8-Mavzu: Uchinchi va to‘rtinchi sinflar o‘quvchilarida qo‘shiq kuylash malakalarini rivojlantirish metodlari

---

8-Mavzu: Uchinchi va to‘rtinchi sinflar o‘quvchilarida qo‘shiq 
kuylash malakalarini rivojlantirish metodlari 
Jamoa bo‘lib kuylash - o‘quvchilarni musiqa san`atiga faol jalb etishning 
eng ommaviy shaklidir. Har bir sog‘lom bola kuylash imkoniyatiga ega bo‘ladi. 
Kuylash bola uchun estetik ehtiyoj, hissiyot va kayfiyatni ifodalashning eng tabiiy 
va qulay vositaidir. 
Bola qo‘shiq ijro etar ekan, unda his-hayajon, zavq-shavq, ko‘tarinki 
kayfiyat, quvnoqlik, harakatchanlik kabi ijobiy tuyg‘ular hosil bo‘ladi. Qo‘shiqda 
ikkita estetik vosita - musiqa va badiiy so‘z birlashadi. Shuning uchun tajribali 
o‘qituvchining qo‘lida jamoa bo‘lib kuylash - o‘quvchilarni musiqiy-estetik 
tarbiyalashda muhim vosita bo‘lib xizmat qiladi. 
Qo‘shiq kuylash faoliyati o‘quvchilarda melodik, garmonik eshitish, lad 
hissini, sof intonatsiyada kuylash malakalarini hamda musiqiy qobiliyatini 
rivjolantiradi. Ijro jarayonida ovozi va musiqiy eshituvi turlicha bo‘lgan bolalar 
jamoa bo‘lib birlashadilar. Ular o‘zlarining va o‘rtoqlarining ijrolarini 
kuzatadilar, birgalikda kuylashdan bahramand bo‘ladilar. Ularda diqqat, 
kuzatuvchanlik, intizom va boshqa tarbiyaviy xususiyatlar shakllandi. 3-4-sinf 
o‘quvchilarida kuylash jarayonida o‘quvchilarning ovoz apparati yanada yaxshi 
rivojlanadi, nafaslari chuqurlashadi, qon aylanishi yaxshilanadi, qomatlari 
tekislanadi, bir so‘z bilan aytganda ham ma`naviy, ham axloqiy, ham jismonan 
rivojlanadilar, tarbiyalanadilar. 
Har bir insonning kayfiyatiga qarab ovozi yoqimli, quvnoq, jarangdor, 
sho‘x yoki bo‘g‘ik, "shirali", "shirasiz" va hokazo bo‘lishi mumkin. Ovoz 
chiqishi ovoz pardalariga bog‘liqdir. Ovoz pardalari tebranishi natijasida ovoz 
hosil bo‘ladi. Inson ovoz apparati juda murakkab tuzilgan. Uning asosiy qismlari 
- nafas olish organlari – o‘pka, qorin bo‘shlig‘i, nafas muskullari, shuningdek, 
hiqildoq, ovoz paychalari, artikulyasion apparatlar va boshqalar. Ovoz hosil 
bo‘lishi uchun mana shu apparatlarning barchasi ishga tushadi. Bu murakkab 
jarayondir. Tovush apparatining fiziologik tuzilishi masalalariga olimlar 
P.Chesnokov, Sh. Ro‘ziyev, N.Xalabuzar, N.Dmitrev o‘z ilmiy ishlarida murojaat 
etganlar va atroflicha yoritib berganlar. 
3-4-sinflarda kuylash faoliyati bir qator vazifalarni hal etishni nazarda 
tutadi: 
- bolalarda jamoa bo‘lib kuylashga qiziqish va muhabbat uyg‘otish; 
- musiqaga hissiy ta`sirchanlikni tarbiyalash; 
- badiiy didni tarbiyalash; 

---

- qo‘shiqchilik ovozini, ya`ni yoqimli, tabiiy 
tovushda kuylashni shakllantirish, ovoz diapazonini 
o‘stirish; 
- 
badiiy 
ijroga 
erishish 
uchun 
vokal-xor 
malakalarini rivojlantirish; 
- musiqiy qobiliyatlarini o‘stirish. 
Qo‘shiqning badiiy, chiroyli, ifodali ijrosiga 
erishishning muhim vositasi - o‘quvchilarda vokal-xor 
malakalarini rivojlantirishdir. 3-4- sinfda ham o‘quvchilar 
bilan qo‘shiq aytishdagi holat, kuylash nafasi, tovush hosil 
qilish, talaffuz, soz, ansambl kabi vokal-xor malakalari 
ustida ish olib boriladi. 
3-4-sinf "Musiqa madaniyati" dasturidan Vatan, 
mustaqillik, 
tabiat, 
mehnat, 
bolalik 
mavzularidagi 
qo‘shiqlar o‘rin olgan. Bu qo‘shiqlar o‘quvchilarda 
Vatanga 
muhabbat, 
uning 
kelajagiga 
sadoqat, 
mehnatsevarlik, estetik tarbiyalashda muhim vosita bo‘lib 
xizmat qiladi. Qo‘shiq o‘rgatish jarayonida o‘rganiladigan 
qo‘shiqqa 
emotsional 
munosabatni 
rivojlantirish, 
tasavvurni, musiqiy eshitish va xotirani o‘stirish, 
musiqaning ifoda vositalarining ahamiyatini tushunish, 
jarangli, kuychan, yengil tovushlarda kuylash, o‘zini va 
o‘rtoqlarini tinglay olish, jo‘rsoz bilan hamda jo‘rsozsiz 
kuylash, ikki-uch ovozli kuylash orqali garmonik eshitish 
qobiliyatini shakllantirish kabi vazifalar amalga oshirilishi 
ko‘zda tutilgan. O‘qituvchi kuylash uchun qo‘shiq tanlar 
ekan, avvalambor asarning badiiy qiymati, mazmuni, 
tarbiyaviy ahamiyati, obrazlar doyrasini sinchiklab tahlil 
qilib chiqadi. Olingan natijaga qarab qo‘shiqni o‘rgatish 
metodlarini tanlaydi.