A. N. Leontevning faoliyat nazariyasi

Mavzu: A.N.Leontevning faoliyat nazariyasi bola psixik taraqqiyoti qonuniyatlarining yoritilishi.


Reja:

1. 
   A. N. Leontevning faoliyat nazariyasi
   
2. 
   Bola psixik taraqqiyoti haqida tushuncha
   
3. 
   Bola psixik taraqqiyotida biologik va ijtimoiy omillar
   
4. 
   Psixik taraqqiyot, yosh bosqichlari va yosh inqirozlari
   

Faoliyatning dialektik-materialistik talqini, birinchi navbatda, uning ob'ektiv mohiyatini tasdiqlash bilan bog'liq.
Prinsip ob'ektivlik A. N. Leontiev va uning izdoshlari faoliyatining psixologik nazariyasining asosini tashkil etadi. Bunda ob'ekt o'z-o'zidan mavjud bo'lgan va sub'ektga ta'sir etuvchi ob'ekt sifatida emas, balki "harakat nimaga qaratilganligi ... ya'ni u tirik mavjudot bo'lgan narsa sifatida tushuniladi. uning faoliyati mavzusi- faoliyat tashqi yoki ichki bo'lishi muhim emas".
Va bundan keyin: "Faoliyat sub'ekti ikki xil ko'rinishda namoyon bo'ladi: birinchi navbatda - o'zining mustaqil mavjudligida, sub'ektning faoliyatini bo'ysundiruvchi va o'zgartiruvchi sifatida, ikkinchidan - ob'ektning qiyofasi sifatida, uning mulkini aqliy aks ettirish mahsuli sifatida. sub'ektning faoliyati natijasida amalga oshiriladigan va boshqacha tarzda amalga oshirilishi mumkin emas».
Shunday qilib, inson faoliyati nafaqat ob'ektivlik, balki sub'ektivlik: sub'ektning faoliyati doimo ma'lum bir ehtiyojni qondira oladigan ob'ektni o'zgartirishga qaratilgan. Faoliyatda ob'ekt va sub'ekt kabi qarama-qarshi tamoyillarning birligi mavjud. Ularning o'zaro o'tishlarini tushunish uchun faoliyat aktining bajarilishi dinamikasiga rioya qilish kerak.
A. N. Leontyev shuni ta'kidladi kerak, bu mavzuni qidiruv harakatlariga "itarib yuboradi", dastlab ma'lum bir mavzuga yo'naltirilmaydi. Bu erda faoliyatning plastikligi namoyon bo'ladi - uning o'ziga bog'liq bo'lmagan ob'ektlarning xususiyatlariga o'zlashtirilishi. Assimilyatsiya jarayonida ehtiyoj o'z ob'ektiga "o'raladi" va ehtiyojning ob'ektivlashuvi sodir bo'ladi.
Bundan tashqari, sub'ektning faoliyati endi ob'ektning o'zi tomonidan emas, balki uning tomonidan boshqariladi yo'l... Ob'ektning sub'ektga ta'sirining bir tomonlama jarayoni sifatida emas, balki ikki tomonlama tasvirni yaratish jarayoni sifatida qaraladi. Tasvir "..." taqlid qiluvchi "taymer" jarayonining natijasi bo'lib, go'yo uni sinab ko'radi.
Shunday qilib, sub'ektning tashqi dunyo bilan amaliy aloqalari, ikkinchisining oddiy ta'siri emas, balki mavzuda psixik aks ettirishni keltirib chiqaradi. Tasvirlarning ob'ektga tegishliligi ularning sub'ekt ehtiyojlariga bog'liqligini anglatadi. Subyektiv tasvirning ta'rifi inson hayotini, amaliyotini o'z ichiga oladi. Shu bilan birga, qarama-qarshi yo'nalishda harakat sodir bo'ladi: sub'ektning faoliyati uning ob'ektiv mahsulotining "tinchlik xususiyatiga" o'tadi.
Faoliyatning bu xususiyatlari engish uchun asos bo'lib xizmat qiladi
psixologiyada ham idealistik, ham mexanik tushunchalar. Subyekt va ob'ekt integral tizimning tarkibiy qismlari sifatida harakat qiladi, ular doirasida ular o'ziga xos tizimli fazilatlarni oladi.
Faoliyat toifasini bunday tushunish ko'plab psixologik tendentsiyalar vakillariga xos bo'lgan "tezkorlik postulati" ni engib o'tishga imkon berdi. Ushbu postulatga ko'ra, sub'ektning holati to'g'ridan-to'g'ri ob'ektlar tomonidan quyidagi sxema bo'yicha aniqlanadi:"... sub'ektning retseptiv tizimlariga ta'siri → paydo bo'ladigan javob - ob'ektiv va sub'ektiv - bu ta'sir natijasida yuzaga kelgan hodisalar". Bunday tushuncha bilan sub'ekt atrof-muhit ta'siriga to'liq bo'ysunadigan reaktiv mavjudot sifatida namoyon bo'ladi.
Faoliyat yondashuvi bilan sub'ekt ob'ekt bilan faol munosabatda bo'ladi, uni noxolis va tanlab "uchratadi". Boshqacha qilib aytganda, sub'ektning faoliyat printsipi reaktivlik printsipiga qarama-qarshidir. Ushbu tamoyil insonga faqat "atrof-muhit sharoitlariga moslashuvchi mavjudot" sifatidagi yondashuvni engib o'tishga, inson faoliyatining o'zgaruvchan, ijodiy tabiati bilan bu yondashuvga qarshi turishga imkon beradi.
Faoliyat kategoriyasi psixologiyada ikkita funktsiyada namoyon bo'ladi: tushuntirish printsipi va tadqiqot predmeti sifatida. Birinchi funktsiya asoslarini oʻrganishni L.S.Vigotskiy va S.L.Rubinshteyn boshlagan, keyinroq A.N.Leontyev, A.R.Luriya va boshqalar va boshqalar davom ettirgan boʻlsada, ayniqsa, A.N.Leontyev va uning izdoshlari tomonidan koʻp yillar davomida jadal olib borilgan. .
Shu bilan birga, A.N.Leontyev “Marks uchun faoliyat o‘zining asl va asosiy ko‘rinishidagi hissiy amaliy faoliyat bo‘lib, unda odamlar tevarak-atrofdagi olam ob’yektlari bilan amaliy aloqada bo‘lib, ularning qarshiligini boshdan kechiradi va ularga ta’sir qiladi, ularga bo‘ysunadi. ob'ektiv xususiyatlar ". Psixik aks ettirishning paydo bo'lishi va rivojlanishi jarayonini o'rganishning asosiy usuli sub'ektning real dunyo bilan bog'lanishiga vositachilik qiluvchi sensorli-amaliy faoliyatni tahlil qilish edi. Ushbu usuldan foydalanish Vygotskiyning ongni tushuntirish uchun uning chegarasidan tashqariga chiqish zarurligi haqidagi tezisining to'g'riligini tasdiqladi.
Faoliyatning barcha turlari, shu jumladan "ichki" turlari uchun genetik jihatdan boshlang'ich shakli tashqi ob'ektiv faoliyat bo'lishi printsipial jihatdan muhimdir. Ichki faoliyat ikkinchi darajali bo'lib, u tashqi ob'ektiv faoliyatni ichkilashtirish jarayonida shakllanadi. Bu o'tish bir necha yo'nalish bo'ylab ketadigan transformatsiyalar tizimi orqali amalga oshiriladi. Shu munosabat bilan ikkita muhim jihatni ta'kidlash kerak.
Birinchidan, interyerlashtirish jarayonida nafaqat tashqi rejadan ichki rejaga o'tish, balki jamoaviy faoliyatdan individual faoliyatga o'tish ham mavjud (jamoaviy faoliyat birgalikdagi amaliy faoliyat shaklida ham, og'zaki muloqot shaklida ham sodir bo'ladi. ).
Ikkinchidan, interyerizatsiya tashqi faoliyatni undan oldingi ongning ichki tekisligiga o'tkazishdan emas, balki aynan shu rejani shakllantirishdan iborat.
Tashqi va ichki faoliyatlar o'rtasida doimiy o'zaro o'tishlar mavjud: interyerizatsiya jarayoni ham, eksteriorizatsiya jarayoni ham sodir bo'ladi. Bu o'zaro o'tishlar mumkin, chunki bu shakllarning ikkalasi ham, printsipial jihatdan, yagona umumiy tuzilishga ega. A.N.Leontyev inson faoliyatining ushbu shakllarining umumiy tuzilishining ochilishini "zamonaviy psixologiya fanining eng muhim kashfiyotlaridan biri" deb hisobladi. Shu bilan birga, shuni yodda tutish kerakki, organik tizim sifatida tashqi va ichki faoliyat strukturasining tub umumiyligi, birinchi navbatda, ularning irsiy aloqasi bilan bog'liq bo'lib, nafaqat ularning tuzilmalarining rasmiy tasodifiyligi bilan bog'liq.
Keling, A. N. Leontiev asarlarida eng to'liq ifodalangan faoliyatning umumiy tuzilishiga murojaat qilaylik (uning ilmiy maktabida bu psixologik tadqiqotning maxsus mavzusiga aylandi).


Faoliyat quyidagi tarkibiy qismlardan iborat:


kerak ↔ sabab ↔ maqsad ↔ sharoitlar maqsadga erishish ( birlik maqsadi va shartlari vazifa) va tegishli faoliyat ↔harakat ↔ operatsiyalar.
Yaxlit faoliyat toifasi ehtiyoj tushunchasi va motivni ifodalash, ularning ob'ektiv mazmunini aniqlash bilan bog'liq. Shu sababli, muayyan inson faoliyati haqida uning ehtiyojlari va motivlari uning har qanday faoliyatiga nisbatan, ularning mazmunining etarlicha aniq xususiyatlariga ega bo'lgan holda yoritilgan taqdirdagina gapirish mumkin. Va aksincha, agar biz ularning predmet mazmunini belgilashda ehtiyoj va uni konkretlashtiruvchi motivlar haqida gapiradigan bo'lsak, u holda ularni qondirishga qaratilgan u yoki bu psixologik shakllanishlargina mos keladi (tabiiyki, boshqacha ma'noda "faoliyat" atamasi. "Psixologiyada foydalanish oddiygina mumkin emas)
U yoki bu motiv shaxsni vazifani shakllantirishga, o'sha maqsadni aniqlashga undaydi, bu esa ma'lum sharoitlarda taqdim etilib, motiv va ehtiyojni qondiradigan ob'ektni yaratish yoki olishga qaratilgan harakatni amalga oshirishni talab qiladi. Muammoni hal qilishga qaratilgan bajarilgan harakatning xarakteri uning maqsadi bilan belgilanadi, masalaning shartlari esa hal qilish uchun zarur bo'lgan operatsiyalarni belgilaydi.
A. N. Leontyev integral tizim sifatida faoliyatning o'zi tuzilishining o'zgarishi va o'zgarishiga alohida e'tibor berdi. Shunday qilib, faoliyat o'z motivini yo'qotib, harakatga, harakat esa maqsad o'zgarganda operatsiyaga aylanishi mumkin. Ba'zi faoliyat motivi harakat maqsadiga o'tishi mumkin, buning natijasida ikkinchisi qandaydir yaxlit faoliyatga aylanadi.

Bunday o'zaro o'zgarishlar doimo sodir bo'ladi:
faoliyat ↔ harakat ↔ operatsiya va motiv ↔ maqsad ↔ shartlar.
Faoliyat tarkibiy qismlarining harakatchanligi, shuningdek, ularning har biri kasrga aylanishi yoki aksincha, ilgari nisbatan mustaqil birliklarni o'z ichiga olishi mumkinligida ham ifodalanadi (masalan, ba'zi harakatlar tegishli bo'linma bilan bir qator ketma-ket harakatlarga bo'linishi mumkin). ba'zi maqsadlarni kichik maqsadlarga).
Faoliyatning tarkibiy qismlarining o'zgarishiga qarab, yo'nalishning parchalanishi yoki birlashishi juda muhimdir.
Aleksey Nikolaevich Leontiev hamkasbi tomonidan aytilgan qoidalarga aniqlik kiritadi. Uning ta'kidlashicha, inson ruhiyati uning faoliyatiga qurilgan, u tufayli shakllanadi va faoliyatda namoyon bo'ladi, bu esa pirovardida ikki tushunchaning chambarchas bog'lanishiga olib keladi.
A. N. Leontyevning faoliyat nazariyasida shaxs harakat, mehnat, motiv, operatsiya, ehtiyoj va hissiyotlar bilan birlikda ko'rib chiqiladi.
A. N. Leontiev va S. L. Rubinshteyn faoliyati kontseptsiyasi o'rganish imkonini beradigan uslubiy va nazariy tamoyillarni o'z ichiga olgan butun tizimdir. psixologik hodisalar odam. A. N. Leontyev faoliyati kontseptsiyasi shunday qoidani o'z ichiga oladiki, ong jarayonlarini o'rganishga yordam beradigan asosiy predmet bu faoliyatdir. Ushbu tadqiqot yondashuvi Sovet Ittifoqi psixologiyasida XX asrning 20-yillarida shakllana boshladi. 1930 yilda faoliyatning ikkita talqini allaqachon taklif qilingan. Birinchi pozitsiya Sergey Leonidovichga tegishli bo'lib, u maqolada yuqorida keltirilgan birlik tamoyilini shakllantirgan. Ikkinchi formulani Aleksey Nikolaevich Xarkov psixologiya maktabi vakillari bilan birgalikda tasvirlab berdi, ular tashqi va ichki faoliyatga ta'sir qiluvchi strukturaning umumiyligini aniqladilar.


Psixik rivojlanishning asosiy qonuniyatlari
Bola psixik taraqqiyoti haqida tushuncha


O’sish – miqdoriy jihatdan ulg’ayish, demakdir. Taraqqiyot – sifat jihatdan o’zgarish demakdir. Bolaning psixik taraqqiyoti ham qarama-qarshiliklar kurashi asosida yuz beradi. Bu qarama-qarshiliklar bolaning shu choqqacha erishgan darajasi, imkoniyatlari bilan yangi ehtiyojlar o’rtasida tug’uladigan qarama-qarshiliklar. Ya’ni bolalarning ehtiyojlari tez ortib boradi. Lekin bu ehtiyojlarni qondirish imkoniyatlari juda sekinlik bilan yuzaga keladi.
Psixologlar jumladan, L.S.Vigotskiyning fkticha ta’lim jarayoni taraqqiyot jarayoniga mos kelmaydi, ta’lim jarayoni taraqqiyotdan ilgarilab ketadi va bolalar psixikasining taraqqiy etishini o’z orqasidan ergashtirib boradi. Unga eng yaqin iqbol ochib beradi, deb ko’rsatdi. Vigotskiyning fikricha taraqqiyotning 2 bosqichi bo’lib, ya’ni birinchisi faol taraqqiyot bosqichi. Ikkinchisi eng yaqin taraqqiyot zonasi bosqichi bor. Vigotskiy bolalarning psixik rivojlanishi, ayniqsa shu taraqqiyot jarayonida tezroq rivojlanadi deb ko’rsatadi.
Psixologlar psixik rivojlanishning umumiy qonuniyatlari borligini qayd etib ko’rsatmoqdalar. Biroq muhit ta’siriga nisbatan bu qonuniyatlar ikkilamchidir, chunki bu qonuniyatlarning o’ziga xos xususiyatlari hayot sharoitiga, faoliyatda va tarbiyga bog’liqdir.
Psixik rivojlanishda muhit ta’siriga nisbatan bu qonuniyatlar ikkilamchidir, chunki bu qonuniyatlarning o’ziga xosligi hayot sharoitiga, faoliyat va tarbiyaga bog’liq psixik taraqqiyotning quyidagi qonuniyatlarini farqlash mumkin:
Psixik rivojlanishning notekisligi. Har qanday sharoitda, hatto ta’lim va tarbiyaning eng qulay sharoitlarida ham shaxsning turli psixik belgilari, psixik funksiyalarni va psixik xususiyatlari rivojlanishning bitta darajasida to’xtab qolmaydi. Bolaning rivojlanishidagi ayrim davrlarda psixikaning u yoki bu yo’nalishlarda rivojlanish uchun nihoyatda qulay sharoitlar paydo bo’ladi.
Psixikaning integratsiyasi qonuni. Inson psixikasi o’z taraqqiyoti davomida tobora ko’proq yaxslitlik, birlik, mustahkamlik va doimiylik xususiyatlarini kasb eta boradi. N.D.Levitovning ko’rsatishicha, kichkina bola psixik jihatdan turli fragmentar psixik holatning kichik bir sitemaga uyishtirilganidan iboratdir. Psixik rivojlanish psixik holatning asta sekin o’sib, shaxs xislatlariga aylanishini anglatadi.
Plastiklik va kompensatsiya imkoniyati. I.P.Pavlov faqatgina tegishli ta’sir ko’rsatilsa, hamma narsani yaxshi tomonga o’zgartirish mumkinligini ta’kidlab, nerv plastikligini ko’rsatib o’tgan. Ta’lim tarbiya sharoitida bolaning psixikasini maqsadga muofiq o’zgartirish imkoniyati nerv sistemasining anashu plastikligiga asoslanadi. Plastiklik kompensatsiya uchun ham yo’l ochib beradi.
XX asrga kelib yosh psixologiyasi va pedagogik psixologiyda psixik taraqqiyot omillarni talqin etuvchi 2 ta yo’nalish yuzaga keldi.


Bular:
1. Biogenetik
2. Sosiogenetik


Biogenetik qonun Insonning biologik yetilishi bosh omil sifatida talqin etiladi.
Antidarvinchilarga qarshi kurashda muayyan darajada tarixiy ro’l o’ynaydi.
Ontogenez filogenezda qisqacha takrorlanadi
Sosiogenetik nazariya – inson biologik tur sifatida tug’ulib, hayotdagi ijtimoiy shart sharoitlarni bevosita ta’siri ostida shaxsga aylanadi deb hisoblaydi.


XULOSA


Shunday qilib, bu barcha kategoriyalarni ob'ektiv faoliyatdan boshlang'ich psixologik kategoriya sifatida chiqarish mumkin.
Demak, A. N. Leontyevning fikricha, "faoliyat - shaxs ongi" butun tushunchaning asosiy mantiqiy o'zaro bog'liqligidir.
Tahlil shuni ko'rsatadiki, A. N. Leontyev tomonidan ishlab chiqilgan psixologiyadagi faollik yondashuvi psixologiya fanining predmeti, uning metodi va shu orqali psixologik tahlil birliklari, uning tili haqidagi g'oyani tubdan o'zgartiradi.
Shu bilan birga, Aleksey Nikolaevichning asarlarida faqat dastlabki fundamental qoidalar ishlab chiqilgan bo'lib, ularni aniq psixologik rejada amalga oshirish bir qator tushuntirishlarni talab qiladi.
Psixik rivojlanishda muhit ta'siriga nisbatan bu qonunyatlar ikkilamchidir, chunki bu qonunyatlarning oʻziga xosligi hayot sharoitiga, faoliyat va tarbiyaga bogʻliq.Psixik taraqqiyotning bir nechta qonunyatlarini farqlash mumkun.


Foydaalnilgan adabiyotlar:


1. Bernshteyn N.A. Harakatlar fiziologiyasi va faoliyat fiziologiyasi bo'yicha insholar. - M., 1966 yil.
2. Vygotskiy L.S.Sobr. sh., t.2, M., 1982 yil.
3. Galperin P. Ya.Psixologiyaga kirish. - M., 1976 yil.
4. Davydov V.V.A. N. Leontiev nazariyasida faoliyat va aqliy aks ettirish kategoriyasi. - Vestnik Mosk. un-bu. Seriya 14. Psixologiya, 1979, No 4, bet. 25-41.
5. Leontiev A.N.O'qitish ongining ba'zi psixologik masalalari bo'yicha.- Sovet pedagogikasi, 1946, 1-2-son.
6. Leontiev A.N.Psixikani rivojlantirish muammolari. 4-nashr, - M., 1981 yil.
7. Leontiev A.N.Faoliyat. Ong. Shaxsiyat. - M., 1975 yil.
8. “Pedagogik psixologiya” o’quv qo’llanma, Zufarova M.E, Farg’ona 2007
9. “Yosh davrlari va pedagogik psixologiya”, Sh.A.Dusmuhammedova, Z.T.Nishanova, S.X.Jalilova
Arxiv.uz