'lishdi. Ma'badning qurilishi unchalik katta emas; kam sonli jamoalar bunday qimmat ishni bajarishga qodir. Biroq, ba'zi ibodatxonalar qurilgan va ehtimol ko'proq quriladi. Eski imonlilarning yangi cherkovlari paydo bo'lishi umidida savol tug'ilishi mumkin: zamonaviy cherkovlar qanday bo'lishi kerak, ular eski imonlilar va qadimgi rus an'analari bilan qanday bog'liq. Buni tushunish uchun orqaga qarash, zamonaviy qadimgi pravoslav nasroniylar 17-19-asrlardagi ajdodlaridan nimani meros qilib olganligini, ajralishdan oldingi davrdan nimani meros qilib olganligini va aslida bu meros nimada ifodalanganligini ko'rish foydalidir.
Xristianlik Rossiyaga kelgan Vizantiyada ibodat va ibodat qilish uchun ideal bo'lgan mukammal ma'badning ichki qismi yaratilgan. Ma'badning asosiy turi, markazlashtirilgan, xoch gumbazli, chuqur ramziy va teologik ma'noga ega edi, iloji boricha unda o'tkaziladigan liturgiya marosimining o'ziga xos xususiyatlariga mos keladi.
Har qanday ma'badda me'mor tomonidan yaratilgan makon undagi odamga ma'lum bir harakat uslubini belgilaydi. Markaziy Vizantiya va Qadimgi Rus ma'badining asosiy fazoviy motivi - kutish. Bu pravoslav ilohiy xizmatga va e'tiqodning o'ziga eng mos keladigan markaziy ma'baddir. Taniqli san'atshunos A.I. Komech Vizantiyaning xoch gumbazli cherkovlari haqida shunday deb yozgan edi: “Ma'badga kirgan kishi, bir necha qadam tashlaganidan so'ng, haqiqiy harakatga hech qanday turtki bo'lmasdan to'xtaydi. Faqatgina bir qarash vertikal ravishda boradigan egri chiziqli shakllar va sirtlarning cheksiz oqimini kuzatadi (yo'nalish haqiqiy harakat uchun mavjud emas). Tafakkurga o'tish Vizantiya bilim yo'lining eng muhim momentidir. Vizantiya ibodatxonasining ichki qismi abadiylik va o'zgarmaslik g'oyasini o'z ichiga oladi, u mukammal va qat'iydir. Vaqt va makonda rivojlanish yo'q, uni muvaffaqiyatga erishish, muvaffaqiyatga erishish, qolish hissi engadi.

3. Bugungi kunda Kalat-Seman (arabcha "Simo'n qal'asi") Suriya Alepposi yaqinidagi qadimiy monastir xarobalari hisoblanadi. Afsonaga ko'ra, aynan shu monastirda Stilit Simeon o'zining astsetik jasoratini amalga oshirgan. U ustun va uning ustiga kichkina kulba qurdi, u erda 459 yilda vafot etgunga qadar ko'p yillar davomida tinmay ibodat qilib yashadi. 5-asr oxirida ustun ustida maxsus bino qurilgan bo'lib, uning poydevori hozirgi kungacha saqlanib qolgan. Aniqrog'i, bu markaziy (sakkizburchak-nik) va undan cho'zilgan to'rtta bazilikaning murakkab tarkibi.