Axmadqulov Zokirjon Farxodjon-o’g’li

---

1 
MUNDARIJA 
 
 
Kirish................................................................................................. 
3 
I. 
Texnologik bo’lim................................................................................... 
6 
1.1. 
Ammoniy fosfatlar va ammofos ishlab chiqarishning fizik-
kimyoviy xususiyatlari 
......................................................................................... 
6 
1.2. 
Monoammoniyfosfat va diammoniyfosfat ishlab chiqarish..................... 
8 
1.3. 
Ammofosfat ishlab chiqarish nazariyasi va texnologiyasi....................... 
29 
1.4. 
Ammofos 
ishlab 
chiqarish 
jarayonining
texnologik 
sxemalari................................................................................................. 
33 
1.5. 
Ammofos ishlab chiqarish jarayoning texnologik hisoblari, moddiy va 
issiqlik balanslari................................................................................. 
43 
 Xulosa...................................................................................................... 
55 
 Foydalanilgan adabiyotlar................................................................. 
57 
 

---

2 
KIRISH 
 
Ayni vaqtda mamlakatiniz bosib o’tgan taraqqiyot yo’lining chuqur tahlili, 
bugungi kunda jahon bozori kon’yunkturasi keskin o’zgarib, globallashuv sharoitida 
raqobat tabora kuchayib borayotgani davlatimizni yanada barqaror va jadal sur’atlar 
bilan rivojlantirish uchun mutlaqo yangicha yondashuv hamda tanoillarnini ishlab 
chiqish va ro’yobga chiqarishni taqozo etmoqda 
ҳужжатлари тўплами, 2017 й., 6-сон, 70-модда)
. 
(Ўзбекистон Республикаси қонун
 
 
Ushbu qonun xujjatlarida keltirilgan manbalarga asoslanib Markaziy 
Qizilqum fosforitlari Afrika-Arab xududlardagi yirik fosforit konlariga o’xshash 
donador turlarga kiradi. Fosfat xom ashyosi zahirasi 100% P
2
O
5
hisobida 40,5 
tonnani tashkil etib, O’zbekiston Respublikasini fosforli o’g’itlarga bo’lgan 
talabini 95 yildan ortiq qondira oladi [1]. 
Shuni alohida aytish joizki, Qizilqum fosforitlari tarkibidagi asosiy 
komponent hisoblanmish fosfor bo’yicha past navli rudalarga tegishlidir. Ruda 
tarkibida ko’p miqdorda karbonatli birikmalar (kalsiy moduli – CaO:P
2
O
5
=2,85), 
gilli minerallar va organik moddalar mavjud. Qizilqum fosforitlarini qazib olishda 
undagi asosiy komponent fosforning konsentratsiyasini samosval-radiometrik usul 
yordamida aniqlashda fosforitlar bir necha navlarga bo’linadi. O’ta past navli ruda 
bu minerallashgan massa bo’lib, undagi P
2
O
5
miqdori 10-12% tashkil etadi va ayni 
kunda chiqindi sifatida tashlab yuborilyapti. 
Yuqori konsentratsiyali fosforli o’g’it - ammofos olish uchun Qizilqum 
fosforitlari boyitilishi zarur. Bugungi kunda Navoiy tog’ - metallurgiya 
kombinatida fosforitning 19,5-20,5% va undan baland P
2
O
5
tutgan yuqori navli 
qismi zarrachalari aniq bir o’lchamga keltirilguncha quritiladi va maydalaniladi, 
so’ngra esa klassifikatsiyalanadi. Keyin fosforit uni quruq boyitish usuli yordamida 
21-22% P
2
O
5
gacha kontsentrlanadi. Quruq usulda boyitilib chiqqan fosforit uni 
o’choq bo’limiga yuboriladi va bu yerda u 850-900
o
C haroratda kuydiriladi. 
Natijada uglerod dioksidi 85-90% chiqib ketadi, organik moddalar esa to’liq yonib 
ketadi. Kuydirish jarayonidan keyin hosil bo’lgan termokonsentratdagi fosfor 

---

3 
miqdori 24-25% ga yetadi, biroq CaO: P
2
O
5
nisbati – yuqoriligacha (2,05-2,10) 
qoladi. 2014 yildan hozirgi kungacha Navoiy viloyatining Zarafshon shahrida 
unumdorligi yiliga 716 ming tonna termokonsentrat chiqaradigan kuydirish 
qurilmasi ishlab turibdi. Boyitish texnologiyasining murakkabligi hamda issiqlik 
va energetik harajatlarning yuqoriligi sababli fosforit konsentrati, shuningdek 
undan olinadigan fosforli o’g’itlarning tannarhini sezilarli oshishiga olib kelyapti. 
Bugungi kunga kelib yiliga 716 ming tonna kuydirilgan konsentrat va 200 
ming tonna atrofida fosforit uni mos ravishda ammofos, suprefos, ammoniy 
sulfatfosfat, nitrokalsiyfosfat va oddiy superfosfat o’g’itiga qayta ishlanayapti. 
O’zbekiston Respublikasi qishloq xo’jaligining fosforli o’g’itlarga bo’lgan talabi 
518,27 ming tonna 100% li P
2
O
5
ni tashkil etadi. Kimyoviy korxonalar: 
«Ammofos-Maksam» AJ, «Qo’qon superfosfat zavodi» AJ, «Samarqandkimyo» 
AJ 146 ming tonna atrofida 100% li P
2
O
5
hisobidagi o’g’it ishlab chiqaradi. Bu 
miqdor qishloq xo’jaligi talabining 25% ini tashkil qiladi va Olmaliq shahridagi 
«Ammofos-Maksam» AJ kuydirilgan foskonsentratning yetishmasligi sabab to’la 
quvvatda ishlamayapti. 
Katta miqdordagi mergel va kabonat (minerallashgan massa) jinslari yuqori 
bo’lgan past navli fosforitlar chiqindi sifatida atrofga yig’ilib bormoqda. Kelajakda 
Qizilqum fosforit kombinatining kengayishi hisobiga qazib olinayotgan ruda 
miqdori 4000 tonnaga yetadi. Albatta buning natijasida past sifatli fosforitlar hajmi 
ortib boradi. 
Ilmiy-texnikaviy adabiyotlar tahlili, Qizilqum fosforitlarini har xil turdagi 
fosfor tutuvchi kompleks o’g’itlarga qayta ishlash muammolariga bag’ishlangan 
ishlar juda ko’pligini ko’rsatadi.