Berdaq nomidagi qduning Fizika-matematika fakulteti elektrotexnika ixtisosligining 1-b kurs guruhining talabasi Qlichev Muzaffarning fizika fanidan ishlagan Slayd ishi

Download 1.14 Mb.

Bog'liq
Muzaffar

Berdaq nomidagi QDUning Fizika-matematika fakulteti elektrotexnika ixtisosligining 1-b kurs guruhining talabasi Qlichev Muzaffarning fizika fanidan ishlagan Slayd ishi

Ba'zi bir jismlarning harakati davomida uning massasini о'zgarib borishi kuzatib boriladi. Masalan raketaning massasi yoqilg' ining yonishi hisobiga kamayib boradi.

Agar sistema harakati davomida aniq yo' nalish bo' yicha massasini yo' qotib borsa, u qarama-qarshi tomon harakat miqdorini oladi.
Raketalar texnikasida reaktiv harakat printsipi xuddi sho' nga asoslangan.
Raketa misolida о' zgaruvchan massali jismning harakat tenglamasini kelitirib chiqaramiz.

Agar t vaqtda raketaning massasi m bo' lib, tezligi esa V bo' lsin, dt vaqt о'tgandan keyin uning massasi
m - dm bo' lib qolib, tezligi esa V + d V bo'ladi.
Harakat miqdorining о' zgarishi
dP = (m-dm){V + dV)(V + dV-U)dm-mV

dP = (m-dm)(V + t/V)(V + dV-[/)dm-mV (1) yoki
dP = mdV -Udm (2)
bundagi U raketada chiqayotgan gazning tezligi. Agar sistemaga tashqi kuchlar ta'sir qilsa, unda
dP = F dt (3) shuning uchun F dt + md v - u dm (4) yoki
m-f = F+Uf (5)

formuladagi и -f1 qo' shimcha reaktiv kuch Fp - deyiladi. Ya'ni
Fv = U-f (6)
shunday qilib, о' zgaruvchan massali jismning harakat tenglamasini hosil qilamiz та-F + FP(7)
bu tenglama (1-bo'lib,) I.V. Mesherskiy (1859-1935) tomonidan yozilgan.

O'zgaruvchan massali moddiy nuqta dinamikasining asosiy tenglamasini (shuningdek, jismning ilgarilanma harakat tcnglamasini) birinchi bo'lib I.V.Mesherskiy (1897) topgan.

Ivan Vsevolodovich Mesherskiy 1859-yil 10-avgust kuni Rossiyaning Arxangelsk shaxrida o’rtahol oilada tavallud topgan
I.V.Mesherskiy 25 yoshida Peterburg Universitetida o’qituvchi bo’lib ish boshlagan
U fizikaning mashhur olimlaridan biridir.
I.V.Mesherskiy 1935-yil 7-yanvar kuni Sankt-Peterburgda vafot etgan.

Reaktiv kuchdan foydalanib uchish apparatlarini yaratish g’oyasini aytilganiga ancha bo'lid. Shundayqilib, 1881 yil revolyutsioner narodnik N.M.Kibalchich shox Aleksandr II ni o'ldirishda ayblanib, uni qatl etishdan oldinroq u tyurmada bo'lganda reaktiv uchuvchi apparatlarini loyixasini tuzdi. Ammo bu loyixa tyurma arxivida yo'qolib ketdi va birinchi bo’lib faqat 1918 yilda chop etildi

Rеaktiv kuchlarni uchuvchi aparatlarga qo`llanilishi mumkinligini 1881 yili I.N. Kibalchich (1854- 1881) tomonidan aytilgan bo`lib, kosmonavtikaning asoschilaridan K.E. Sialkovskiy (1857-1935) 1903 yili suyuqlikli rakеtalarning asosi bo`lgan nazariyasini e'lon qildi.

1.O.Axmadjonov. Fizika kursi. Mеxanika va molеkulyar fizika. Toshkеnt . O`qituvchi 1981. (63:66)
2. U.K.Nazarov, X.Z.Ikromova, K.A. Tursinmеtov. Umumiy mеxanika kursi. Mеxanika va molеkulyar fizika. Toshkеnt. “O`zbеkiston”. 1992. (28:36)
3. A.S.Nu'monxujaеv. Fizika kursi. I qism .Mеxanika va statistik fizika tеrmodinamika. Tosh. “O`qituvchi” 1992. (16:17)
4. I.V.Savеlеv .Umumiy fizika kursi .I tom . Tosh. “O`qituvchi”.
5.T.I.Trofimova. Kurs fiziki. M; - Vo`ssh. shk. 1985 (17:18)
6. A.S. Safarov «Umumiy fizika kursi » . Toshkеnt «O`qituvchi» 1992 y
7. M.Ismoilov, P. Habibullaеv, M.Haliulin. «Fizika kursi» Toshkеnt «O`zbеkiston» 2000
8. O`.Q. Nazarov «Umumiy fizika kursi » Toshkеnt «O`zbеkiston» 2002

Download 1.14 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham: