Elektromagnit

Elektromagnit

• 
  Maqola
  
• 
  Munozara
  

lotin/кирилл

• 
  
• 
  
• 
  

• 
  Mutolaa
  
• 
  Tahrirlash
  
• 
  Manbasini tahrirlash
  
• 
  Tarix
  

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Temir oʻzakka oʻralgan simdan iborat boʻlgan oddiy elektromagnit. Temir kabi ferromagnit materialdan oʻzak sifatida foydalanish magnit maydonni kuchaytirishga xizmat qiladi^[1]. Yaratilgan magnit maydonning kuchi oʻralgan simdan oquvhci tok miqdoriga proporsionaldir^[1].

Solenoid (sim gʻaltak) atrofida hosil boʻluvchi magnit maydon.
Elektromagnit magnit maydonning elektr toki tomonidan ishlab chiqarilgan magnit turidir. Elektromagnitlar odatda gʻaltak ichiga oʻralgan simdan iborat. Sim orqali oʻtadigan tok sim oʻrami orasida toʻplangan magnit maydon hosil qiladi, bu gʻaltakning markazini bildiradi. Tok oʻchirilganda magnit maydon ham yoʻqoladi. Sim oʻramlari koʻpincha temir kabi ferromagnit yoki ferromagnetik materiallardan yasalgan magnit oʻzak atrofida oʻraladi; magnit oʻzak magnit oqimini toʻplaydi va yanada kuchli magnit hosil qiladi.
Elektromagnitning doimiy magnitdan asosiy afzalligi shundaki, magnit maydonni oʻramdagi elektr tokini nazorat qilish orqali tezda oʻzgartirish mumkin. Biroq, doimiy magnit tashqi quvvatga muhtoj emas, elektromagnit esa magnit maydonni ushlab turish uchun doimiy tokni talab qiladi.
Elektromagnitlar dvigatellar, generatorlar, elektromexanik solenoidlar, relelar, dinamiklar, qattiq disklar, MRI mashinalari, ilmiy asboblar va magnit ajratish uskunalari kabi boshqa elektr qurilmalarning komponentlari sifatida keng qoʻllaniladi. Elektromagnitlar sanoatda temir va poʻlat parchalari kabi ogʻir temir buyumlarni olish va koʻchirish uchun ham qoʻllaniladi.
Tarixi
Daniyalik olim Xans Kristian Ørsted 1820-yilda elektr tok magnit maydon hosil qilishini aniqladi. Britaniyalik olim Uilyam Sturgeon 1824-yilda elektromagnitni ixtiro qildi. Uning birinchi elektromagniti taqasimon temir boʻlagi boʻlib, u taxminan 18 oʻram mis sim bilan oʻralgan edi (oʻsha paytda izolyatsiyalangan sim yoʻq edi). Temir taqa esaa izolyatsiya qilish uchun laklangan edi. Gʻaltakdan tok oʻtkazilganda, temir magnitlangan boʻlib, boshqa temir boʻlaklarini oʻziga tortdi; tok toʻxtatilganda, u magnitlanishni yoʻqotdi. Sturgeon oʻz tajribasida, uning ogʻirligi bor-yoʻgʻi yetti unsiya (taxminan 200 gramm) boʻlgan elektromagnit bilan toʻqqiz funt (taxminan 4 kilogramm) vaznni koʻtarishi mumkinligini koʻrsatdi. Biroq, Sturgeon magnitlari zaif edi, chunki u ishlatgan izolyatsiyalanmagan sim faqat yadro atrofidagi bir oraliq qatlamga oʻralgan boʻlib, oʻramlar sonini cheklab qoʻygan.