Бу укув кулланмасида оммабоп куринишда улчашларни ноаниклигини бахолашнинг асосий масалалар курсатиб утилган


Download 69.76 Kb.
bet1/3
Sana28.02.2023
Hajmi69.76 Kb.
#1237197
  1   2   3
Bog'liq
Документ Microsoft Office Word


Бу укув кулланмасида оммабоп куринишда улчашларни ноаниклигини бахолашнинг асосий масалалар курсатиб утилган.
Улчаш ноаниклигини бахолашни ташкил килувчи асосий алгоритми,йигинди стандарт ва кенгайтирилган ноаникликни бахолаш хусусиятлари,ноаниклик бюджетини тузиш,кузатилган корреляцияни хисобга олиш,улчашлар хатолиги ва ноаникликларини узаро кайта хисоблашларни асосий коидалари куриб чикилади.
Материал баёни оддий мисоллар билан давом эттирилади.Иловада справка материаллари ва тушунтирувчи кургазмалар келтирилган.
Кенг доирадаги укувчиларни хамма ёшдаги категория ва мавзуга тез шунгиши учун хамма матемик тайёргарлик даражалар учун тавсия килинади.

Бу олимлар килаётган таклифлардан ортикрок аклга ,хотирага ва идрокка зид хеч нарса йук.Абстракциялар (мавхум фикрлар) ва курук умидлар хозирги авлоднинг равнаки учун чек куйилди.Чунки эски миллатни янги бирликларни кабул килишга мажбурлаш учун хамма админстратив коидаларнинг,ишлаб чикариш хисоб китобларини кайтадан узгартириш керак.Бундай иш аклни дахшатга солади.

Наполеон метрик система тугрисида.

Сузбоши
«Ноаниклик» тушунчаси замонавий метрологларнинг хаётига улчашлар сифатини бахолаш халкаро стандартлаштиришни мукаррар жараённинг махсулоти сифатида тулик кириб келди.


Бунга ISO/IEC 17025 «Синов ва калибрлаш лабораторияларининг лаёкатлигига умумий талаблар» стандартини тадбик килиш сабаб булди.Бу стандартда бошка давлатлар органи билан MRAтузган органдан аккредитациядан утган калибрлаш ва синов натижаларини халкаро тапн олинишини аниклаб берди.
У аккредитланган лабораторияларда утказилган улчашларнинг ноаникликларини бахолаш процедурасини мавжуд булишини зарурлигини конуний мустахкамлади.
Ноаниклик концепцияси куп мамлакат меёрий хужжатларидаги одатий,конуний хатоликлар назариясини огирсиниб чикариб ташлаяпти.
Бу концепцияни тадбик килиш бунга тугри келадиган методик ишларни олиб боришини талаб килади.2002 йилда ушбу китобнинг автори томонидан олий укув юртларида метрология мутахассислиги студентларига мулжалланган укув кулланма[2] нашр килинган эди.
2013-йилда Харьков миллий радиоэлектроника университетининг метрология ва улчаш техникаси кафедрасининг 10 йиллигидаги улчаш ноаникликлари буйича булиб утган семинарларда метрология билан шугулланиб математик статистика сохасида етарли асосий бирликларга эга булмаган аммо хаёт шароити мажбурлигида киска муддатда улчашларни ноаниклигини бахолашни асосий коидаларини тахлил килишга мажбур булган шахслар учун ушбу кулланмани биринчи нашри чикарилган эди.Бундай шахслар ёки укимаган ёки иш фаолиятида куп йиллар олган билимларини амалда кулламаганлардир.
Иккала категорилардагига тушуниб ёндошган холда автор улчаш ноаниклиги асосларини киска ва тушунарли вариантда таклиф килишга уринади.
Бу китобни ёзиш фикри метрология буйича «Харьковстандарт метрология» ДК Бош директори уринбосари Владимир Николаевич Чепелега тегишли ва буфикр унинг корхонасидагикалибрлашлабораториясиниаккредитациялашдавридаходимларниукитишмобайнидаюзагакелди.Авторнибуучунминатдорлиги чексиз.
Шу нарсага эьтибор бериш керакки,хар кандай материални киска ва тушунарли килиб етказиш номуносиб иш,модомики тайёргарлик даражаси ва укувчининг мантигини хисобга олишкерак,баъзи холларда жумлаларнинг аник ва содда ифодалашни номутоносиблиги .Шунинг учун автор кимматли танкидий танбехлари билан китобнингиккинчи нашрини чикаришга имкон берган мутахассисларга минатдорчилик билдиради:.Н.Ю.Ефремовга (Белорусь),А.А.Даниловга,Р.В.Кадисга,Г.Р.Нежиховскийга(Россия),З.Л.Варшега(Польша),А.Н.Коцюбега,В.П.Чаломга(Украина).
Автор билан укувчи орасида бир-бирини тушуниш юзма-юз мулокатчалик булмайди,баён килинган материал доимий равишда автор томонидан бошлангич тайёргарлигига эга булган кенг спектрдаги укувчилар учун семинар ва куп сонли малака ошириш курсларида кайтадан куриб чикилди.
Материални баён килишда автор Галилейнинг ушбу машхур гапига таянади: «Инсонни нимагадир укитиш мумкин эмас Факат буни узи билишга ёрдам бериш мумкин».Шунинг учун кулланманинг матни маиший даражада маълум ва куплаб шу жумладан юмористик расмлар билан давом эттирилади.Баённинг софлигини саклашда куплаб аниклаштирувчи мувассалик сахифа остидаги изохга жойлаштирилди ва иловага кучирилди.Кулланманинг охирида керакли справка маълумотлари, шунингдек зарурият булганда берилган материални батафсил урганиш учун меъёрий ва илмий методик адабиётлар руйхати келтирилган.
Автор олдиндан фикр ва танкидий мулохазаларниnewzip@ukr.net. манзилга юборган хамма укувчиларга узини миннатдорчилигини билдиради.

1.Улчашлар ноаниклиги нима?
Улчашлар ноаниклиги бу-улчашларнинг халкаро даражада тан олинган номаълумлик тавсифидир3.
«Ноаниклик » т ушунчаси ( инглизча «uncertainty»4терминининг таржимаси) улчанаётган катталик Y ни асл кийматини аник билиш имкони йуклигини англатади ва Y ни ифодаловчи улчанган киймат y ни нечоглик аниклигига булган шубхани мавжудлигини курсатади.
Таъриф [3]га мувофик,ноаниклик улчашлар натижаси билан боглик ва улчанаётган катталикка асосли равишда кушимча тарзда ёзиб куйиш мумкин булган кийматларнинг ёйилганлигини тавсифловчи параметр.Бу параметр «uncertainty» сузининг бош харфи U билан белгиланди.
Келтирилган таъриф улчаш натижасини стандарт куринишидаги ёзувдаянада ойдинлашади.
Y=y± U , р=0,95 (1)
Ифодадан куринадики Y кийматининг эхтимолли ёйилиши улчанган киймат y га нисбатан ± U
ораликда жойлашади.Y кийматининг бу сохада жойлашишини асосланганлик даражаси эхтимоллик (ишонч даражаси) Р= 0.95 билан аникланади.




y-U y y+U Y


1-Расм. « Улчашлар ноаниклиги» тушунчасига аниклик киритиш .
2.Улчашлар ноаниклигини бахолашнинг асосий коидалари.
Ушбу кулланмада улчашлар ноаниклигини бахолашга моделли ёндашиш деб аталган тушунча куриб чикилади. Моделли ёндашиш улчаш жараёнидаги кириш катталиклари Х12,…Хм ни улчанаётган (чикиш) катталиги Y билан узаро богланиш модел тенгламаси5 (улчаш тенгламаси) Y = f(Х12,…Хм) (2) дан фойдаланишга асосланган.(2-расм)
Бунда кириш катталиклари билан боглик булган ноаникликлар буйича ,улчанаётган катталикни ноаниклиги хисоблаб топилади ва шунинг учун бу моделли ёндошишни асосан ошиб борувчи деб аталади


У лчаш жараёни






X1
X2

XM
2-Расм.Моделли ёндошишга иллюстрация.


Моделли ёндашувни амалга оширишни асосида олтита куйида курсатилган асосий коидалар ётади.
1-КОИДА
Кириш катталикларининг хамма ташкил килувчи ноаникликларини бахолаш услубига мувофик иккита туркумга гурухлаш мумкин6.
•А туркумдаги -ташкил килувчилари статистик усуллар(куп марта улчашлар натижаларига ишлов бериш) ни куллаш билан бахоланади.
•В туркумдаги-ташкил килувчилари бошка усуллар(улчаш воситасининг тавсилот руйхатидан,калибрлаш ёки киеслаш сертификатидан,улчашлар бажариш усули ,илгари килинган эксперементлардан,маълумотномалар ва бошкалардан олинган таснифлар) билан бахоланади.
2-КОИДА
А турини ташкил килувчилари стандарт ноаниклик(UA) билан ифодаланиб,у такрорий (куп марта) кузатишларнинг уртача арифметик кийматини уртача квадратик(стандарт) огишига тенгдир.
3-КОИДА
В турнинг ташкил килувчилари, кириш катталикларининг узгарувчанлиги тажрибада курилмасданберилган тавсифлар асосида маълумот олинади ва у стандарт ноаниклик UBбилан белгиланади.
4-КОИДА

i-кириш катталигининг стандарт ноаниклиги U(xi) ,улчанаётган катталик ноаниклиги Ui(Y) га мутоносиб хисса кушади.



Download 69.76 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling