7-Mavzu: Temir davri arxeologiyasi (4 soat) 1-mashg'ulot Reja: Temir davriga umumiy tavsifi. Urartu davlati madaniyati. Ckif va sarmat qabilalari madaniyati. Rossiya hududida ilk temir davri

Temir davri

• Reja:
• 1. Temir davriga umumiy tavsifi. 2. Urartu davlati madaniyati. 3. Ckif va sarmat qabilalari madaniyati. 4. Rossiya hududida ilk temir davri

Tayanch so’zlar

• Temir metalli, ikkinchi mehnat taqsimoti, ayirboshlash va savdo aloqalari, ko’chmanchi chorvachilik, Xett podsholigi, Urartu podsholigi, skiflar, sarmatlar, mozor-qo’rg’onlar, temir davri yodgorliklari

«Temir davri» degan tushuncha arxeologiya faniga fransuz olimi Kristian Yurgensen Tomsen tomonidan XIX asrda kiritilgan.

• (1788-1865)

Dehqonchilik – ilk temir davrida ishlab chiqarishning vujudga kelgan birinchi tarmog’i bo’lib, temir metalini ishlatilishi unda alohida o’rin tutgan

Ishlab chiqarishning ikkinchi tarmog’i hunarmandchilik bo’lib, ilk temir davrida u dehqonchilikdan ajralib, alohida ixtisoslikka aylanadi. Hunarmandchilik asosan temirchilik kasbidan boshlanadi. Neolit davrining eng katta yutuqlaridan biri kulolchilikning kashf etilishi edi. Ammo bu xo’jalik ixtirosi dehqonchilik doirasida rivojlanadi.

Теmir davri м.аvv. I ming yillikdan milodiy I asrgacha

• Yirik texnik kashfiyotlar

• Каshfiyotlari

• Irrigatsiya texnikasi,
• Dehqonchilikning rivojlanishi

• O’troq aholi sonining oshib borishi

• Ikkinchi mehnat taqsimoti –
• dehqonchilikdan hunarmandchilikning
• ajralib chiqishi

• Теmirchilik ustaxonasi
• Qo’l tegirmoni
• To’quv dastgohi
• Аrxitektura elementlari

Теmir davri ijtimoiy munosabatlari

• www.arxiv.uz

• temirdan foydalanish

• Ibtidoiy jamoani inqirozga keltirdi

• Jamiyatni tabaqalanishini tezlashtirdi

• Temirning qo’llanishi

• Dehqonchilikni
• chorvachilikdan
• to’liq ajratib
• yubordi

• Xususiy mulkni mustahkamladi;
• Boylar sinfini shakllanishiga olib keldi;
• Sinfiy jamiyatni keltirib chiqardi;
• Ilk shaharsozlik xususiyatlaridan biri
• bozor va mahsulot аlmashinuvani keltirib chiqardi.

• Natija

• Alohida shaxslarning
• Boyib ketishi

• Yerga egalik qilish

• Davlatning paydo bo’lishi

Yevropadagi ilk temir davri madaniyatlari

• www.arxiv.uz

Urartu davlati ilk temir davridagi yirik podsholiklardan biri bo’lgan

• www.arxiv.uz

Urartu so’zi ossuriycha bo’lib, urartcha – Biaynili, Bibliyada – Ararat podsholigi nomi bilan yuritilgan. G’arbiy Osiyodagi qadimgi davlat (mil. avv. IX-VI asrlar).

• www.arxiv.uz

Hozirgi Armanistonning butun hududi, Turkiya va Eronning bir qismi qadimgi Urartu podsholigi hududini tashkil qilgan

Poytaxti – Tushpa shahri bo’lgan (hozirgi Turkiyadagi Van shahri)

Mil. avv. VI asr boshida Urartu Midiya tomonidan tor-mor etilgan va uning tarkibiga qo’shib yuborilgan

O’rta Osiyoda ilk temir davri miloddan avvalgi I ming yillik bilan belgilanadi.

• www.arxiv.uz

Temir davriga oid o’nlab yodgorliklar Turkmaniston Respublikasining janubiy, O’zbekistonning Qashqadaryo va Zarafshon vohasi, Farg’ona vodiysi hamda Toshkent va Xorazm viloyatlari hududlarida o’rganilgan

• Temir davriga oid o’nlab yodgorliklar Turkmaniston Respublikasining janubiy, O’zbekistonning Qashqadaryo va Zarafshon vohasi, Farg’ona vodiysi hamda Toshkent va Xorazm viloyatlari hududlarida o’rganilgan

Miloddan avvalgi I ming yillikning boshlariga oid yodgorliklardan 46 tasi Janubiy Turkmaniston hududlaridan topilgan. Anov, Yoztepa, Yelkantepa, Uchtepa, Cho’rnoq kabi qadimgi qishloq xarobalaridagi madaniy qatlamlar temir asriga mansubdir.

O’zbekiston hududida ham ilk temir davriga oid bo’lgan ko’plab yodgorliklar topilgan. Afrosiyob, Daratepa, Ko’zaliqir, Uygarak, Chust, Dalvarzin, Oqtom, Kuchuktepa, Yerqo’rg’on, Sangirtepa yodgorliklari shu davrga mansubdir.

• O’zbekiston hududida ham ilk temir davriga oid bo’lgan ko’plab yodgorliklar topilgan. Afrosiyob, Daratepa, Ko’zaliqir, Uygarak, Chust, Dalvarzin, Oqtom, Kuchuktepa, Yerqo’rg’on, Sangirtepa yodgorliklari shu davrga mansubdir.

• So’g’d

• Baqtriya

• Xorazm

• Shosh

• Farg’ona

• Qadimgi O’zbekiston dehqonchilik vohalari

• www.arxiv.uz