Birinchi sinf o‘quvchilarining musiqiy xususiyatlari
Download 245.43 Kb. Pdf ko'rish
|
мус
|
5-Mavzu:1-2 sinflarda musiqa madaniyati darslarini zamonaviy yondashuvlar asosida tashkil etish . 1.Birinchi sinf o‘quvchilarining musiqiy xususiyatlari Birinchi sinf o‘quvchilariga xos xususiyatlar quyidagilar: 1) To‘liq shakllanmaganlik, organizmining nozikligi; bir xil holatda turish, bir xil faoliyat bajarish jarayonida, o‘qituvchining ohangsiz nutqi, darslarning bir qolipda o‘tilishidan tez charchab qolishlari; diqqatlarining tarqoqligi; 2) aqliy faoliyat jarayonida yo‘naltirilganlik, tizimlilik malakalarining yetishmasligi; yorqin xotira; 3) erkin diqqatlarining ko‘lami torligi (shuning uchun dars jarayonida tez-tez faoliyatlarni o‘zgartirib turish kerak); 4) Aniq va yorqin obrazli tasavvurga ega bo‘lishlari; 5) o‘yinga moyillik: eng murakkab materiallar ham o‘yin orqali yengil o‘zlashtiriladi. O‘yin o‘quvchilarning tasavvurlari, diqqati, xotirasi hamda ijodiy qobiliyatlarini rivojlanishini faollashtiradi. Kuzatishlarimizga ko‘ra, birinchi sinf o‘quvchilarining bilim darajalari bir tekis bo‘lmaydi. Ayrim bolalar bemalol musiqani boshidan oxirigacha tinglay oladi, qo‘shiqlarni sof intonatsiyada kuylaydi, ayrim bolalar esa aksincha tinglash va to‘g‘ri kuylash haqida tasavvurga ham ega bo‘lmaydilar. Ayrim bolalar maktabga kelgunlariga qadar, musiqa to‘garaklariga qatnashgan va maktabgacha ta’lim muassasalarida musiqiy tarbiya olgan bo‘ladilar. Ayrim bolalar musiqiy muhitda tarbiyalangan bo‘lsalar, ba’zilari umuman musiqadan bexabar bo‘ladilar. Shu nuqtai nazardan qaraydigan bo‘lsak, birinchi sinf o‘quvchilari har xil xususiyatlarga ega bo‘ladilar. Shunga qaramay, biz ularning ayrim umumiy qiyofalarini sanab o‘tamiz: 1. Musiqani idrok etish borasida ular qo‘shiq, marsh va raqs janrlarini idrok eta oladilar. Birinchi sinf o‘quvchilari tinglaydigan kuy va qo‘shiqlar hajmi jihatidan kichik va yorqin bo‘lmog‘i hamda tinglashdan avval o‘qituvchi uning ifodaviyligi, musiqiy obrazlari, ma’no va mazmuni haqida tushunchalar berishi kerak. 2. Kuylash borasida, birinchi sinf o‘quvchilari avvalgi (maktabgacha bo‘lgan davrga) musiqiy tayyorgarliklariga bog‘liq. Tayyorgarligi bo‘lmagan bolalarning ovoz diapazoni 2-3 tovushdan, tayyorgarligi bor bolalarda bir oktavagacha ovoz diapazoni rivojlangan bo‘lishi mumkin. O‘qituvchi kuylash jarayonida bolalarning ovoz apparati to‘liq shakllanmagan, nozik, ovoz paychalari ingichka bo‘ladi. Shuning uchun kuylashda baqirmasdan yumshoq ovozda kuylash kerak. Bu davrda bolalalarning (7 yoshli) ovoz diapazoni re- lya birinchi oktavagacha bo‘lgan tovushlarni qamrab boradi. Lekin dars jarayonida bu diapazon ayrim hollarda birinchi oktavaning si va ikkinchi oktavaning do va re tovushlarigacha ko‘tarilishi mumkin. Biroq o‘quvchilar birinchi oktava do tovushi va undan quyiroq tovushlarni kuylay olmaydilar. Chunki ularning ovozlari tabiatdan jarangdor va yorqindir. 3. Ijodiy yondashish borasida birinchi sinf o‘quvchilarining imkoniyatlari kengdir. Ular bemalol har xil ijodiy topshiriqlarni bajara oladilar. Ular biror so‘zga melodik va ritmik badihalar qilishlari mumkin. Ular musiqiy cholg‘u asboblarida yoki sahnaviy ko‘rinishlarda, tanish bo‘lgan qo‘shiqlarni harakatlar va pantomimalar bilan ko‘rsatib bera oladilar. Musiqa idrokini rivojlantirish vazifalari va ularning o‘zaro bog‘liqligi Musiqiy idrok - musiqa tinglash faoliyati barcha musiqiy mashg‘ulotlarning asosidir. musiqiy tovush balandligi, uning ritmik suratini tinglamay kuylab bo‘lmaydi. Lekin musiqa tinglash oson emas, chunki har bir musiqiy asarning xarakteri musiqaning ifoda vositalari orqali aks ettiriladi va doimiy rivojlanish va harakatda. Shuning uchun musiqa tinglashni o‘rganish kerak. Musiqa tinglashni har qanday musiqiy jarayonda - qo‘shiq kuylash, ritmik harakatlar bajarish, musiqiy cholg‘ularda jo‘r bo‘lish, musiqa savodi jarayonlarida ham o‘rganish mumkin. «Musiqani sevish uchun, avvalambor, uni tinglay olish kerak...» - degan kompozitor D. Shostakovich. Musiqani idrok etish masalalariga bir qator rus olimlari N.Vetlugina, E.Gorskaya, G.Rigina, N.Grodzenskayalar murojaat qilganlar (78-betga qarang). Musiqani eshitish va tinglashni o‘rgatish 1-sinf o‘qituvchisi oldiga bir qator vazifalarni qo‘yadi. Avvalombor o‘qituvchi musiqani boshqa san’at turlaridan farqi nimadaligini tushuntirib bermog‘i lozim. Musiqani his qilish, anglash, tushunish uchun uni tinglay olish muhimdir. Buning uchun bolalar musiqaning ifoda vositalari haqida - kuy harakati, ritmik surati, registrlarning ifodaviylik ahamiyati, sur’at, dinamika, lad bo‘yoqlari (major va minor) va boshqalarni bilishlari kerak. Asosan musiqa tinglash faoliyati quyidagi to‘rtta shartli bosqichlarda o‘tkaziladi: 1. Kirish so‘zi. 2. Asar ijrosi. 3. Tinglangan asar haqida suhbat. 4. Qayta tinglash. Bu bosqichlar shartli deb bejiz ta’kidlamadik. Dars tuzilishi, asar mazmuni va mohiyatiga qarab bu bosqichlar qisqartirilishi yoki kengaytirilishi ham mumkin. Birinchi sinfda kuylash malakalari Birinchi sinfda kuylash malakalarini shakllantirish bevosita musiqiy eshitish qobiliyatining rivojlanishi bilan bog‘liq. Sof intonatsiyada kuylash, aniq idrok etib, tinglangan tovushni toza ijro etishdan iboratdir. Gohida musiqiy tovushlarni to‘g‘ri idrok etadigan, biroq to‘g‘ri kuylay olmaydigan o‘quvchilar ham uchrab turadi. Sinfda turli xususiyat va odatlarga ega bolalar bo‘lganligi tufayli, o‘qituvchi barcha bolalarga mos keladigan usullarni qo‘llashi kerak. Qo‘shiq kuylashni o‘rganayotganda sekin-asta takrorlash usullari bilan, unli va undosh tovushlarni to‘g‘ri talaffuz qilgan holda, qo‘shiq ritmini sanagan holda ko‘zlangan maqsadga erishadilar. Bolalar ko‘pincha o‘qituvchiga taqlid qilishlarini hisobga oladigan bo‘lsak, o‘qituvchi o‘quvchilarni kuylatishidan avval qo‘shiqni o‘zi ijro etib berishi lozim. O‘qituvchi kuylash jarayonida nafas, talaffuz, ansambl, soz ustida ish olib boradi. Buning uchun o‘quvchilarni o‘qituvchini qo‘liga qarab, qo‘shiqni barobar boshlash va barobar tugatishlarini nazorat qilib borish kerak. Har qanday tovushni chiroyli, baqirmasdan, to‘g‘ri nafas olib, undoshlarga unli tovushlarni qo‘shgan holda kuylash yashxi natija beradi. Nafas olganda, "...xuddi gul hidlagandek," (N.Grodzenskaya) olish muhimdir. O‘quvchilar nafaqat o‘zlarini, balki, sinfdoshlarining ham kuylashini eshita olishlari kerak. Qo‘shiq kuylash jarayonida, musiqa tinglash jarayonida bo‘lgani kabi, o‘quvchilarga musiqa savodidan ma’lumotlar berib boriladi. Download 245.43 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|