Биринчиси: далилсиз (олдиндан) хулоса бериш гурухи. Иккинчиси


Download 27.39 Kb.
bet1/3
Sana12.03.2023
Hajmi27.39 Kb.
#1262483
  1   2   3
Bog'liq
Карорлар кабул килиш ва таваккалчилик


Карорлар кабул килиш ва таваккалчилик

Таваккалчиликни микдорий аниклаш учун бир канча усуллар мавжуд булиб, биз уларни 2 катта гурухга ажратамиз:


Биринчиси: далилсиз (олдиндан) хулоса бериш гурухи.
Иккинчиси: тажрибага таяниб ёндошилган гурух.
Далилсиз хулоса бериш биринчи навбатда назарий коидаларга таянади ва маълум бир карор натижалари талабаларни ифодалайди. Таваккалчилик бундай вазиятда тажрибадан келиб чикиб эмас, мантикий хулосага таяниб хисоблаб чикилади. Ахборотларни кайта ишлаш асосида оммавий омиллар ва ходисаларна умумлаштириб, утган холатларини урганиш асосида экстраполяциялаб, башорат килинаётган таваккалчиликни караб чикувчи-тажрибага таяниб ёндошилган гурух кенг таркалган. Бу ердан, ахборотларни мухим роли, уни кайта ишлаш, системалаштириш хужалик карорларини кабул килишда асос сифатида куланилиши куринади. Таваккалчиликни микдорий бахолашда таваккалчиликка жалб этилувчи реал нарх улчами ва кутидаётган фойда ва зарар улчамини фарклаш лозим. Чунки таваккалчиликка реал нарх улчами карор кабул килиш пайтидаёк маълум булади, аммо кутилаётган фойда ёки зарар улчами эса маълум бир ноаниклик даражаси асосида аникланади. Таваккалчилик ва конъюнктурани тадкик этиш усуллари канчалик такомиллаштирилган булса, ноаниклик омиллари шунча катта даражада камайтирилган булади.
Таваккалчилик ва кабул килинаётган карорлар орасидаги богликликдан келиб чикиб шундай хулосага келиши мумкин: «Ким карор кабул килса, таваккалчилик хатари маъсулиятини шу киши уз зиммасига олади. Карор ижроси учун жавоб бермайдиган шахсга таваккалчилик хатари аъсулиятини юклаш кутилаётган натижаларни кескин тарзда ёмонлаштиради». Бу тарифни куп марталаб такрорлашнинг мухимлиги шунда-ки, баъзибир карорлар коидага кура, ёрдамчи карор эмас балки, карорлар тизимининг мухим кисми булиши ёки мазкур карор, бошка карорлар тизимининг натижаси булиши мумкин. Карорлар серияси горизонтал ва вертикал булиб, горизонтал гурух ичида халк хужалиги, тармоклар, объектлар карорлари булади вертикал гурух карорлар таркибига эса корхона даражасидан тортиб, барча халк хужалик бошкарув даражасида кабул килинган карорлар киради.

  1. Иктисодиётни хамма даражасидаги карорларини биз куйидагиларга ажратамиз:

Сиёсий хужалик карорлари хамма вакт уз олдига асосий иктисодий усиш концепциясини шакллантириш, уни оптимал ривожланиш суръатини таъминлаш, маълум иктисодий структурани яратиш, шунингдек барча бу йул йурикларни амалга оширишни бош максад килиб олади. Айни пайтда сиёсий хужалик карорлари нафакат иктисодий ва ишлаб чикаришни англашга таъсир курсатади, балки таваккалчилик билвосита шаклда намоён булувчи сиёсий (ижтимоий, мудофаа ва х.з) омиллар ва сабабларга хам таъсир курсатади, балки таваккалчилик бевосита намоён булади сиёсий (ижтимоий мудофа ва х.з.)омиллар ва сабабларга хам таъсир курсатади. Бу катта даражадаги таваккалчилик билан боглик булган кичик натижаларни олдиндан дарак берувчи зарур булган карорларни кабул килиш имконини англатади. (Масалан; нисбатан катта кисим ресурсларни кейинги ривожланишга эмас, балки бутун жамиятнинг ижтимоий эхтиёжларини кондиришга йуналтириш зарурати тугилади).
Ривожланишнинг аник йуллари тугрисида чикарилган сиёсий хужалик карорлари билан белгиланган слхаларда биринчи боскичда ривожланишнинг мухим йуналишларини анча аник белгиловчи хужалик карорлари (ва таваккалчилик муносабатлари) даражасида колувчи карорлар ташкил этади.
Иккинчи бокичга амалиётда кузланган режадаги концептурал лимететларни аник белгиловчи ташкилот даражасидаги карорлар киради.
Ялпи халк хужалик даражасида ривожланишнинг аник йуналиши буйича карорларни ва сиёсий хужалик карорларни кабул килишда кандай таваккалчилик мавжуд булиши мумкин?
Хаммадан олдин бутун халк хужалиги даражасида иктисодий ривожланишга рахбарлик килувчи орган бутун хужаликнинг тегишли структурасини уни секторлари ва тармокларини ташкиллантиришга унинг умумий усиш суръатига айни пайитда бу сохадаги таваккалчиликга маъсул булади.
Хусусан карорлар кабул килишда бозорлар ролини усиши куйидаги кузатишларда тугридан тугри тасдиклайди:
-Бир пайтнинг узида техник тараккиёт суръати усади, лойхалаш ва капитал курилишни амалга ошириш муддати чузилади. Бу токи махсулот бозорга чиккунча ишлаб чикариш техикалогияси нуктаи назаридан хамда шу махсулотнинг хусусяти нуктаи назаридан маънавий эскиришни англатади.
-Ишлаб чикаришнинг умумий хажмида янги махсулотлар улуши доимо усади, лекин олдин ишлаб чикилган махсулотга нисбатан булар учун бозор нисбатан кам даражада урганилган булади.
-Илмий тадкикотлар ва уларнинг хаётга тадбики учун ажратиладиган маблаг улуши усади. Бу сохада куриладиган фойда секин жараёнда, ута ноаник булади.
Бутун дунё буйича бу омилларнинг таъсирида таваккалчилик ролини усиш тенденцияси юзага келади. Аксарият ривожланган мамлакатларда масалан, нархларни белгиланган ва махсулотни эскириши буйича таваккалчиликдан сугурталаниш максадида улчами тармоклар буйича узаро фарклашувчи захира (резерв) фонди ташкил этилади.
-Жихоз асбоб ускуналарни маънавий эскиришига тенглаштирувчи анча юкори улчамдаги амортизация ажратмаси кулланилади.
Таваккалчилик ва захира фондини ташкил этиш бир-бири билан узвий боглик булади.
Бу узаро боглик бир томондан материал характерга эга булса, иккинчи томондан хисоб-китоб характерига эга булади. Узаро материал богланиш- захира фоидаларини реал яратишни белгилайди, хисоб-китоб богланиш тугрисида гап борса шуни таъкидлаш жоиз-ки, тез-тез таваккалчилик коэффиценти, самарадорлик хисоб-китобига киритилиб борилади. Таваккалчилик хислатларни кайси бир томонини тахлил килманг унда таваккалчилик харажат омили шаклида булиб пировард натижада у кутилаётган фойда шаклини омили яккол намоён булади.(Бу масалаларга биз ташкилот даражасидаги таваккалчиликни караб чикишда кайтамиз). Маълум-ки, халк хужалиги даражасида барча куринишдаги таваккалчиликни хисобга олиш керак, айникса узок муддатли ривожланиш йуналишларини белгилаш билан боглик таваккалчиликни, шунингдек муваккат ва худудий (объект) таваккалчиликни таъсирини хисобга олиш лозим.




  1. Download 27.39 Kb.

    Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling