Amp (Rossiya, Ukraina)

Yer qobig‘idagi uran miqdori oltindan 1000 barobar, kumushdan 30 barobar ko‘pdir. Bu ko‘rsatkichga ko‘ra uran qo‘rg‘oshin va rux bilan bir qatorda turadi. Uranning katta qismi tuproqda, tog‘ jinslarida va dengiz suvlarida tarqalib yotibdi. Uran konlarida esa yer sharida mavjud zahiraning juda kam miqdorigina yig‘ilgan bo‘lib, jahon bo‘ylab hozirgacha aniqlangan uran zahirasi 5,4 million tonna deb baholangan. Eng yirik uran konlari Kanada (MakArtur River koni), Qozog‘iston (Shimoliy Xuroson koni), Rossiya (Janubiy Elkon), Mo‘g‘uliston, hamda Ukrainada joylashgan. Bugungi kunda dunyoda 440 ta tijorat va 60 ta ilmiy atom reaktorlari ishlab turibdi. Ularning yillik umumiy uran iste’moli 67 ming tonnani tashkil qiladi. Hozirgi kunda jahon miqyosida uran qazib olish va qayta ishlash sanoati juda keng quloch yozgan. Ma’lumotlarga ko‘ra uran qazib olish bo‘yicha dunyoda qo‘shni Qozog‘iston yetakchilik qilmoqda. Shuningdek, Avstraliya, Kanada, Namibiya va Niger davlatlari ham uran qazib olish bo‘yicha yetakchi sanaladi. Vatanimiz O‘zbekiston uran qazib olish hajmi bo‘yicha dunyoda 6-o‘rinni egallaydi.
Uranni kuchli asosli anionit AMP bilan desorbdiya qilish eritma yordamida amalga oshiriladi, bunda eritma qatronni sulfat ko‘rinishiga almanishdan o‘tgan(nitratlash chiqindisidan o‘tgan) va filtirlash chiqindisidan. Desorbsiyalash eritmasi hajmining regeneratsiyalanadigan qatron hajmiga munosabati 2:1, shu sababli desorbsiya jarayoni oldida quyidagi sharoitni yaratishni talab NO³¯ 60-80 (NO₃¯) 60 -80 g/l, va kislotalilik H₂SO₄ - 3,0-3,5 %.
Uranli eritmalardan oltinni ajratib olish uchun kuchli asosli qatronlarning quyidagi turlari ishlatiladi:

1. 
   AMP (Rossiya, Ukraina);
   
2. 
   AMP-p (Rossiya, Ukraina);
   
3. 
   Amberjet 4200 (Fransiya);
   
4. 
   Dowex(SSHA);
   
5. 
   Purolite (Buyuk britaniya);
   
6. 
   Resintacs(Buyuk britaniya);
   
7. 
   Baer CHemical AG (Germaniya);
   

8. Tulsion-Thermax limited (Hindiston).
Quyidagi geotexnologik konlarda uran qazib olinadi va yuqoridagi qatronlar bilan ajratib olinadi.

• 
  Elliot-Leyk geotexnologik uran qazib olish koni. Bu kon Kanadada joylashgan.
  
• 
  Alligeytor-River geotexnologik uran qazib olish koni. Bu kon Avstraliyada joylashgan.
  
• 
  Plato Kolorado geotexnologik uran qazib olish koni. Bu kon AQSHda joylashgan.
  
• 
  Nabarlek geotexnologik uran qazib olish koni. Bu kon Avstraliyada joylashgan.
  
• 
  Morrison geotexnologik uran qazib olish koni.Bu kon JARda joylashgan.
  

Blokni yer osti tanlab eritish usulida qazib olish samaradorligi tabiiy va texnoligik omillar kompleksiga bog’liq. Barcha tabiiy omillarni shartli ravishda 2 guruhga bo’lish mumkin: gidrodinamik v fizik-kimyoiy jarayonlariga ta’sir qiluvchi.
Mos ravishda gidodinamik jarayonlarga ta’sir qiluvchi tbiiy geologik va gidrogeologik omillar 2 va 3 jadvallada keltirilgan. Hamda ularni tanlab eritish smaadorligiga ta’sirini baholash ham keltirilgan.
1-Jadval. Yer osti tanlab eritish usulini qo’llashni samaradorligi nuqtai nazaridan texnologik parametrlar gradatsiyasi keltirilgan.

Samaralilik Parametrlar	Juda samarali	Samarali	Samaraliligi pastroq	Samarasiz
Uran ajratib olish darajasi	>0.8	0.8-0.6	0.6-0.4	<0.4
Berilgan darajada Ж/Т ning munosabati	<2	2-4	4-6	>6
Ishqorlnish tezligining filtlanisgh tezligiga munosabati	>0.75	0/75-0.5	0.5-0.1	<0.1
Solishtirma sarf	<50	50-100	100-200	>200
So’rib oluvchi quduqlar debiti.	>10	5-10	5-1	1<

2-Jadval. Geologik omillar va ishqorlash samaradorligi ta’siri.

Ta’sir Xarakteristika	Juda yaxshi	Yaxshi	Yaxshiroq	Yomon
Mahsuldor qatlam quvvati	<10 m	10-20 m	20-30 m	>30 m
Ruda yotqizig’i quvvatining ruda sig’ish quvvatiga munosabati	>0.5	0.5-0.2	0.2-0.1	<0.1
Ruda tanasi kengligi	>200 m	100-200 m	50-100 m	<50 m
Tuda tanasi yotgan chuqurlik	<100 m	100-300 m	300-500 m	>500 m
Suvli gorizontda ruda tanasi joylashuvi	Bazaltli qismida	Pastki qismida	O’rta qismida	Yuqori qismida
Ruda tanasining vertikal tekslikdagi joylashuvi	Bir yarusli	Ikki yarusli	Uch yarusli	Ko’p yarusli

3-jadval. Gidrogeologik omillar va ularni ishqorlash samaradorligiga ta’siri.

Ta’sir Xarakteristika	Juda yaxshi	Yaxshi	Yaxshiroq	Yomon
Vodouporlar borligi va holati	Yaxlit ustki va osti vodoupor	Ajratilgan ustki va yaxlit pastki	Ajratilgan ustki va pastki	Ustki va ostki vodoupor yo’qligi
Ruda o’tkazuvchanligi	>5	5-2	0.5-2	<0.5
Birrudamaslar filtratsiyasi koeffitsienti	>0.75	0.75-0.5	0.5-0.25	<0.25
Ruda suvo’tkazuvchanligi	>100	100-50	50-10	<10
Yer osti suvlari darajasining yotish chuqurligi	<10	10-50	50-100	>100
O’tkazuvchan rudalarda uran zahirasi, %	>80	80-60	60-40	<40
Aktiv g’ovaklik, %	>30	30-20	20-10	<10
Ruda tarkibi litologiyasi	Yaxshi sortirovkalangan peschanno-grviyniy	Sortirovkalangan kattava o’rta urug’liga o’xshash	Sortirovkalanmagan mayda va o’rta urug’liga o’xshash	Ingichka urug’liga o’xshash alevritli qumlar
Loyli-alevrilitli qism haqqi	<10	10-20	20-30	>30

Geoterogen kimyoviy reaksiyalar oqimiga ta’sir etuvchi mineralogik, kimyoviy va fizik omillar va ularni tanlab eritish samaradorligiga ta’sirini ham baholsh mumkin.