Ер полотносида хосил бўладиган ташқи кучлар

Режа 1. Асосий майдончага харакатланувчи таркибдан тушадиган кучланишлар тарқалишининг схемаси. 2. Кучланишларни фиктив устунлар кўринишида қабул қилиш. 3. Ер полотносининг исталган нуқтасидаги зўриқишларни аниқлаш методикаси.

4-мавзу: Ер полотносида ҳосил бўладиган доимий ва вақтинчалик зўриқишлар

Ҳаракат воситаларидан тушадиган ташқи юкланишнинг ер полотносига таъсири.

Замонавий ҳисоб китобларда ташқи кучлар деб поездан тушадиган ва йўлнинг юқори қурилмасидан тушадиган кучларга яйтилади.

Ташқи кучлар иккига бўлинади 1) доимий 2) вақтинча.

Поездлардан куч тушувчи (вақтинча) ер полотноси ва йўлнинг юқори қурилмаси узун қурилма бўлгани сабабли, унинг ташқи кучлари чизиқли кўринишда кўрилади. Ташқи кучлардан локомотивдан тушадиган куч вақтинча куч дейилади ва у локомотив ўқлари сонига боғлиқ равишда хисоблаб топилади. Бунда ер полотноси 3 та оралиқда кўриб чиқилади.

Доимий кучлар эса йўлнинг юқори қурилмасидан тушадиган куч хисобланиб у шпал турига боғлиқ равишда танлаб олинади.

Поезд юклари қуйидагича кўрилади. Юкланиш эпюраси расмларда кўрсатилганидек харакатланувчи таркибдан шпалга ва ўз навбатида кетма-кетлигда балласт қатламига ўтқазилади.

Харакатланувчи таркибдан тушадиган кучни темир йўл элементларига тақсимланиши

Асосий майдончага харакатланувчи таркибдан тушадиган юкни схематик кўриниши.

I, II, III, IV – асосий майдончага босим ўтқазиш нуқталари; 1 – юкни асил эпюраси; 2 – шартли эпюраси; 3 – босим тарқалишининг конуси

Схема бўйича

• Схема бўйича
• Ёки 60 градус бўлганида
• lш – шпал узунлиги;
• h – балласт қатламининг баландлиги;
• Поездан тушадиган юкланишлар кўриниши тўғри тўртбурчак ёки трапеция кўринишида олиниши мумкин. Бу вақтинча ва доимий кучлар ер полотносига таралган юклар эпюраси кўринишида тасвирланади. Бу кучланишлар кўтарма грунтларининг хар 3 м нуқтасида зўриқишлари кўриб чиқилади.

а- бир йўлли тўғри бурчакли тўртбурчак кўринишидаги юк;
б- бир йўлли трапеция кўринишидаги юк;
в- икки йўлли тўғрибурчакли тўртбурчак кўринишидаги юк;
г- икки йўлли трапеция кўринишидаги юк.

Ер полотносида пайдо бўладиган зўриқишлар

• Ер полотносининг грунтларининг керакли зичлигини, кўтармаларни ва асосларни чўкишини ва кўтарма асосларини ва ўйманинг аcоcий майдончаларини стабиллигини аниқлаш учун зўриқишларни ҳисоби олиб борилади. Кўтармаларни ва ўймалардаги асосий майдонча остидаги юқори қатламлари шундай зичланадики, у ердаги грунтларда эластиклик қобиляти ошади ва шу қатламга тушадиган юкланишларни эластик қайта ишлаб пастки қатламга узатадилар. Шундан кейин пастки қатламларга жуда кам юкланишлар етиб боради, ва пастки қатламларда ўз навбатида қолдиқ ва еластик деформациялар жуда кам хосил бўлади. Шу билан бирга айтиш мумкинки деформациялар ва юкланишлар бир бирига чизиқли, яъни тўғридан тўғри боғлиқ.

Юқорида айтилган гапларни инобатга олган холда ер полотносида ва асосида юкланишларни ҳисоблаш учун оддий чизиқли эластиклик назарияни ишлатиш мумкин.

Юқорида айтилган гапларни инобатга олган холда ер полотносида ва асосида юкланишларни ҳисоблаш учун оддий чизиқли эластиклик назарияни ишлатиш мумкин.

Мухандислик ҳисоб-китобларда одатда ер полотноси учун қурилма бўлгани сабабли, хар хил ясси масалалар кўрилади. Ер полотносига тушадиган хар қандай юкларни тўғри тўртбурчак ёки учбурчак шаклига келтириб ҳисобласак бўлади ва натижаларини йиғиндиси бизга керакли юкланишни беради.

Амалиётда қуйдаги холатлар кўп учрайди: