5-мавзу. Меҳнат бозорининг шаклланиши ва ривожланиши режа

---

5-МАВЗУ. МЕҲНАТ БОЗОРИНИНГ ШАКЛЛАНИШИ ВА 
РИВОЖЛАНИШИ 
РЕЖА 
5.1.Меҳнат бозори ва унинг моҳияти фаолият меҳанизми 
5.2. Меҳнат бозорининг шаклланиши 
5.3. Меҳнат бозорини тартибга солиш 
Қисқача хулосалар 
Назорат ва муҳокама учун саволлар 
Тавсия этилаётган адабиётлар 
Қисқача хулосалар 
Меҳнат бозори ишчи кучининг «меҳнатга бўлган қобилиятини» сотиш ва 
сотиб олиш тизимидир. 
Меҳнат бозорининг таркибий қисмлари ишчи кучи талаб, ишчи кучининг 
таклифи, қиймати ва баҳоси ҳамда уни ёеллашда рақобат ҳисобланади. 
Меҳнат бозори ўзининг асосий вазифалаларини бажариш талаб ва таклиф 
ўртасидаги фарқни камайишига ва аҳолининг иш билан бандлигининг ошишига 
олиб келади. 
Меҳнат бозорининг шаклланишига ишчи кучининг «меҳнатга бўлган 
қобилиятини» товарга айланиши, ишчи кучининг эркин таклифи, иш 
берувчиларнинг ишчи кучига мустақил талаби иқтисодиётнинг таркибий 
ўзгариши, кўп мулкчиликнинг ривожланиши каби иқтисодий, ижтимоий ва 
хуқуқий шарт-шароитлар бевосита таъсир этади. 
Меҳнат бозорининг шаклланишида асосий муаммо бўлган ишчи кучига
талабнинг ортиши ва таклифнинг камайиши турли омиллар, тамойиллар ва 
чекловлар таъсирида амалга оширилади. 
Меҳнат бозоридаги умумий ижтимий-иқтисодий муносабатлар жамоа ва 
шахсий шартномалар асосида тартибга солинади. 
Меҳнат бозорини яқин келажакда ривожлантиришнинг бош мақсади – 
меҳнат ресурслари билан кўп таъминланган ҳудудларда ишчи кучига талабни 
ошириш ва унинг таклифини камайтириш. 
Меҳнат бозорининг ривожланиш босқичлари қайд этилган тадбирларни 
амалга оширилиши яқин келажакда ишчи кучига талаб ва таклаф ўртасидаги 
бозор мувозанатига эришиш пировардида, меҳнат ресурсларини оқилона 
бандлигини таъминлаш ва ишсизликнинг камайтиришга олиб келади. 
Назорат ва муҳокама учун саволлар 
1. Меҳнат бозори нима? 
2. Меҳнат бозорининг таркибий қисмлари нималардан иборат? 
3. Меҳнат бозорининг қандай асосий вазифалар бор? 

---

4. Меҳнат бозорининг шаклланишига қандай шарт-шароитлар таъсир 
этади? 
5. Меҳнат бозори шаклланишининг қандай тамойиллари мавжуд?
6. Мазкур бозор шаклланишининг қандай омиллари бор? 
7. Ишчи кучига талаб ва таклиф шакилланишига нималар тўсиқ бўлади? 
8. Меҳнат бозорини тартибга солишнинг аҳамияти нимада? 
9. Жамоа ва шахсий меҳнат шартномларининг ўрни қандай? 
10. Меҳнат ресурслари билан кўп ва кам таъминланган худудларда меҳнат 
бозори қандай усуллар асосида тартибга солинади? 
11. Меҳнат бозори ривожланишининг бош мақсади нима? 
12. Меҳнат бозорини қандай ривожланиш босқичлари мавжуд? 
Тавсия этилаётган адабиётлар. 
1. Каримов И.А. “Aсoсий вaзифaмиз – Вaтaнимиз тaрaққиёти вa xaлқимиз 
фaрoвoнлигини янaдa юксaлтиришдир” номли 2009 йилнинг aсoсий 
якунлaри 
вa 
2010 
йилдa 
Ўзбeкистoнни 
ижтимoий-иқтисoдий 
ривoжлaнтиришнинг энг муҳим устувoр йўнaлишлaригa бaғишлaнгaн 
Вaзирлaр Мaҳкaмaсининг мaжлисидaги мaърузaсидан. “Халқ сўзи” – 2010 
й. 30 январь. №21 
2. Каримов И.А. Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон 
шароитида уни бартараф этишнинг йўллари ва чоралари. Т.: - Ўзбекистон, 
2009 
3. Каримов И. А. “Тарихи бой, бугуни гўзал, келажаги буюк шаҳар”, “Халқ 
сўзи”, 2009 йил 2 сентябрь, №173(4836) 
4. Каримов И.А. “Мамлакатимизни модернизация қилиш ва янгилашни 
изчил давом эттириш – давр талаби”. Вазирлар Маҳкамасининг 2008 йилда 
мамлакатни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш якунлари ва 2009 йилга 
мўлжалланган иқтисодий дастурнинг энг муҳим устувор йўналишларига 
бағишланган мажлисидаги маъруза “Халқ сўзи” – 2009 й. 14 февраль, 
№33-34 (4696-4697). 
5. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг “Жаҳон 
молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни бартараф 
этишнинг йўллари ва чоралари” номли асарини ўрганиш бўйича ўқув 
қўлланма. \Тузувчилар: Б.Ю.Ходиев, А.Ш.Бекмуродов, У.В.Ғафуров, Б.К. 
Тўхлиев. – Т.: Иқтисодиёт, 2009. – 120 б.\ 
6. Абдураҳмонов Қ.Х. ва бошқалар. Меҳнат иқтисодиёти ва социологияси 
(дарслик) Т.; “Ўқитувчи”, 2001. 28-65 бетлар. 
7. Абдурахманов Қ.Х. и другие. Экономика труда. –М.: “Экзамен”, 2004. -736 
с.
8. Абдураҳмонов Қ.Х., Холмўминов Ш.Р “Меҳнат иқтисодиёти ва 
социологияси”(ўқув қўлланма) Т.:2004 
9. Abdurahmonov Q.X., Xolmo’minov Sh.R., Akbarov A.M. Mehnat iqtisodiyoti 
va sotsiologiyasi – T. ТDIU: 2005.
10. Холмўминов Ш.Р. Аҳолини иш билан оқилона бандлигини таъминлаш.- 
Тошкент, Мулоқот журнали,1998. 2-сон. 

---

11. Волгин Н.А. Экономика труда: социально – трудовые отношения – М.: 
Экзамен, 2004 
12. Генкин Б.М. Экономика и социология труда. – М.: Норма 2006. 372с. 
13. Мумлазе Р.Г., Гужина Г.Н. Экономика и социология труда Учебник – 
Москва КНОРУС, 2007. 
14. Абдураҳмонов Қ.Х. “Меҳнат иқтисодиёти” (Дарслик) Т.: 2009 йил 
15. www.stat.uz (Ўзбекистон Республикаси статистика қўмитаси)
16. www.Uza.uz (Ўзбекистон Миллий Ахборот агентлиги)