6-Mavzu: Termodinamik jarayonlar. Izoxor, izobar, izotermik jarayonllar. Jarayonlarning pv va ts – diagrammalari

6-Mavzu: Termodinamik jarayonlar. Izoxor, izobar, izotermik jarayonllar. Jarayonlarning PV va TS – diagrammalari.

Reja

1. 
   Izoxorik jarayon va uning Pv va Ts - diagrammasi.
   
2. 
   Izobarik jarayon va uning Pv va Ts - diagrammasi.
   
3. 
   Izotermik jarayon va uning Pv va Ts - diagrammasi.
   

1. Izoxorik jarayon
Izoxorik jarayonga yopiq idishda gazning isishi yoki sovishi misol bo‘la oladi.
O‘zgarmas hajmda kechadigan jarayonga izoxorik jarayon (d =0, yoki =const) deb aytiladi. Jarayon egri chizig‘i izoxora deb aytiladi. 6.1-rasmda jarayonning P - va Ts- diagrammalari tasvirlangan.
Ideal gazning holat tenglamasi: P =RT dan
v=const uchun P/T = R/ =f( )=const
Izoxorik jarayonda bosimlar nisbati absolyut temperaturalar nisbatlariga teng bo‘ladi, ya’ni bosim o‘zgarishi bu jarayondagi absolyut temperatura o‘zgarishiga to‘g‘ri proporsionaldir.
P₁/P₂=T₁/T₂ (6.1)





6.1-rasm. Gaz holatini izoxorik jarayonda o‘zgarishining Pv - va Ts - diagrammalari
Izoxorik jarayonda gaz hajmining o‘zgarishi d =v₁- ₂=0 , bo‘lganligidan
(6.2)
Ya’ni, izoxorik jarayonda gaz ish bajarmaydi. Termodinamikaning birinchi qonunini d =0. hol uchun yozamiz:
(6.3)
Sig‘im o‘zgarmas bo‘lganda:
(6.4)
Demak, tizimga berilgan dq issiqlik miqdori shu tizim ichki energiyasining o‘zgarishiga sarflanar ekan.
Sig‘im o‘zgaruvchan bo‘lganda:
(6.5)
6.1-rasmdan ko‘rinib turibdiki, izoxorik jarayon bosim ortishi bilan kechsa, demak tizimga issiqlik keltiriladi va ishchi jismning ichki energiyasi va temperaturasi ortadi.
Agar izoxorik jarayonda bosim kamaysa, u holda issiqlik olib ketiladi va ichki energiya hamda temperatura kamayadi.
Izoxorik jarayon uchun entropiyaning o‘zgarishini quyidagi tenglamadan aniqlaymiz.

lekin v=const uchun ln v₂/v₁=0.
Shhuning uchun
(6.6)
Demak, izoxorik jarayonda gaz ish bajarmaydi. Unga uzatilgan dq issiqlik miqdori termodinamik tizim ichki energiyasining o‘zgarishiga sarflanadi.