6-маъруза мавзу: магнит занжирлари ва электромагнит қурилмалар

6-МАЪРУЗА


МАВЗУ: МАГНИТ ЗАНЖИРЛАРИ ВА ЭЛЕКТРОМАГНИТ ҚУРИЛМАЛАР
РЕЖА

1. 
   Магнит ва магнит магнит майдони хақида тушунчалар.
   
2. 
   Гистерезис ходисаси.
   
3. 
   Магнит майдонни ҳисоблаш ва ундан фойдаланиш.
   
4. 
   Ернинг магнит майдони.
   
5. 
   Электромагнит қурилмалар.
   

1. Магнит майдони ҳақида тушунча
Замонавий фан тасаввурларига кўра магнит майдони ҳам материянинг алоҳида кўринишларидан бўлиб, у ҳатто массага ҳам эга

Доимий магнит Ернинг магнит майдони Магнит таркибли тош

Магнит тошлар бундан икки ярим минг йиллар олдин ҳам маълум бўлган ва ундан инсонлар фойдаланиб келган¹. Масалан хитойликлар эрамизнинг 6-асрида тошлар таркибидан магнит зарраларини ажратиб олишни билган.

Магнит номининг келиб чиқиши ҳақида аниқ ёзма маълумотлар йўқ. Бу номланиш қадимги грек тиладаги (Magnētis líthos), Магнесия тоши сўзидан келиб чиққан бўлиши мумкин деган тахмин ҳақиқатга яқинроқ. Магнесия Осиёдаги қадимги шаҳар бўлган.
Доимий магнитлар медицинада қадимдан қўлланилиб келинган. Аристотел, Ибн Сино ва Гиппократлар магнит ёрдамида даволагани медицинадан маълум. Магнит кучи инсон танасидаги энергияни бошқаради деб қарашган, шунинг учун император Клеопатра магнитдан ясалган тақинчоқ тақиб юрган. Ўрта асрларда яшаган Гилберт эса магнит билан қиролича Елизаветани артритдан даволаган. Шундан кейин магнит медицинага кенг кириб келди, медицинада магнитотерапия йўналиши пайдо бўлди.
Ҳозиргача маълум бўлган энг катта табиий магнитнинг бўлаги 13 кг бўлиб у 40 кг юкни кўтариш кучига эга. Суний равишда магнит ҳосил қилиш учун дастлаб таркибида 1,5% углерод бўлган пўлат ишлатилган. Лекин бу пўлатлар магнитлик хусусиятларини узоқ сақлай олмас эди. Ҳозирги пайтда эса узоқ вақт магнитик хусусиятини сақловчи сунъий магнитлар ишлаб чиқарилмоқда, бунинг учун кобальтдан фойдаланилади.
Магнитнинг умумий формуласи MeFe₂O₄ кўриншда бўлиб, бунда Ме-аралашма материалидир ( никел , кобальт магний, кадмий ва бошқа).
Магнитни қадимда хитойликлар чу-ши; греклар – геркулес тоши; французлар эса – айман; испанлар – пьедрамант; немислар – магнесс ёки зигельштейн; инглизлар – лоудстоун деб атаганлар².
Магнит майдонини характерлаш ва уни миқдорий жиҳатдан ўлчаш учун бугунги кунда халқаро бирликлар системасига киритилган қуйидаги магнитик катталиклар ишлатилади:
Магнит оқими Ф, ўлчов бирлиги Вебер (Вб);
Актив қаршилиги 1 Ом бўлган контурдан 1 Кулон заряд ўтганда ҳосил бўладиган оқим. Ёки магнит майдони индукциясининг оқим ўтаётган юзага кўпайтмаси


6.1-расм. Магнит индукцияси оқими