Adabiy nutq

---

Adabiy nutq
–
yozuvchilar, shoirlar,
olimlar tomonidan
ishlangan, qat’iy
me’yorlarga ega
bo`lgan nutq
ko`rinishidir.
Uslub –
so`zlovchi va
yozuvchining
ifodalanayotgan
fikrga, voqea,
hodisaga shaxsiy
munosabatidir.
Ma’ruza
3-
mavzu: Uslublar va vizual axborotlar
Reja:
1. Adabiy nutq va uning uslublari.
2. So`zlashuv, badiiy va publitsistik uslub.
3. Ilmiy va rasmiy-idoraviy uslub.
4. Vizual axborotlar
1. Adabiy nutq va uning uslublari.
Adabiy nutqning muayyan sohadagi muloqot
uchun moslashtirilgan, bir qator o`ziga xos
xususiyatlari bilan farqlanib turadigan ko`rinishlari -
uslublari mavjud.
Adabiy tilning ijtimoiy hayotdagi ma’lum soha
doirasiga, ma’lum nutqiy vaziyatga xoslangan
ko`rinishi nutq uslubi hisoblanadi.
Ayrim nutq uslubidagina qo`llani ladigan
so`zlar uslubiy xoslangan so`zlar, bunday xususiyatga ega bo`lmagan so`zlar
esa uslubiy betaraf so`zlardir. Olim na’matakka ilmiy
izoh bersa, shoir esa unga badiiy tus beradi, metafora,o`xshatish,
jonlantirish, leksik vositalar bilan shoirona
kuylaydi.
Shu yo`l bilan ayni bir jumlada qo`shimcha uslubiy
(modal) mazmun ham ifodalanadi. Masalan: Ol, jiyan,
yo`l yurib kelgansan. Bu jumlada so`zlovchi suhbatdoshga
qarindoshligini bildirishi bilan birga, unga o`z
mehribonligini ham ko`rsatmoqchi.
1-reja ►

---

Uslubshunoslik uslub, sinonimiya, so`z, so`z birikmasi va gapning ana shu
qo`shimcha (modal) ma’nosini o`rganadi.
Gapda uslubiy (modal) mazmun maxsus so`z va iboralar (undalma, kirish
so`z, sinonimlar, frazeologik birlik va gaplar, sheva,
biror kasbga oid so`zlar va h.k.) orqali ifodalanadi.
Hamma so`z, ibora va sintaktik qurilmalar ham
ma’lum bir nutq uslubini yaratishga xizmat
qilavermaydi: qalam, kitob, daraxt va shunga
o`xshash so`zlar o`z asl ma’nosida biror uslubga
betaraf so`zlardir. Ular nutqning biror turini tashkil
etishi uchun ko`chma ma’noda qo`llanishi kerak.
Qalami o`tkir. Hasratim bir kitob bo`ladi. Daraxt bir
joyda ko`karadi kabi. Tilimizda barcha uslublarda
teng qo‘llanadigan so‘zlar bo‘lishi bilan birga, faqat
ayrim nutq uslublari uchun xoslangan so`zlar ham
mavjud.
Nutqning ijtimoiy vazifasiga qarab uslub turlari
har xil bo`ladi: har bir ijtimoiy qatlam, toifaning o`z
nutq uslubi bo`ladi. Shunga ko`ra, uslub, avvalo, so`zlashuv va yozma nutq
uslublariga bo`linadi.
Turli sohalarda xizmat qiluvchi kishilar
So`zlar ma’lum nutq
uslubiga xoslanish-xoslan
maslik belgisiga ko`ra: