4-labs (1). docx

BIPOLYAR TRANZISTORLAR
4-laboratoriya ishi
Laboratoriya ishidan maqsad: bipolyar (ikki kutbli) tranzistorlar xususiyatlarini, volt amper-xarakteristikalarini, parametrlarini, tranzistorlardan tuzilgan qurilmalarni o’rganish, yarim o’tkazgichli asboblarni o’rganishda ko’nikmalar hosil qilish.
1.1. Tajribalar sxemasi
1.1.1. O’rganiladigan obyektlar:

• 
  Q1 ( 1.1- rasm) - n-p-n tipli bipolyar tranzistor;
  

1.1.2. Iste’mol manbalari:

• 
  I1 - bipolyar tranzistor bazasini tok bilan ta’minlovchi o’zgarmas tok manbai;
  

1.1.3. O’lchov asboblari:

• 
  U1 – o’zgarmas kuchlanish voltmetri; bazadagi
  

kuchlanishni o’lchash uchun ishlatiladi;

• 
  U2 – O’zgarmas kuchlanish voltmetri; kollektordagi kuchlanishni o’lchash uchun ishlatiladi;
  
• 
  U3 – o’zgarmas tok ampermetri; kollektor tokini o’lchash uchun qo’llaniladi;
  
• 
  U4 – o’zgarmas tok ampermetri; baza tokini o’lchash uchun qo’llaniladi.
  

Tadqiqot ishining loyihasi Multisim dasturida quydagicha loyihalaymiz
Buning uchun bizga 2N2222A bipolyar tranzistor, DC_power quvvat ta’minoti va DC_Current quvvat ta’minoti va DGND elementlari kerak bo’ladi. Bu elementlarning ulanish sxemasi Multisim dasturida quydagicha:

1.2. Eksperimental tadqiqotlar
1.2.1. Bevosita o’lchash rejimi.
Eksperiment sxemasini yoqing ( 1.1- rasm ). I1 manba tasvir oynasini ochib, baza tokining minimal qiymati 1_b = I_b ni o’rnating, bu qiymatlar 1.1-jadvalda keltirilgan. Funksional generator XFG1 tasvir oynasini ochib, kuchlanishning minimal qiymatini o’rnating (Amplitude = 0.001 pV). XFG1ning (Offset) chiqishida o’zgarmas kuchlanishning 1.1- jadvaldagi qiymatlarini ketma-ket berib, U_ke = V_ce ning har bir qiymatida I_K = I_c kollektor toki va i_be =
V_be bazadagi kuchlanish qiymatlarini o’lchang.
Ma’lumotlarni 1.1- jadvalga kiriting. Bu amallarni baza toki 1_b = I_b ning 1.1-jadvalda keltirilgan hamma qiymatlari uchun ham takrorlang.
Multisim dasturida Loyihalangan sxemaning volt amper xarakteristikasi quydagi grafik asosida o’rganamiz

Hisoblash ishlar kollektordagi Ampermetr pribori o’lchash qiymatlari asosida hosil qilindi. O’lchov qiymatlari dasturning Simulate menyusining Analyses and simulation bo’limi DC Sweep Bo’limi orqali quydagicha kiritiladi

Ya’ni Kollektor kuchlanishini tok kuchiga bog’liqligi chizma asosida ko’rsatildi
1.1- rasm. Bipolyar tranzistor volt-amper xarakteristikalari (VAX)ni o’rganish sxemasi.
1.1-jadval

Ib, mk	O’lchana digan				U ke ^,V
		0	0,5	1	2	4	7	10
1	Uk, mA
	Ube, V
5	1k ,
	Ube,
9	Ik , mA
	Ibe, V
13	1k ,
	Ibe, V
17	Ik , ^mA
	Ibe, V

1.2.3. Tranzistorlar parametrlarini aniqlash
Tranzistorlar parametrlari (U⁰_ke= V_ce, I⁰_k = I_c) koordinatalari bilan aniqlanadigan ishchi nuqtasida topiladi. Bipolyar tranzistorlarning o’lchanadigan parametrlari - bu B - baza tokining o’tkazish koeffisiyenti va r_ke - umumiy emitter sxemasi bilan ulangan p-n kollektor o’tishining differensial qarshiligidir. r parametrni aniqlash paytida kursorni x₀ = U⁰_ke berilgan nuqtaga o’rnatish kerak. U_ke = U⁰_ke o’zgarmas kuchlanishda kollektorning 1_k1, 1_k2 va bazaning 1_b1, 1_b2 toklari kursatgichlarini yozib olish kerak. Bu toklar y₀ =I⁰_k ishchi nuqtadan pastda va yuqorida joylashgan ko’shni ikki grafiklardagi toklardir. Quyidagi ayirma
ni topib,
g_ke parametrni aniklash uchun U_ke kuchlanishga orttirma berish kerak. Bu vaktda kursorni x₁ < x₀ xolatidan x₂ > x₀ xolatiga utkazish kerak va
kuchlanish, D1_k = 1_k2 - 1_k1 tok usishini grafik buyicha aniklash kerak. Shunday kilib



1.3. Nazorat savollari:

1. 
   Tranzistorlarning qanday turlarini bilasiz?
   
2. 
   Bipolyar tranzistorlarni ulashning qanday usullari bor? 3. Unipolyar (maydon) tranzistorlarni ulashning qanday usullari bor?
   

4. Tranzistorlarda qanday parametrlar kuchaytiriladi?
1.4. Hisobotning mazmuni:

• 
  ishdan maqsad;
  
• 
  tajribalar sxemasi;
  
• 
  tranzistorlar parametrlari hisobi;
  

Ikkilamchi ulanishda shu sxemaning bazadagi kuchlanishlari taqqoslanadi.

Bu yerda endi priborni Bazaga ulaymiz va yuqoridagi sxemani hosil qilamiz. O’lchov qiymatlari dasturning Simulate menyusining Analyses and simulation bo’limi DC Sweep
Bo’limi orqali quydagicha kiritiladi

Dastur ishga tushirilganda quydagi grafikni hosil qilamiz

Xulosa

Bu laboratoriya ishini bajarishda men bipolyar tranzistori ikki xil turi ya’ni n-p-n va p-n-p ko’rinishida bo’lishini o’rgandim. Ish multisim dasturida loyihalandi. Dasturdan foydalanib tranzistor va quvvat ta’minotlari va priborlarni ulanishlarini o’rgandim. Loyihalangan sxema asosida tranzistor orqali o’tgan tokning 3 ko’rinishi baza kollektor va emmitordagi tok kuchi va kuchlanish o’zini namoyon qilish holatlari va ularning xususiyatlarini o’rgandim. Transformatr va tranzistor ishlash prinsipi va ularning ish prinsipi farqlarini ko’rdim. Laboratoriya ishiga qilingan sxema ilova qilindi.
Urganch Davlat universiteti

1. 
   kurs talabasi: