7-mavzu. Stablitronlardan tashkil topgan sxemalarni hisoblash

---

7-mavzu. Stablitronlardan tashkil topgan sxemalarni hisoblash
 
Zener diodlari tok bo’ylab yuqoriga qarab ulangan bir qancha rezistorda ishlaydigan 
yarimo’tkazgich diodlardir. Rezistor tok oqimini cheklash uchun ya’ni diodni himoya qilish 
uchun xizmat qiladi.
Ishchi kuchlanish diod turiga bog’liq bo’lgan V belgilangan kuchlanish V
Z 
(Zener 
kuchlanishi)dan ortsa, to’siq o’tish harakatlanadi va tok oqimi I
Z
anchagina ortadi. Bu ikki 
sababga ko’ra sodir bo’ladi: 
Rasm. 0.14 
1. Elektr maydon aslida bir necha 

mgina qalinlikdagi to’siq o’tishi taxminan . 2 · 
10
5 
V/smdan ortsa, kristalldagi elektronlar o’zlarining bog’lamlaridan ajralib 
chiqib, zaryad tashuvchilarga aylanib qoladi (orqada qolgan teshiklarda ham aynan 
bir xil xodisa sodir bo’ladi). 
Bu jarayon Zener effekti deb ataladi. Zener effekti faqatgina taxminan 6 Vgacha 
teshib o’tuvchi kuchlanish (Zener kuchlanish VZ )ga ega diodlar uchungina mosdir. 
VZ < 6 V li Diodlar esa manfiy harorat koeffisientiga ega.
2. Qarshi tokning zaryad tashuvchilari yuqori maydon ta’sirida shunchalik katta 
tezlanishga uchraydiki, ular yuqori tezlikdagi valentli elektronlar bilan to’qnashadi, 
bu elektronlar ularning o’z bog’lamlaridan ham qisib chiqaradi. O’z navbatida bu 
elektronlar ham endi tezlashadi va jarayon yana shu bir xil tartibda davom etadi. 
Bu esa avalansh effekti deb ataladi, chunki unda zaryad tashuvchilar soni katta 
tezlikda o’sib boradi. Avalansh effekti Zener kuchlanishi 6 V dan ziyod bo’lgan 
diodlarda uchraydi. V
Z 
> 6 V li diodlar musbat harorat koeffisientiga ega. V
Z 

6 Vli 
Zener diodlari deyarli umuman haroratga bog’liq emas. Zener diodi V
Z 
kuchlanishi 
teshib o’tish maydonida doimiy emas; u I
Z 
toki va haroratga bog’liq. 

---

Zener kuchlanishi V
Z 
> V
Z0 
(harorat effektlari ta’sir qilmadi) uchun quyidagi formula orqali 
hisoblanishi mumkin: 
V
Z 

V
Z0
r
Z

I
Z
bilan 
𝑟
𝑍
=
∆𝑉
𝑍
∆𝐼
𝑍
V
Z0 
–bu yerda I
Z 
= 0 uchun teshib o’tish kuchlanishi. Teshib o’tish xarakteristikasining deyarli 
chiziqli qismi hamda kuchlanish o;qi o’rtasidagi tutilish V
Z0
kuchlanish qiymatini beradi. 
r
Z 
– Teshib o’tish maydonida Zener diodining differensial 
qarshiligi.
I
Z 
– Bu yerda teshib o’tish maydonida Zener diodi orqali o’tayotgan 
1-masala. D814A yarimo‘tkazgichli stabilitronning stabilizatsiya toki I
st
=5mA, 
stabilizatsiya kuchlanishi 7V dan 8,5 V gacha o‘zgarsa, stabilitronning to‘g‘ri 
qarshiligi qanchaga o‘zgaradi? 
2-masala. Kuchlanish stabilizatsiyasi U
st
=10÷12V li D814G tipli stabilitronni 
ketma-ket ulanganda qanday kuchlanish yuklamada stabillanadi?