Birinchi sinf o‘quvchilarining musiqiy xususiyatlari

Bolalar ovozini xususiyati va uning rivojlanishi 
Musiqiy ta’limning asosiy maqsadi - maktab o‘quvchilarini musiqa 

---

madaniyatlarini tarkib toptirishdan iborat, bunda o‘quvchilarning musiqiy o‘quvi, 
ritm tuyg‘usi, musiqiy xotirasi melodik va garmonik o‘quvi, tembr o‘quvi kabi 
qobiliyatlarni rivojlantirish vositasida vokal xor hamda musiqiy idrok malakalari 
shakllandi. Bu vazifalarni amalga oshirishda har bir o‘quvchini alohida o‘rganish, 
undagi musiqaga qiziqishni va ikkkinchi sinfning imkoniyatlarini hisobga olgan 
holda repertuar tanlash va turli metodlardan unumli foydalanish lozim. 
Bolalar ovozini parvarish qilish, vokal va xor malakalarini oshirishda 
qo‘shiq o‘rganishdan oldin maxsus vokal mashqlaridan foydalanish tavsiya
etiladi. Bunda avval 
o‘quvchilarning ishchi 
diapazonining primar(o‘rta) tovushlardan boshlab pastki tomon yo‘naluvchi 
tetraxodlardan foydalaniladi. Nafas esa me’yorida, shovqinsiz, yelkani ko‘tarmay, 
o‘z vaqtida olish va mayin atakada kuylashga alohida e’tibor beriladi. 
Ularning ovoz diapazonining haddan tashqari past yoki yuqori pardalarida 
kuylatish yaramaydi. 
2-sinfdan o‘quvchilarning ovoz diapazoniga alohida e’tibor berish lozim. 2-
sinf o‘quvchilarining diapazoni birinchi oktava «DO», ikkinchi oktava «RE» 
gacha bo‘ladi. Dasturda berilgan qo‘shiqlar diapazoni yuqori bo‘lganligi sababli 
ba’zi o‘quvchilar qo‘shiqning bu pardalarida mutlaqo noto‘g‘ri ijro etadilar, yoki 
umuman ayta olmaydilar shu tufayli o‘quvchilarni ikki ovozga ajratish, ya’ni 
ovozi yuqori pardalarga ko‘tarilmaydigan o‘quvchilar jim eshitishlari, qolganlar 
kuylashi talab etiladi. Shuningdek, ovozga ajratish o‘quvchilarga qo‘shiq 
o‘rgatishda, ularni guruhlarga bo‘lishda ham qo‘l keladi. Har bir ovoz guruhning 
alohida kuylanishi o‘quvchilarni ko‘p ovozlikka tayyorlab boradi va ularda 
mustaqillik hissini tarbiyalaydi. 
2-sinf o‘quvchilarining ovoz apparati o‘ziga xos musiqa asbobi bo‘lib, u 
o‘zining nihoyatda tembr boyligi, nozik musiqa ohangini ifodalash xususiyatlari 
bilan musiqa asboblaridan ustun turadi. Qo‘shiq aytib kuylaganda bolalar 
organizmining deyarli hamma a’zolari ayniqsa, tovush hosil qiluvchi 
artikulyasiya nafas organlari va nerv to‘qimalari faol ishtiroq etadi. Agar mazkur 
organlarning biri qo‘shiq kuylash jarayonida noto‘g‘ri ishlasa ovoz apparatiga va 
ovoz hosil bo‘lishiga zarar yetishi mumkin. 
Buning uchun bolalar ovozini parvarish qilish va vokal xor malakalarini 
shakllantirishda maxsus vokal mashqlarini ya’ni oktava miqiyosidagi qismlarida 
ovozni bir maromga solish katta ahamiyatga ega. Qo‘shiq kuylash jarayonida 
o‘quvchilar ovozini baqirib, kuchanib aytmasligiga ahamiyat berish lozim. 
Chunki bunday hollarda ovoz pardalari shikastlanishi mumkin. Nafis gul 
hidlagandek burun bilan olib, asta sekin chiqarish malakalarini rivojlantirib borish 
zarur. 

---

O‘quvchilarni ovoz tembri, ovoz diapazoni va sof intonatsiyasiga katta ahamiyat 
berish zarur. Shuningdek, qo‘shiq kuylaganda asar mazmunini kirish avji, tugatish 
joylariga e’tibor berish, sof intonatsiya, nafas talaffuziga rioya qilib erishish lozim. 
2-sinfda o‘g‘il va qiz bolalar ovozi bir-biridan uncha farq qilmaydi. Boshlang‘ich 
sinf o‘quvchilarining qo‘shiq kuylashga o‘rgatish musiqa madaniyati darslarining 
amalga oshirish mumkin bo‘lgan muhim masalalaridan biridir. Qo‘shiq kuylash 
har bir bolaning o‘ziga jalb qiluvchi samarali natija beruvchi jarayonidir. 
Bolalarda kuylash malakalarini shakllantirishda musiqa o‘qituvchisidan katta 
malaka va bilim talab etiladi. Chunki bunda diqqat, xotira, musiqiy o‘quv 
shakllanib boradi. Qo‘shiq kuylash jarayonida bola organizmining deyarli barcha 
a’zolari faol ishtirok etadi. Vokal xor malakalarini hosil etishda bu organlarni bir 
maromda o‘zaro aloqada normal ishlashiga erishish zarur. Nota bilimlarini, uning 
matnini tushinish qo‘shiq o‘rgatishni osonlashtiradi. 
Kuyni puxta ijro etishga va yaxshi esda saqlashga yordam beradi. Shuningdek, 
nota savodini bilish ikki-uch ovozda kuylash malakalarini o‘stiradi. Ikki ovozda 
kuylashda asosiy maqsad ikki ovozli tovush yangrashining yaxshi soz bilan 
barobar uyg‘un va ravon bo‘lishishiga erishishdir. Oldin ovoz sozlash mashqida 
har bir ovozda sof intonatsiyaga erishish lozim. So‘ng qo‘shiqning musiqiy 
jumlalariga bo‘lib har bir ovoz bilan alohida o‘rganib chiqish lozim. Ovozlar 
mukammal o‘rganilgandan keyin ikki ovozni qo‘shib birgalikda kuylatish mumkin.