Билимларни ифодалашнинг семантик ва фрейм модели

Билимларни ифодалашнинг семантик ва фрейм модели

Семантик тармоқлар аппарати асосида билимларни ифодалашга ёндашувнинг асосий ғояси муаммоли муҳитни объектлар (объектлар) ва улар орасидаги алоқалар (алоқалар) тўплами сифатида кўриб чиқишдир. Билимлар тизими семантик тармоқ билан ифодаланади. Объектлар номли чўққилар билан, муносабатлар эса йўналтирилган номланган қирралар билан ифодаланади.

Семантик тармоқ – йўналтирилган графлар бўлиб, унинг чўққилари тушунчалар (аниқ объектлар), ёйлар эса улар орасидаги муносабатлардир. Объектларнинг учта асосий тури қўлланилади: тушунчалар, ҳодисалар ва хусусиятлар; тушунчалар - предмет соҳаси объектлари, ҳодисалар - ҳаракатлар, хусусиятлар - объектлар ёки ҳодисаларнинг хусусиятлари. Семантик тармоқни қуришда уланишлар сони ва тармоқнинг мураккаблиги бўйича ҳеч қандай чекловлар ёъқ. Формаллаштириш мумкин бўлиши учун семантик тармоқ тизимлаштирилган бўлиши керак. Куиллиан семантик тармоқлари қуйидаги хусусиятлардан фойдаланган ҳолда тушунчалар ўртасидаги муносабатлар функцияларини тизимлаштиради:
тўплам-кичик тўплам (муносабат турлари “бутун-қисм”; “таркибий қисм -тур” ва бошқалар);
•”яқинлик” муносабатлари;
• “ўхшашлик-фарқлар” муносабатлари;
• мантиқий боғланишлар (ВА, ЁКИ, ЭМАС);
• миқдорий муносабатлар (катта, кичик, тенг, ...);
• фазовий муносабатлар (узоқда, орқада, устида, ...);
• вақтинчалик боғланишлар (олдин, кейин, давомида, ...);
• атрибут муносабатлари (хусусиятга эга бўлиш, қийматга эга бўлиш);
• лингвистик алоқалар ва бошқалар.
Семантик тармоқнинг намунаси 2.1. расмда кўрсатилган.
Семантик тармоқларни амалга ошириш учун махсус тиллар мавжуд: NET, SIMER + MIR тили ва бошқалар. PROSPECTOR, TORUS - билимларни ифодалаш модели сифатида семантик тармоқлардан фойдаланадиган таниқли эксперт тизимлари.

Расм 2.1. Семантик тармоқ
Семантик тармоқ муносабатларини тизимлаштириш - бу мавзу бўйича билимларнинг ўзига хос хусусиятларига қараб мураккаб вазифадир. Кўпгина мавзу соҳаларида мавжуд бўлган ҳақиқий муносабатлар семантик тармоқлар контсепциясининг асосини ташкил қилади. Семантик тармоқлар нутқни аниқлаш тизимлари ва эксперт тизимларида кенг қўлланилади. Семантик тармоқларни тузиш зарурати фреймлар тушунчасига олиб келди.