Axmadqulov Zokirjon Farxodjon-o’g’li

1.4. Ammofos ishlab chiqarish jarayonining texnologik sxemalari. 
 
O’g’it sifatida ishlatiladigan ammofos ishlab chiqarishda quyidagi turli 
ko’rinishdagi texnologik sxemalar: 

---

34 
1. Bug’latilmagan (20-30% P
2
O
5
) Ekstraksion fosfat kislotani neytrallash va 
(changlatgichli, 
barabanli 
yoki 
qaynovchi 
qatlamli) 
quritgichda 
suvsizlantirishga asoslangan sxemalar; 
2. Bug’latilmagan (20-30% P
2
O
5
) fosfat kislotani neytrallash, so’ngra 
ammofos suspenziyasini bug’latish hamda donadorlash va quritishni 
barabanli donadorlash quritgichlari (BDQ) da amalga oshirishga asoslangan 
sxemalar; 
3. Bug’latilib konsentrlangan (48-54% P
2
O
5
) Ekstraksion fosfat kislotani 
neytrallashga asoslangan sxemalar qo’llaniladi. Bu holda neytrallanish ikki 
bosqichda: dastlab reaktorlarda – atmosfera bosimida, so’ngra barabanli 
ammoniylashtirgich-donadorlagich (AD) da yoki yuqori bosimli bir 
bosqichda suspenziyani quritishni minorada changlatish yoki BDQ 
jihozlarida amalga oshirish orqali o’tkaziladi. 
Changlatgichli quritgichlar ishlatilishi orqali ammofos ishlab chiqarish 
sxemasining bir varianti 10 – rasmda ko’rsatilgan. Ekstraksion fosfat kislotasi (22- 
28% P
2
O
5
) 80-115
O
C haroratda birin-ketin joylashgan bir necha reaktor (saturator) 
lar 1 da uzluksiz suratda NH
3
:H
3
PO
4
nisbatini 1,1 dan oshirmagan holda (pH5) 
ammiak bilan neytrallanadi. Bunda harakatchan suspenziya hosil bo’ladi. 100- 
105
O
C haroratli uning bir qismi (70-80% miqdori) oxirgi reaktordan changlatgichli 
quritgich 5 ga tushadi, u yerga shuningdek gazsimon yoki suyuq yoqilg’ini 
yondirilishidan olingan o’txona gazlari beriladi. Quritgichdan chiquvchi mo’rili 
gaz harorati 100-115°C bo’ladi va changdan tozalanishi uchun tsiklon 6 dan o’tadi. 
Quritilgan (1% namlikkacha) kukunsimon ammofos uzluksiz ravishda ikki 
valli shnekli aralashtirgich 13 ga kelib tushadi, u yerga shu bilan bir vaqtda tayyor 
mahsulotning mayda fraktsiyasi va suspenziyaning qolgan (20-30%) qismi 
beriladi. Nam (10-12% H
2
O) ammofos donachalari aralashtirgichdan donachalarni 
dumaloqlovchi baraban 14 ga va so’ngra quritish barabani 15 ga yuboriladi. 
Quritilish mo’rili gazlar bilan (350°C da) amalga oshiriladi. 

---

35 
10 – rasm. Changlatgichli quritgichda ammofos ishlab chiqarish sxemasi: 
1 – reaktor-saturator; 2 – suspenziyani yig’gich; 3 – markazdan qochma nasos; 4 – suspenziya 
me’yorlashtirgichi; 5 – changlatgichli quritgich; 6 – siklon; 7 – ventilyator; 8 – absorber; 9 – shnek; 10 – 
maydalagich; 11 – elevator; 12 – bunker; 13 – ikki valli aralashtirgich; 14 – dumaloqlovchi baraban; 15 – 
barabanli quritgich; 16 – ikki xil teshikli elak; 17 – sovutgich; 18 – transportyor. 
Quritilgan donachalar ajratiladi. 3,2 mm dan yirik donachalar fraktsiyasi 
maydalanadi va yana ajratishga beriladi yoki fosfat kislotada eritiladi va jarayonga 
(ammoniylashtirishga) qaytariladi. 1 mm dan mayda fraktsiyalar donadorlashga 
yuboriladi; 1-3,2 mm li donachali fraktsiya esa tayyor mahsulot sifatida 
chiqariladi. Apatit va fosforitlar asosidagi mahsulot tarkibida, muvofiq ravishda: 
52 va 47% P
2
O
5umum.
, 51 va 46% P
2
O
5o’zl.
, 50 va 41% P
2
O
5s.e.
, 12 va 11% N, 1% 
H
2
O, 0 va 4% MgO, 3,5 va 3% F bo’ladi. 
Ammofos suspenziyasini quritishning ancha takomillashgan usuli – uni 
quritishlishini barabanli donadorlagichli quritgich (BDQ) yoki barabanli 
donadorlash quritgichli sovutgich (BDQS) jihozlarida amalga oshirish hisoblanadi. 
BDQ apparati ichki va tashqi retur (donachalar o’lchami belgilangan 
talablarga javob bermaydigan zarrachalar) bilan ishlaydi (11-rasm). U gorizontal 
yuzaga nisbatan 1-3° qiyalikda o’rnatilgan 35 m gacha uzunlikdagi, 1 m dan 4,5 m 
gacha diametrdagi aylanuvchi barabandan iborat bo’lib, temir-beton taglik ustidagi 
tayanch roliklari 2 ga tayantirilgan. Qisgich roliklari 3 esa barabanning surilishini 

---

36 
oldin oladi. Barabanning aylantirishi elektrodvigatel 4 da hosil qilingan aylanma 
harakatning reduktor 5, tishli g’ildiraklar 6 orqali tishli chambarak 14 ga uzatilishi 
orqali amalga oshiriladi. Barabanning kirish qismida parrakli qabul qiluvchi 
moslama 13, butun uzunligi buyicha esa ko’tarib tashlovchi moslamalar 8 va 
chiqish qismida ichki returni tagi teshik konus 15 dan suspenziyani sachratish 
zonasiga uzatish uchun qaytargich shnek 7 o’rnatilgan. Tashqi retur esa quvur 11 
dan uzatiladi. Yuklash kamerasi 9 ning oldingi tirqishiga apparatga beriladigan 
suspenziyani qisilgan havo (0,7-0,8 MPa) bilan sachratish uchun pnevmatik 
forsunka 10 o’rnatilgan bo’ladi. Bunda suspenziya namligi ~35% bo’lishi lozim. 
Issiqlik so’rg’ich yuklash kamerasiga ichki quvur 12 orqali kiradi. Ko’tarib 
tashlovchi moslama quritilayotgan donachalarning erkin tushishidan parda hosil 
qiladi. Bu pardadagi donachalarga changlatilgan suspenziyaning mayda tomchilari 
yopishadi va uning qurishi natijasida donachalar yiriklashadi. BDQ dan chiquvchi 
gazning xarorati 120-125°C bo’ladi. U changdan dastlab siklon (chang tutgich) da, 
so’ngra esa absorbtsion qurilmada yuvilish orqali tozalanadi. BDQ dan 2-3% 
namlik bilan chiqadigan quruq donachalar xarorati 100-105
O
C bo’ladi. 
11 – rasm. Barabanli donadorlash-quritgichi (BDQ): 
1 – aylanuvchi baraban korpusi; 2 – tayanch rolik; 3 - qisgich rolik; 4 – elektrodivigatel; 5 – 
reduktor; 6 – tishli g’ildiraklar; 7 - qaytargich shnek; 8 – ko’tarib tashlovchi moslama; 9 – yuklash 
kamerasi; 10 – forsunka; 11 – tashqi returni uzatish uchun quvur; 12 – issiqlik so’rg’ich kirishi uchun 
ichki quvur; 13 - parrakli qabul qiluvchi moslama; 14 – tishli chambarak; 15 – tagi teshik konus; 16 – 
chiqarish kamerasi. 

---

37 
BDQ apparatlari bir-biridan tuzilish qismlari bilan farqlanadi va muntazam 
takomillashtirib borilmoqda. Ularning ayrimlarida donadorlash va quritishdan 
tashqari sovutish va donachalarga ajratish ham amalga oshiriladi. 
Ammofos suspenziyasini oraliq bug’latish sxemasi keng tarqalgandir (12 – 
rasm). Boshlang’ich fosfat kislotani oldindan natriy yoki kaliy sulfat, yoki soda 
bilan qayta ishlash undan anchagina miqdordagi ftorning ftorsilikatlar tarzida 
yo’qotilishi ta’minlaydi va shu bilan bir vaqtda undagi kalsiydan tozalanadi va 
boshqa qo’shimchalar (Fe, Al) miqdori kamaytiriladi. Bu ammofosdagi 
o’zlashuvchan va suvda eruvchan P
2
O
5
ning konsentratsiyasini oshiradi, chiqindi 
gazlaridan ftorning ajratib olinishini osonlashtiradi, buning uchun ftorsizlangan 
fosfat kislota ishlatilishi mumkin. 
12 – rasm. Ammofos suspenziyasini bug’latish va BDQ jihozida donadorlash orqali