Dori moddalari miqdorini aniqlash usullari

Dori moddalari miqdorini aniqlash usullari
Tibbiyot extiyojlari uchun ishlatiladigan dori moddalari sifatini tula va tugri baxolashda ular mikdorini aniklash eng muxim asosiy omillardan xisoblanadi.
Mikdoriy taxlil dorilar sifatini nazorat kilishda yakunlovchi boskich bulib, odatda tekshiriluvchi dori moddaning fizikaviy xossasi (tashki kurinishi, xidi, mazasi, eruvchanligi, agregat xolati) va fizikaviy konstantalarini (suyuklanish va kaynash xarorati, zichligi, kovushkokligi, solishtirma nur yutuvchanligi, solishtir-ma buruvchanligi va boshkalar), Chinligini va tozaligini sinchiklab sinovdan utkazib bulgandan sung amalga oshiriladi. Dori-darmonlar mikdorini aniklashda xam, asosan ularning Chinligini aniklashda kullaniladigan reaksiyalardanfoydalaniladi.
Noorganik dori moddalari mikdorini aniklashda, ularning kislota-asos, oksidlovchi-kaytaruvchi xossalari va tar-kibidagi kation yoki anionlarga xos reaksiyalar kullanadi. Organik dori moddalarining mikdoriy taxlilida kjorida kursatilganlardan tashkari, ularning kimyoviy tuzilishdagi
turli funksional guruxlari
N02, NH₂, SH, SO3H, murakkab efirsimon birikkan gurux,-lari va boshkalar) shuningdek, preparat tarkibidagi organik birikkan turli elementlar (N, As, P, S galogenlar va boshkalar) dan foydalaniladi. Xozirgi vaktda ayniksa, dori moddalarining fizikaviy konstantalari asosida, ya’ni ularning kutblangan nur tekisligini buruvchanligi (polyari-metriya), nur sindiruvchanligi (refraktometriya), nur yutuvchanligi (fotokolorimetriya, spektrofotometriya va boshka spektroskopik usullar) va boshka xossalari mikdoriy taxlilda kup kullanadi.
Davlat farmakopeyasidagi dori moddalari mikdorini anikla_щda ishlatiladigan usullarni kuyidagi turta katta guruxga bulish mumkin: Kimyoviy usullar.
Fizikaviy usullar,
Fizikaviy-kimyoviy usullar.
Biologik usullar.
Kimyoviy usul farmatsevtika taxlilida keng tarkalgan bulib, xozirgi vaktda dori moddalarining mikdorini aniklashda kullanaDyGEN usullarning aksariyat kupchilik kismini tashkil kiladi. Kim'yoZIY usul uz navbatida kuyidagi turtta asosiy guruxga, ya’ni gravimetrii (tortma), titrimetrik (x,ajmiy), gazometrik va element mikdoriy tax,li,llarga bulinadi.
5.1. GRAVIMETRIK (TORTMA) USUL
Bu usulning moxiyati, tekshiriluvchi moddani, uning eritmasidan tegishli reaktiv ta’sirida chukmaga utkazib, sungra uni ajratib olish, yuvish va doimiy ogirlikkacha Kuritib, tortish xamda chikkan massa ogirligi asosida mikdorini aniklashdir.
Gravimetrik usul uzining birmuncha tutri va anik natija berishi bilan boshka usullardan farklansa-da, ammo taxlilni amalga oshirish jarayoni kup vakt va mex,nat talab kiladi. SHuning uchun x,am, farmatsevtika taxlilida undan kam foydalaniladi.
Davlat farmakopeyasi ushbu usulni xininning tuzlari, bigumal, tiopental-natriy, tiamin bromid, benzilpeni-sillin, progesteron kabi preparatlar mikdorini aniklashda tavsiya kiladi.
Xinin tuzlari va bigumalni gravimetrik usul buyicha aniklashda, ularning eritmalaridan natriy gidroksid eritmasi, tiopental-natriyni esa uning eritmasidan xlorid kislota ta’sirida asos xolida chuktirib aniklanadi.

Asos xolida chuktirilgan xinin va tiopentalni xloroform,- bigumalni esa efir yordamida ekstraksiya. kilib ajratib olinadi. Sungra organik erituvchilarni buglatib-va idishda kolgan koldikni doimiy ogirlikkacha kuritib tortiladi.
Progesteronni ma’lum sharoitda kuyidagi tenglama buyicha 2,4-dinitrofenilgidrazon birikmasiga, benzilpeni-silinni esa — etilpiperidin bilan kush molekulyar tuziga utkazib, sungra ularni tortma usulida aniklanadi.


Davlat farmakopeyasi kursatmasiga kura tiamin bro-midni kremniyvolfram kislota

masi ta’sirida tarkibga ega bulgan chukma xolida chuktirib aniklanadi.
5.2. TITRIMETRIK (XAJMIY) USUL
Xozirgi vaktda dori moddalarining aksariyat mikdori titrimetrik usul buyicha aniklanadi. Bu usul tortma usulga nisbatan uzining oddiyligi xamda taxlilni olib borishga kam' vakt va mexnat talab kilishi bilan farklanadi.
Farmatsevtik taxlilda kullanadigan titrimetrik usul-larni tekshiriluvchi dori modda bilan titrant urtasida boradigan reaksiya asosida kuyidagi guruxlarga bulish mumkin:

1. 
   CHuktirishga va kam dissotsiyalanuvchi birikma xosil kilishga asoslangan usullar.
   
2. 
   Kislota-asos titrlash (neytrallash) usuli.
   
3. 
   Oksidlanish-kaytarilish reaksiyasiga asoslangan usul.
   
4. 
   Nitritometriya (diazotirlashga asoslangan) usuli.
   
5. 
   Kompleksonometriya (kompleks birikma xosil kilishga asoslangan) usuli.
   

CHUKTIRISHGA ASOSLANGAN USULLAR
Bu usul titrant bilan anikdanuvchi modda urtasidagi reaksiya natijasida chukma x,osil bulishiga asoslangan bulib, unga farmatsevtik taxlilda keng kullanadigan argentometriya usuli kiradi. Bu usulda titrant sifatida kumush nitratni turli konsentratsiyadagi (0,1; 0,05; 0,02 va 0,01 mol/l) eritmalari ishlatiladi.
Argentometriya usuli unda kullanadigan indikatorning xarakteriga va eritmadagi mux,itga karab Mor, Fayans va Folgard usullariga bulinadi.
Argentometriya usuli yordamida tibbiyotda kullanadigan xlorid, bromid va yodid tuzlari, organik asoslarning galogen vodorodli tuzlari x,amda tarkibida galogen sakla-gan organik dori moddalari (turli yullar bilan parcha-langandan sung) aniklanadi.

Kumush nitrat eritmasi xlorid, bromid va yodidlar bilan suvda deyarli erimaydigan chukma xosil kiladi. Ularning eruvchanlik darajasi
ga teng.