Faoliyat nazariyasi

Leontiev AN, "Faoliyat nazariyasi": asosiy narsa haqida qisqacha. Munozaralar va munozaralar Leontiev faoliyati yozgan
V. V. Davydov, V. P. Zinchenko, N. F. Talyzina

Faoliyat toifasi odatda sovet psixologiyasida qabul qilingan. Faoliyat yondashuvini yanada rivojlantirish bosib o'tgan yo'lni bilishni, psixologiya fanlari tizimidagi faoliyat toifasining funktsiyalari bo'yicha mavjud nuqtai nazarlarni tahlil qilishni va tadqiqot ishining dasturini shakllantirishi kerak bo'lgan muammolarni aniqlashni talab qiladi. Sovet psixologlari.

Faoliyatning dialektik-materialistik talqini, birinchi navbatda, uning ob'ektiv mohiyatini tasdiqlash bilan bog'liq.

Prinsip ob'ektivlik A. N. Leontiev va uning izdoshlari faoliyatining psixologik nazariyasining asosini tashkil etadi. Bunda ob'ekt o'z-o'zidan mavjud bo'lgan va sub'ektga ta'sir etuvchi ob'ekt sifatida emas, balki "harakat nimaga qaratilganligi ... ya'ni u tirik mavjudot bo'lgan narsa sifatida tushuniladi. uning faoliyati mavzusi- faoliyat tashqi yoki ichki bo'lishi muhim emas ".

Va bundan keyin: "Faoliyat sub'ekti ikki xil ko'rinishda namoyon bo'ladi: birinchi navbatda - o'zining mustaqil mavjudligida, sub'ektning faoliyatini bo'ysundiruvchi va o'zgartiruvchi sifatida, ikkinchidan - ob'ektning qiyofasi sifatida, uning mulkini aqliy aks ettirish mahsuli sifatida. sub'ektning faoliyati natijasida amalga oshiriladigan va boshqacha tarzda amalga oshirilishi mumkin emas».

Shunday qilib, inson faoliyati nafaqat ob'ektivlik, balki sub'ektivlik: sub'ektning faoliyati doimo ma'lum bir ehtiyojni qondira oladigan ob'ektni o'zgartirishga qaratilgan. Faoliyatda ob'ekt va sub'ekt kabi qarama-qarshi tamoyillarning birligi mavjud. Ularning o'zaro o'tishlarini tushunish uchun faoliyat aktining bajarilishi dinamikasiga rioya qilish kerak.

A. N. Leont'ev shuni ta'kidlaydiki, bu mavzuni qidiruv harakatlariga "itarib yuboradi", dastlab ma'lum bir mavzuga yo'naltirilmaydi. Bu erda faoliyatning plastikligi namoyon bo'ladi - uning o'ziga bog'liq bo'lmagan ob'ektlarning xususiyatlariga o'zlashtirilishi. Assimilyatsiya jarayonida ehtiyoj o'z ob'ektiga "o'raladi" va ehtiyojning ob'ektivlashuvi sodir bo'ladi.

Bundan tashqari, sub'ektning faoliyati endi ob'ektning o'zi tomonidan emas, balki uning tomonidan boshqariladi yo'l... Ob'ektning sub'ektga ta'sirining bir tomonlama jarayoni sifatida emas, balki ikki tomonlama tasvirni yaratish jarayoni sifatida qaraladi. Tasvir "..." taqlid qiluvchi "taymer" jarayonining natijasi bo'lib, go'yo uni sinab ko'radi.

Shunday qilib, sub'ektning tashqi dunyo bilan amaliy aloqalari, ikkinchisining oddiy ta'siri emas, balki mavzuda psixik aks ettirishni keltirib chiqaradi. Tasvirlarning ob'ektga tegishliligi ularning sub'ekt ehtiyojlariga bog'liqligini anglatadi. Subyektiv tasvirning ta'rifi inson hayotini, amaliyotini o'z ichiga oladi. Shu bilan birga, qarama-qarshi yo'nalishda harakat sodir bo'ladi: sub'ektning faoliyati uning ob'ektiv mahsulotining "tinchlik xususiyatiga" o'tadi.

Faoliyatning bu xususiyatlari engish uchun asos bo'lib xizmat qiladi

psixologiyada ham idealistik, ham mexanik tushunchalar. Subyekt va ob'ekt integral tizimning tarkibiy qismlari sifatida harakat qiladi, ular doirasida ular o'ziga xos tizimli fazilatlarni oladi.

Faoliyat toifasini bunday tushunish ko'plab psixologik tendentsiyalar vakillariga xos bo'lgan "tezkorlik postulati" ni engib o'tishga imkon berdi. Ushbu postulatga ko'ra, sub'ektning holati to'g'ridan-to'g'ri ob'ektlar tomonidan quyidagi sxema bo'yicha aniqlanadi: "... sub'ektning retseptiv tizimlariga ta'siri → paydo bo'ladigan javob - ob'ektiv va sub'ektiv - bu ta'sir natijasida yuzaga kelgan hodisalar". Bunday tushuncha bilan sub'ekt atrof-muhit ta'siriga to'liq bo'ysunadigan reaktiv mavjudot sifatida namoyon bo'ladi.

Faoliyat yondashuvi bilan sub'ekt ob'ekt bilan faol munosabatda bo'ladi, uni noxolis va tanlab "uchratadi". Boshqacha qilib aytganda, sub'ektning faoliyat printsipi reaktivlik printsipiga qarama-qarshidir. Ushbu tamoyil insonga faqat "atrof-muhit sharoitlariga moslashuvchi mavjudot" sifatidagi yondashuvni engib o'tishga, inson faoliyatining o'zgaruvchan, ijodiy tabiati bilan bu yondashuvga qarshi turishga imkon beradi.

Faoliyat kategoriyasi psixologiyada ikkita funktsiyada namoyon bo'ladi: tushuntirish printsipi va tadqiqot predmeti sifatida. Birinchi funktsiya asoslarini oʻrganishni L.S.Vigotskiy va S.L.Rubinshteyn boshlagan, keyinroq A.N.Leontyev, A.R.Luriya va boshqalar va boshqalar davom ettirgan boʻlsada, ayniqsa, A.N.Leontyev va uning izdoshlari tomonidan koʻp yillar davomida jadal olib borilgan. .

Shu bilan birga, A.N.Leontyev “Marks uchun faoliyat o‘zining asl va asosiy ko‘rinishidagi hissiy amaliy faoliyat bo‘lib, unda odamlar tevarak-atrofdagi olam ob’yektlari bilan amaliy aloqada bo‘lib, ularning qarshiligini boshdan kechiradi va ularga ta’sir qiladi, ularga bo‘ysunadi. ob'ektiv xususiyatlar ". Psixik aks ettirishning paydo bo'lishi va rivojlanishi jarayonini o'rganishning asosiy usuli sub'ektning real dunyo bilan bog'lanishiga vositachilik qiluvchi sensorli-amaliy faoliyatni tahlil qilish edi. Ushbu usuldan foydalanish Vygotskiyning ongni tushuntirish uchun uning chegarasidan tashqariga chiqish zarurligi haqidagi tezisining to'g'riligini tasdiqladi.

Subyekt faoliyati psixologiya fanining predmeti sifatida birinchi marta S. L. Rubinshteyn tomonidan aniqlangan. Keyinchalik A. N. Leont'ev psixologiya faniga bunday yondashuvni ishlab chiqdi. U sub'ektning organik tizim sifatida barcha shakl va turlarida, ularning o'zaro o'tishlari va o'zgarishidagi integral faoliyati psixologiyaning predmeti deb hisoblagan. Faoliyatning psixologik tahlili keyingi o'rganish uchun undan psixik elementlarni ajratib olishdan iborat emas, balki uni yaratuvchi va vositachilik qiluvchi momentlardan o'zining ajralmasligida psixik aks ettiruvchi birliklarni aniqlashdan iborat. inson faoliyati» .

A. N. Leont'evning ta'kidlashicha, vazifa "shaxs hayotida vositachilik qiladigan voqelikning aqliy aks ettirilishining avlodi, faoliyati va tuzilishi to'g'risidagi aniq fan sifatida psixologiyaning izchil tizimini" qurishdir. Aqliy aks ettirish hissiy-amaliy faoliyatning rivojlanish jarayonida vujudga kelgan deb qaralganligi sababli, uni faoliyatning yaxlit tizimidan tashqarida tushunish mumkin emas.

Faoliyatning barcha turlari, shu jumladan "ichki" turlari uchun genetik jihatdan boshlang'ich shakli tashqi ob'ektiv faoliyat bo'lishi printsipial jihatdan muhimdir. Ichki faoliyat ikkinchi darajali bo'lib, u tashqi ob'ektiv faoliyatni ichkilashtirish jarayonida shakllanadi. Bu o'tish bir necha yo'nalish bo'ylab ketadigan transformatsiyalar tizimi orqali amalga oshiriladi. Shu munosabat bilan ikkita muhim jihatni ta'kidlash kerak.

Birinchidan, interyerlashtirish jarayonida nafaqat tashqi rejadan ichki rejaga o'tish, balki jamoaviy faoliyatdan individual faoliyatga o'tish ham mavjud (jamoaviy faoliyat birgalikdagi amaliy faoliyat shaklida ham, og'zaki muloqot shaklida ham sodir bo'ladi. ).

Ikkinchidan, interyerizatsiya tashqi faoliyatni undan oldingi ongning ichki tekisligiga o'tkazishdan emas, balki aynan shu rejani shakllantirishdan iborat.

Tashqi va ichki faoliyatlar o'rtasida doimiy o'zaro o'tishlar mavjud: interyerizatsiya jarayoni ham, eksteriorizatsiya jarayoni ham sodir bo'ladi. Bu o'zaro o'tishlar mumkin, chunki bu shakllarning ikkalasi ham, printsipial jihatdan, yagona umumiy tuzilishga ega. A.N.Leontyev inson faoliyatining ushbu shakllarining umumiy tuzilishining ochilishini "zamonaviy psixologiya fanining eng muhim kashfiyotlaridan biri" deb hisobladi. Shu bilan birga, shuni yodda tutish kerakki, organik tizim sifatida tashqi va ichki faoliyat strukturasining tub umumiyligi, birinchi navbatda, ularning irsiy aloqasi bilan bog'liq bo'lib, nafaqat ularning tuzilmalarining rasmiy tasodifiyligi bilan bog'liq.

Sovet psixologiyasi uchun tashqi va ichki faoliyat genetik birlikka ega degan fikrning alohida ahamiyatini qayd etgan holda, bu birlikning o'ziga xos xususiyatlariga oid ko'plab savollarning rivojlanmaganligini ham ta'kidlash kerak. Demak, A. N. Leont'evning bu muammodagi pozitsiyasi L. S. Vygotskiyning g'oyalari bilan bog'liq bo'lib, unga ko'ra shaxsning ichki faoliyati odamlarning jamoaviy faoliyati asosida yuzaga keladi. Ammo hozirgacha jamoaviy faoliyat asosida individual faoliyatning paydo bo'lishining o'ziga xosligini ochib beradigan sezilarli miqdordagi faktlar mavjud emas.

Keling, A. N. Leontiev asarlarida eng to'liq ifodalangan faoliyatning umumiy tuzilishiga murojaat qilaylik (uning ilmiy maktabida bu psixologik tadqiqotning maxsus mavzusiga aylandi). Faoliyat quyidagi tarkibiy qismlardan iborat: kerak ↔ sabab ↔ maqsad ↔ sharoitlar maqsadga erishish ( birlik maqsadi va shartlari vazifa) va tegishli faoliyat ↔harakat ↔ operatsiyalar.

Yaxlit faoliyat toifasi ehtiyoj tushunchasi va motivni ifodalash, ularning ob'ektiv mazmunini aniqlash bilan bog'liq. Shu sababli, muayyan inson faoliyati haqida uning ehtiyojlari va motivlari uning har qanday faoliyatiga nisbatan, ularning mazmunining etarlicha aniq xususiyatlariga ega bo'lgan holda yoritilgan taqdirdagina gapirish mumkin. Va aksincha, agar biz ularning predmet mazmunini belgilashda ehtiyoj va uni konkretlashtiruvchi motivlar haqida gapiradigan bo'lsak, u holda ularni qondirishga qaratilgan u yoki bu psixologik shakllanishlargina mos keladi (tabiiyki, boshqacha ma'noda "faoliyat" atamasi. "Psixologiyada foydalanish oddiygina mumkin emas) ...

U yoki bu motiv shaxsni vazifani shakllantirishga, o'sha maqsadni aniqlashga undaydi, bu esa ma'lum sharoitlarda taqdim etilib, motiv va ehtiyojni qondiradigan ob'ektni yaratish yoki olishga qaratilgan harakatni amalga oshirishni talab qiladi. Muammoni hal qilishga qaratilgan bajarilgan harakatning xarakteri uning maqsadi bilan belgilanadi, masalaning shartlari esa hal qilish uchun zarur bo'lgan operatsiyalarni belgilaydi.

A. N. Leont'ev integral tizim sifatida faoliyatning o'zi tuzilishining o'zgarishi va o'zgarishiga alohida e'tibor berdi. Shunday qilib, faoliyat o'z motivini yo'qotib, harakatga, harakat esa maqsad o'zgarganda operatsiyaga aylanishi mumkin. Ba'zi faoliyat motivi harakat maqsadiga o'tishi mumkin, buning natijasida ikkinchisi qandaydir yaxlit faoliyatga aylanadi. Bunday o'zaro o'zgarishlar doimo sodir bo'ladi: faoliyat ↔ harakat ↔ operatsiya va motiv ↔ maqsad ↔ shartlar. Faoliyat tarkibiy qismlarining harakatchanligi, shuningdek, ularning har biri kasrga aylanishi yoki aksincha, ilgari nisbatan mustaqil birliklarni o'z ichiga olishi mumkinligida ham ifodalanadi (masalan, ba'zi harakatlar tegishli bo'linma bilan bir qator ketma-ket harakatlarga bo'linishi mumkin). ba'zi maqsadlarni kichik maqsadlarga).

Faoliyatning tarkibiy qismlarining o'zgarishiga qarab, yo'nalishning parchalanishi yoki birlashishi juda muhimdir.

ularning tasvirlari. Binobarin, har qanday faoliyatning yaxlitligini saqlab qolgan holda, uning tarkibiy qismlari va ular bilan bog'liq tasvirlarning differentsiatsiyasi va integratsiyasi sodir bo'ladi.

umumiy xususiyatlar faoliyatning tuzilishi va uning tarkibiy qismlarining o'zaro konversiyalari va bog'liq aks ettirish rejasi, bizning fikrimizcha, nazariy psixologiya uchun katta qiziqish uyg'otadi. Bu faoliyatning o'ziga xos turlari va turlarini va ularning tuzilishi va ishlashini ta'minlaydigan psixologik shakllanishlarni yanada chuqur o'rganish uchun asos bo'lib xizmat qilishi mumkin.

Bolmoq katta ish oydinlashtirishga qaratilgan umumiy tuzilma tadbirlar. Shu munosabat bilan faoliyat tarkibiy qismlarining o'zaro konversiyasi va o'zgarishi, bir faoliyatdan ikkinchisiga o'tish qonuniyatlari bilan bog'liq bir qator murakkab muammolar paydo bo'ladi. Faoliyat tuzilishini o'rganish usullari, uning tarkibiy qismlarining o'zaro konversiyasi va o'zgarishi, ularning predmet mazmunini aniqlash usullari muammosi ayniqsa dolzarbdir.

Psixologiya faniga ob'ektiv faoliyatning o'zi kiritilishi bilan psixologik tahlil birliklari masalasi yangicha tarzda qo'yiladi. Bu savolni bir vaqtlar L. S. Vygotskiy ko'targan edi. "Birlik deganda, - deb yozgan edi L. S. Vygotskiy, - elementlardan farqli o'laroq, mavjud bo'lgan tahlil mahsulini tushunamiz. butunga xos bo'lgan barcha asosiy xususiyatlar, va bu birlikning yanada ajralmas tirik qismlari ... Murakkab birliklarni o'rganishni xohlaydigan psixologiya buni tushunishi kerak. U elementlarga parchalanish usullarini tahlil qilish, birliklarga bo'lish usullari bilan almashtirishi kerak.

Bu shuni anglatadiki, faoliyatni tahlil qilish uning barcha o'ziga xos xususiyatlarini saqlab qolgan bunday birliklarda amalga oshirilishi kerak. Bunday birlik harakat... Bu uning barcha o'ziga xos xususiyatlarini o'z ichiga olgan har qanday faoliyatni yaratuvchi harakatdir.

Faoliyatni tahlil qilish birligi sifatida harakat AN Leont'ev (masalan, qarang) va S.L.Rubinshteynning asarlarida aniqlangan bo'lib, ular bunday birlikni tanlashni asoslab, ulardagi xilma-xil ruhiy hodisalarni tushunish uchun yozgan. muhim ichki o'zaro bog'lanishlar "Siz birinchi navbatda psixologiyaning barcha elementlarining asoslarini ularning birligida ochishingiz mumkin bo'lgan "hujayra" yoki "hujayra" ni topishingiz kerak. Bunday “psixofizik birlikni” topish zarur, deb davom etadi u, “bunda psixikaning asosiy momentlari o‘zlarining real munosabatlariga qamrab olingan, o‘ziga xos moddiy sharoitlar va shaxsning atrofdagi olam bilan munosabati bilan shartlangan. Har qanday harakat o'z faoliyatining birligi sifatida shunday hujayradir ". Amaliy va nazariy faoliyat akti sifatida, "harakat" o'zining psixologik mazmunida qabul qilingan "faoliyat" birligi sifatida, muayyan motivlardan kelib chiqadigan va ushbu maqsadni amalga oshirish shartlarini hisobga olgan holda aniq maqsadga yo'naltirilgan harakatdir. erishilgan bo'lsa, harakat individual vazifalar oldidan ko'tarilish qarori sifatida ishlaydi ".

Tahlil birligiga qo'yiladigan yana bir qator talablarni ajratib ko'rsatish zarur. Demak, bu birlik nafaqat psixik jarayonlarning ichki birligini ifodalashi, balki individual jarayonning butun ongning butun hayoti va uning eng muhim funktsiyalari bilan aloqasini o'rganishga imkon berishi kerak. Bundan tashqari, genetik jihatdan o'ziga xos "hujayra" sifatida tahlil birligi haqiqiy hissiy jihatdan o'ylangan shaklga ega bo'lishi kerak. Shu munosabat bilan hissiy-ob'ektiv harakat psixologiyada genetik jihatdan boshlang'ich tahlil birligi sifatida harakat qilishi mumkin.

Psixologiyada tahlil birliklari bilan bog'liq boshqa muammolarga to'xtalmasdan, ko'rib chiqilayotgan muammo bevosita psixologik til masalasiga, psixologiyadagi taksonomiya masalasiga bog'liqligini ta'kidlaymiz. Faoliyat yondashuvini amalga oshirish nazariya tilida psixologiya fanining butun binosini qurishni o'z ichiga oladi

tadbirlar. Shu munosabat bilan sovet psixologiyasida, bizning fikrimizcha, uning qurilishiga to'sqinlik qiladigan bir qator tendentsiyalarni ko'rsatish muhimdir.

Birinchidan, funksional psixologiya tilidan “funksiya” so‘zini “faoliyat” so‘zi bilan almashtirish bilan foydalanish tendentsiyasi hali ham mavjud, garchi hech qanday funktsiya o‘z-o‘zidan asosiy narsani o‘z ichiga olgan birlik sifatida na faoliyat, na harakat bo‘la olmaydi. ularning haqiqiy munosabatlarida psixikaning lahzalari.

Ikkinchidan, ikki tilning psixologiyasida birgalikda yashashga yo'l qo'yilishi tan olingan. Bu tendentsiya S. L. Rubinshteyn asarlarida yaqqol namoyon bo'ldi. Bir xil psixologik voqelikka yaqinlashganda, u faoliyat tilida ham, jarayonlar tilida ham tahlil qilishni taklif qildi. “...Tafakkur shaxsning motivlari hisobga olinganda faoliyat sifatida qaraladi, tafakkur protsessual rejada paydo bo‘ladi, ular o‘rganganda... o‘sha tahlil, sintez, umumlashtirish jarayonlari, ular orqali aqliy vazifalar hal etiladi. "

Uchinchidan, psixologiyaga har doim ham qo'shni bo'lmagan bir qator boshqa fanlarning tushunchalarini kiritish jarayoni mavjud.

Shunday qilib, til muammosi va uning ortidagi tahlil birliklari muammosini e'tibordan chetda qoldirmaslik kerak, deb hisoblaymiz, chunki ularning orqasida psixologik bilim predmetini tushunish masalasi turibdi.

Yuqorida aytib o'tilganidek, ob'ektiv faoliyat kategoriyasi psixologiyada ikkita funktsiyani bajaradi: tushuntirish printsipi va tadqiqot predmeti sifatida. Shu munosabat bilan E.G.Yudin to‘g‘ri ta’kidlaydiki, faoliyat kategoriyasini tushuntirish tamoyili sifatida qo‘llashdan o‘rganish predmeti sifatida foydalanishga o‘tish arzimas masaladan yiroqdir. Birinchi vazifani bajarishda faoliyat kategoriyasi tushuntirish manbai va asosi bo'lib xizmat qiladi. "Ular uni ob'ektiv ilmiy o'rganish predmeti sifatida ko'rishni boshlaganlarida, bu mavzu doirasida, o'z navbatida, bu safar faoliyatning o'zini tushuntirib beradigan qandaydir tushuntirish printsipi bo'lishi kerak".

Psixologiya fanining predmeti masalasini ko'rib chiqishda bir qator holatlarni hisobga olish kerak. Birinchidan, A. N. Leont'ev ob'ektiv faoliyat psixologiya fanining dolzarb predmetiga hammasi emas, to'liq kiritilmaganligini ta'kidladi. Bundan tashqari, A. N. Leont'ev to'g'ridan-to'g'ri psixologiya aqliy aks ettirishning avlodi, faoliyati va tuzilishi haqidagi fan ekanligini aytadi. Bir qarashda psixologiya predmetiga bu ikki yondashuv bir-biriga ziddek tuyuladi. Aslida, bu erda hech qanday qarama-qarshilik yo'q, garchi tushuntirish kerak bo'lsa-da.

Gap shundaki, aqliy aks ettirishni dialektik-materialistik tushunish uni integral faoliyat tizimidan tashqarida o'rganishga imkon bermaydi. Psixolog bu yaxlit tizim bilan shug'ullanishi kerak - bu uning uchun "ochiq kitob" bo'lishi kerak. Va faqat sahifalarini varaqlash orqali u ruhiy aks ettirish qanday paydo bo'lishini, qanday ishlashini bilib oladi.

Shu munosabat bilan P. Ya. Xalperinning psixologiya predmetiga yondashuvi alohida e'tiborga loyiqdir, chunki u psixologiyaning dolzarb predmeti ob'ektiv faoliyatning orientatsion qismidir, deb hisoblaydi. To'plangan faktlar zamonaviy fan, aqliy aks ettirishning o'zi avlodi sub'ekt harakatni bajarish va uni "o'ynash" kechikishini talab qiladigan, aks ettirish nuqtai nazaridan, ya'ni o'ziga xos turdagi vazifalarni shunday sharoitda hal qilganda sodir bo'ladi, deb hisoblashga asos beradi. yo'naltirish faoliyati.

P. Ya. Xalperinning ushbu muammoga yondashuvi shuni ko'rsatadiki, faoliyat kategoriyasi tushuntirish printsipi sifatida uning yaxlit tizimli tuzilishi hisobga olingan taqdirdagina o'z vazifasini bajarishi mumkin, bu holda uning taxminiy qismini etarli darajada o'rganib bo'lmaydi.

V yaqin vaqtlar sovet psixologiyasida uning kategorik bazasini kengaytirish masalasi ko'tariladi. Demak, B.F.Lomov psixologiya asoslarini qurishda faoliyat kategoriyasi bilan bir qatorda undan foydalanish zarur, deb hisoblaydi.

va boshqa toifalar, ular orasida u aks ettirish, muloqotni nomlaydi. Bundan tashqari, psixologik tadqiqotlarga tizimli yondashuvni joriy etish taklif etiladi. Biroq, A. N. Leont'ev nazariyasiga ko'ra, bu barcha kategoriyalar bevosita faoliyat kategoriyasida mavjud.

Yuqorida ko'rsatilganidek, faoliyat tizimli xarakterga ega. Shuning uchun uni etarli darajada o'rganish faqat qachon mumkin tizimli yondashuv unga, uning tizimli sifatlarga ega bo'lgan bunday birliklarini tahlil qilganda. Tasvir (ruhiy aks ettirish) har doim faoliyat tizimida muhim o'rin tutadi - undan tashqari, na uning kelib chiqishini, na uning ishlashini tushunish mumkin emas. Muloqotga kelsak, u bir nechta funktsiyalarda faoliyatda namoyon bo'ladi. Shunday qilib, u jamoadan individualga o'tish yo'lida faoliyatning o'tish shaklini tashkil qiladi. Muloqot jamoaviy faoliyatga organik ravishda kiradi. Nihoyat, bu inson faoliyatining eng muhim turidir.

Shunday qilib, bu barcha kategoriyalarni ob'ektiv faoliyatdan boshlang'ich psixologik kategoriya sifatida chiqarish mumkin.

Tahlil shuni ko'rsatadiki, A. N. Leont'ev tomonidan ishlab chiqilgan psixologiyadagi faollik yondashuvi psixologiya fanining predmeti, uning metodi va shu orqali psixologik tahlil birliklari, uning tili haqidagi g'oyani tubdan o'zgartiradi.

Shu bilan birga, Aleksey Nikolaevichning asarlarida faqat dastlabki fundamental qoidalar ishlab chiqilgan bo'lib, ularni aniq psixologik rejada amalga oshirish bir qator tushuntirishlarni talab qiladi. A. N. Leontievning psixologiyadagi faoliyat kategoriyasining o'rni haqidagi qarashlarini L. S. Vygotskiy, S. L. Rubinshteyn, P. Ya. Sovet psixologiyasining pozitsiyasi bilan bog'lash alohida vazifadir.

1. Bernshteyn N.A. Harakatlar fiziologiyasi va faoliyat fiziologiyasi bo'yicha insholar. - M., 1966 yil.

2. Vygotskiy L.S.Sobr. sh., t.2, M., 1982 yil.

3. Galperin P. Ya.Psixologiyaga kirish. - M., 1976 yil.

4. Davydov V.V.A. N. Leontiev nazariyasida faoliyat va aqliy aks ettirish kategoriyasi. - Vestnik Mosk. un-bu. Seriya 14. Psixologiya, 1979, No 4, bet. 25-41.

5. Davydov V.V., Radzixovskiy L.A. Psixologiyada Vygotskiy nazariyasi va faoliyat yondashuvi. - Psixologiya savollari, 1980, № 6; 1981 yil, 1-son, 1-bet. 48-59.

6. V. P. ZinchenkoL.S.Vigotskiyning psixika tahlil birliklari haqidagi fikrlari. - Psixologik jurnal, 1981 yil, 2-jild, №2, bet. 118-133.

7. Leontiev A.N.O'qitish ongining ba'zi psixologik masalalari bo'yicha.- Sovet pedagogikasi, 1946, 1-2-son.

8. Leontiev A.N.Psixikani rivojlantirish muammolari. 4-nashr, - M., 1981 yil.

9. Leontiev A.N.Faoliyat. Ong. Shaxsiyat. - M., 1975 yil.

10. Lomov B.F.Psixologiyada muloqot va faoliyat kategoriyasi. - Falsafa savollari, 1979 yil, 8-son.

11. Rubinshteyn S.L.K.Marks asarlarida psixologiya muammolari. - Psixotexnika, 1934 yil, 7-son.

12. Rubinshteyn S.L.Umumiy psixologiya asoslari.- M., 1946 y.

13. Rubinshteyn S.L.Borliq va ong.- M., 1957.

14. Talyzina N.F. Bilimlarni o'zlashtirish jarayonini boshqarish. - M., 1975 yil.

14. Yudin E. G. Faoliyat tushunchasi metodologik muammo sifatida. - Ergonomika. VNIITE materiallari, 1976, № 10, bet. 81-88.

Tahririyat tomonidan qabul qilingan 04. II.1982

A. N. Leontiev va S. L. Rubinshteyn shaxsning mavhum kontseptsiyasiga asoslangan sovet psixologiya maktabining asoschilaridir. U L. S. Vygotskiyning madaniy-tarixiy yondashuvga bag'ishlangan asarlariga asoslanadi. Bu nazariya “faoliyat” atamasini va unga aloqador boshqa tushunchalarni ochib beradi.

Konsepsiyaning yaratilish tarixi va asosiy qoidalari
S. L. Rubinshteyn va A. N. faoliyati 20-asrning 30-yillarida yaratilgan. Ular bu kontseptsiyani parallel ravishda, bir-birlarini muhokama qilmasdan va maslahatlashmasdan ishlab chiqdilar. Shunga qaramay, ularning ishlari juda ko'p umumiyliklarga ega bo'lib chiqdi, chunki olimlar psixologik nazariyani ishlab chiqishda bir xil manbalardan foydalanganlar. Ta'sischilar iste'dodli sovet mutafakkiri L. S. Vygotskiy ijodiga tayangan va kontseptsiyani yaratishda Karl Marksning falsafiy nazariyasidan ham foydalanilgan.

A. N. Leont'evning faoliyat nazariyasining asosiy tezisi qisqacha quyidagicha bayon etilgan: ong faoliyatni emas, balki ongni shakllantiradigan faoliyatdir.

30-yillarda ushbu pozitsiya asosida Sergey Leonidovich ong va faoliyat o'rtasidagi yaqin munosabatlarga asoslangan kontseptsiyaning asosiy pozitsiyasini belgilaydi. Demak, inson psixikasi faoliyat jarayonida va mehnat jarayonida shakllanadi va ularda o'zini namoyon qiladi. Olimlar quyidagilarni tushunish muhimligini ta'kidladilar: ong va faoliyat organik asosga ega bo'lgan birlikni tashkil qiladi. Aleksey Nikolaevich ta'kidladiki, bu aloqani hech qanday holatda shaxsiyat bilan aralashtirib yubormaslik kerak, aks holda nazariyada mavjud bo'lgan barcha qoidalar o'z kuchini yo'qotadi.

Demak, A. N. Leont'evning fikricha, "faoliyat - shaxs ongi" butun tushunchaning asosiy mantiqiy o'zaro bog'liqligidir.

A. N. Leontiev va S. L. Rubinshteyn faoliyati nazariyasining asosiy psixologik hodisalari.
Har bir inson tashqi qo'zg'atuvchiga ongsiz ravishda refleks reaktsiyalar to'plami bilan reaksiyaga kirishadi, lekin faoliyat bu stimullar soniga kirmaydi, chunki u shaxsning aqliy ishi bilan tartibga solinadi. Faylasuflar o'zlarining taqdim etilgan nazariyalarida ongni insonning o'zini o'zi kuzatishi uchun mo'ljallanmagan ma'lum bir haqiqat deb hisoblashadi. U faqat sub'ektiv munosabatlar tizimi tufayli, xususan, shaxsning faoliyati orqali namoyon bo'lishi mumkin, bu jarayonda u rivojlanishi mumkin.

Aleksey Nikolaevich Leontiev hamkasbi tomonidan aytilgan qoidalarga aniqlik kiritadi. Uning ta'kidlashicha, inson ruhiyati uning faoliyatiga qurilgan, u tufayli shakllanadi va faoliyatda namoyon bo'ladi, bu esa pirovardida ikki tushunchaning chambarchas bog'lanishiga olib keladi.

A. N. Leont'evning faoliyat nazariyasida shaxs harakat, mehnat, motiv, operatsiya, ehtiyoj va hissiyotlar bilan birlikda ko'rib chiqiladi.

A. N. Leontiev va S. L. Rubinshteyn faoliyati kontseptsiyasi o'rganish imkonini beradigan uslubiy va nazariy tamoyillarni o'z ichiga olgan butun tizimdir. psixologik hodisalar odam. A. N. Leont'ev faoliyati kontseptsiyasi shunday qoidani o'z ichiga oladiki, ong jarayonlarini o'rganishga yordam beradigan asosiy predmet bu faoliyatdir. Ushbu tadqiqot yondashuvi Sovet Ittifoqi psixologiyasida XX asrning 20-yillarida shakllana boshladi. 1930 yilda faoliyatning ikkita talqini allaqachon taklif qilingan. Birinchi pozitsiya Sergey Leonidovichga tegishli bo'lib, u maqolada yuqorida keltirilgan birlik tamoyilini shakllantirgan. Ikkinchi formulani Aleksey Nikolaevich Xarkov psixologiya maktabi vakillari bilan birgalikda tasvirlab berdi, ular tashqi va ichki faoliyatga ta'sir qiluvchi strukturaning umumiyligini aniqladilar.

A. N. Leontiev faoliyati nazariyasidagi asosiy tushuncha
Faoliyat - bu amalga oshirishning turli shakllari asosida qurilgan, sub'ektning moddiy ob'ektlarga va butun dunyoga munosabatida ifodalangan tizim. Bu tushuncha Aleksey Nikolaevich tomonidan ishlab chiqilgan va Sergey Leonidovich Rubinshteyn faoliyatni belgilangan maqsadlarga erishishga qaratilgan har qanday harakatlar majmui sifatida belgilagan. A. N. Leont'evning fikricha, shaxs ongida faollik asosiy rol o'ynaydi.

Faoliyat tuzilishi

Yigirmanchi asrning 30-yillarida psixologik maktabda A. N. Leontiev berilgan kontseptsiyaning ta'rifini to'liq qilish uchun faoliyat strukturasini qurish zarurligi g'oyasini ilgari surdi.

Faoliyat tuzilishi:

Ushbu naqsh yuqoridan pastga va aksincha o'qish uchun amal qiladi.

Faoliyatning ikkita shakli mavjud:

tashqi;
ichki.

Tashqi faoliyat
Tashqi faoliyat turli shakllarni o'z ichiga oladi, ular sub'ekt-amaliy faoliyatda ifodalanadi. Bu nuqtai nazardan, sub'ektlar va ob'ektlarning o'zaro ta'siri yuzaga keladi, ikkinchisi tashqi kuzatish uchun ochiq taqdim etiladi. Ushbu faoliyat shakliga misollar:

asboblar yordamida mexanikaning ishi - bu mixlarni bolg'alash yoki murvatlarni tornavida bilan mahkamlash bo'lishi mumkin;

qilish moddiy buyumlar dastgohlar bo'yicha mutaxassislar tomonidan;
amalga oshirish uchun begona narsalar talab qilinadigan bolalar o'yinlari;
xonani tozalash: pollarni supurgi bilan supurish, derazalarni latta bilan artish, mebellarni manipulyatsiya qilish;
ishchilar tomonidan uylar qurish: g'isht qo'yish, poydevor qo'yish, deraza va eshiklarni kiritish va boshqalar.
Ichki faoliyat
Ichki faoliyat sub'ektning ob'ektlarning har qanday tasvirlari bilan o'zaro ta'siri bevosita kuzatishdan yashirinligi bilan farq qiladi. Bunday turdagi misollar:

ko'zga etib bo'lmaydigan aqliy faoliyatdan foydalangan holda olimlar uchun matematik muammoni hal qilish;

ichki ish aks ettirish, tajriba, tashvish va hokazolarni o'z ichiga olgan rol ustidagi aktyor;
shoir yoki yozuvchilar asarini yaratish jarayoni;
maktab o'yinining ssenariysi bilan chiqish;
bolaning topishmoqni aqliy taxmin qilish;
ta'sirli filmni tomosha qilish yoki jonli musiqa tinglash paytida odamda paydo bo'ladigan his-tuyg'ular.
Sabab

A. N. Leontiev va S. L. Rubinshteyn tomonidan faoliyatning umumiy psixologik nazariyasi motivni inson ehtiyojining ob'ekti sifatida belgilaydi, bu atamani tavsiflash uchun sub'ekt ehtiyojlariga murojaat qilish kerakligi ma'lum bo'ladi.

Psixologiyada motiv har qanday mavjud faoliyatning dvigatelidir, ya'ni u sub'ektni faol holatga keltiradigan turtki yoki inson biror narsa qilishga tayyor bo'lgan maqsaddir.

Ehtiyojlar

A.N. faoliyatining umumiy nazariyasiga ehtiyoj. Leontiev va S. L. Rubinshteyn ikkita shifrga ega:

Ehtiyoj - bu sub'ekt tomonidan amalga oshiriladigan har qanday faoliyat uchun zaruriy shart bo'lgan o'ziga xos "ichki holat". Ammo Aleksey Nikolaevichning ta'kidlashicha, bunday ehtiyoj har qanday holatda ham yo'naltirilgan faoliyatni keltirib chiqarishga qodir emas, chunki u asosiy maqsad yo'naltiruvchi-tadqiqot faoliyatiga aylanadi, u, qoida tariqasida, odamni his qilish istagidan xalos qila oladigan ob'ektlarni topishga qaratilgan. Sergey Leonidovichning ta'kidlashicha, bu kontseptsiya "virtual ehtiyoj" bo'lib, u faqat o'z ichida ifodalanadi, shuning uchun odam buni o'z holatida yoki "to'liqsizlik" hissi bilan boshdan kechiradi.

Ehtiyoj - bu sub'ektning har qanday faoliyatining dvigateli bo'lib, u shaxs bilan uchrashgandan keyin uni moddiy dunyoda boshqaradi va tartibga soladi. Bu atama "haqiqiy ehtiyoj", ya'ni ma'lum bir vaqtning o'zida ma'lum bir narsaga bo'lgan ehtiyoj sifatida tavsiflanadi.
"Obyektivlashtirilgan" ehtiyoj
Bu kontseptsiyani yangi tug'ilgan gosling misolida kuzatish mumkin, u hali biron bir aniq ob'ektga duch kelmagan, ammo uning xususiyatlari jo'janing ongida allaqachon mustahkamlangan - ular onadan unga eng umumiy tarzda berilgan. genetik darajada shakllanadi, shuning uchun u tuxumdan chiqish vaqtida ko'z oldida paydo bo'ladigan har qanday narsaga ergashishni xohlamaydi. Bu faqat o'ziga xos ehtiyojga ega bo'lgan goslingning ob'ekt bilan uchrashishi paytida sodir bo'ladi, chunki u moddiy dunyoda o'z xohishining paydo bo'lishi haqida hali shakllangan fikrga ega emas. Jo'jadagi bu narsa ongsiz ongga genetik jihatdan mustahkamlangan namunali tasvirning sxemasiga mos keladi, shuning uchun u gosling ehtiyojlarini qondirishga qodir. Kerakli belgilarga mos keladigan berilgan ob'ektning mos keladigan ehtiyojlarni qondiruvchi ob'ekt sifatida muhrlanishi shunday amalga oshiriladi va ehtiyoj "ob'ektiv" shaklga ega bo'ladi. Shunday qilib, mos narsa sub'ektning muayyan faoliyati uchun motivga aylanadi: bu holda, keyingi vaqtda, jo'ja hamma joyda o'zining "ob'ektiv" ehtiyojiga ergashadi.

Shunday qilib, Aleksey Nikolaevich va Sergey Leonidovich shuni anglatadiki, uning shakllanishining birinchi bosqichidagi ehtiyoj bunday emas, uning rivojlanishining boshida u aks ettirilganiga qaramay, sub'ekt tanasidan tashqarida bo'lgan narsaga tananing ehtiyojidir. uning aqliy darajasida.

Maqsad
Ushbu kontseptsiya maqsad - bu sub'ektning motivi bilan bog'liq bo'lgan tegishli harakatlar shaklida shaxs muayyan faoliyatni amalga oshiradigan yo'nalishlarni tavsiflaydi.

Maqsad va motiv o'rtasidagi farqlar

Aleksey Nikolaevich "maqsad" tushunchasini sifatida kiritadi istalgan natija shaxs tomonidan har qanday faoliyatni rejalashtirish jarayonida yuzaga keladigan. U motiv berilgan atamadan farq qiladi, chunki har qanday harakat aynan shu maqsadda amalga oshirilishini ta'kidlaydi. Maqsad - motivni amalga oshirish uchun nima qilish rejalashtirilgan.

Haqiqat shuni ko'rsatadiki, kundalik hayotda maqolada yuqorida keltirilgan atamalar hech qachon bir-biriga mos kelmaydi, balki bir-birini to'ldiradi. Bundan tashqari, motiv va maqsad o'rtasida ma'lum bir bog'liqlik mavjudligini tushunish kerak, shuning uchun ular bir-biriga bog'liqdir.

Inson har doim o'zi tomonidan amalga oshirilgan yoki qabul qilingan harakatlarning maqsadi nima ekanligini tushunadi, ya'ni uning vazifasi ongli. Ma’lum bo‘lishicha, inson har doim nima qilishini aniq biladi. Misol: universitetga hujjat topshirish, oldindan tanlangan kirish imtihonlarini topshirish va hokazo.

Deyarli barcha holatlarda motiv sub'ekt uchun ongsiz yoki ongsizdir. Ya'ni, odam biron bir faoliyatni amalga oshirishning asosiy sabablari haqida hatto taxmin qilmasligi mumkin. Misol: abituriyent haqiqatan ham ma'lum bir muassasaga murojaat qilishni xohlaydi - u buni uning profili bilan izohlaydi. ta'lim muassasasi uning qiziqishlari va xohishlariga mos keladi kelajak kasbi, aslida ushbu universitetni tanlashimga asosiy sabab shu universitetda tahsil olayotgan sevgan qizingiz bilan yaqin bo'lish istagidir.

Hissiyotlar
Subyektning hissiy hayotini tahlil qilish A. N. Leontiev va S. L. Rubinshteynning faoliyat nazariyasida etakchi hisoblangan yo'nalishdir.

Tuyg'ular - bu shaxsning maqsad ma'nosini to'g'ridan-to'g'ri boshdan kechirishi (motivni his-tuyg'ularning predmeti ham deb hisoblash mumkin, chunki ongsiz darajada u mavjud maqsadning sub'ektiv shakli sifatida belgilanadi, buning uchun u o'zini inson psixikasida ichki namoyon qiladi. shaxs).

Tuyg'ular odamga uning xatti-harakati va faoliyatining haqiqiy motivlari nima ekanligini tushunishga imkon beradi. Agar inson o'z oldiga qo'ygan maqsadiga erishsa, lekin undan kerakli qoniqishni boshdan kechirmasa, ya'ni aksincha, salbiy his-tuyg'ular paydo bo'lsa, bu motiv amalga oshirilmaganligini anglatadi. Binobarin, inson erishgan muvaffaqiyat aslida xayoliydir, chunki barcha harakatlar amalga oshirilmagan. Misol: abituriyent sevgilisi o'qiyotgan institutga kirdi, lekin u bundan bir hafta oldin haydaldi, bu yigit erishgan muvaffaqiyatni qadrsizlantiradi.

O'Z-O'ZI SINOV UCHUN SAVOLLAR

1. Faoliyat nima?

Faoliyat - bu insonning dunyoni va o'zini ongli va maqsadli o'zgartirish jarayoni.

3. Faoliyat va ehtiyojlar qanday bog'liq?

Inson faoliyati uning ehtiyojlarini qondirish uchun amalga oshiriladi.

Ehtiyoj - bu o'z tanasini saqlash va shaxsiyatini rivojlantirish uchun zarur bo'lgan narsaga inson tomonidan boshdan kechiriladigan va amalga oshiriladigan ehtiyoj. Ehtiyojlarning uch turi mavjud: tabiiy, ijtimoiy va ideal.

4. Faoliyatning motivi nima? Motiv maqsaddan qanday farq qiladi? Inson faoliyatida motivlarning o‘rni qanday?

Motiv - bu odam nima uchun harakat qiladi, maqsad esa odam nima uchun harakat qiladi. Xuddi shu faoliyat turli sabablarga ko'ra yuzaga kelishi mumkin. Masalan, o'quvchilar o'qiydilar, ya'ni ular bir xil faoliyatni bajaradilar. Ammo bitta talaba bilimga muhtojlik bilan o'qiy oladi. Yana biri ota-onani rozi qilish istagi tufayli. Uchinchisi esa yaxshi baho olish istagidan kelib chiqadi. To'rtinchisi o'zini tasdiqlamoqchi. Shu bilan birga, bir xil motiv har xil faoliyat turlarini keltirib chiqarishi mumkin. Masalan, o'z jamoasida o'zini ko'rsatishga intilayotgan talaba ta'lim, sport, ijtimoiy faoliyatda o'zini namoyon qila oladi.

5. Ehtiyojga ta'rif bering. Inson ehtiyojlarining asosiy guruhlarini ayting va aniq misollar keltiring.

Ehtiyoj - bu o'z tanasini saqlash va shaxsiyatini rivojlantirish uchun zarur bo'lgan narsaga inson tomonidan boshdan kechiriladigan va amalga oshiriladigan ehtiyoj.

Zamonaviy fanda ehtiyojlarning turli tasniflari qo'llaniladi. Eng umumiy shaklda ularni uch guruhga bo'lish mumkin: tabiiy, ijtimoiy va ideal.

Tabiiy ehtiyojlar. Boshqacha qilib aytganda, ularni konjenital, biologik, fiziologik, organik, tabiiy deb atash mumkin. Bular insonning mavjudligi, rivojlanishi va ko'payishi uchun zarur bo'lgan barcha narsalarga bo'lgan ehtiyojlaridir. Tabiiy ehtiyojlarga, masalan, insonning oziq-ovqat, havo, suv, uy-joy, kiyim-kechak, uyqu, dam olish va boshqalarga bo'lgan ehtiyojlari kiradi.

Ijtimoiy ehtiyojlar. Ular shaxsning jamiyatga mansubligi bilan belgilanadi. Insonning ijtimoiy ehtiyojlari mehnat faoliyati, ijodkorlik, ijodkorlik, ijtimoiy faollik, boshqa odamlar bilan muloqot qilish, tan olish, yutuqlar, ya'ni ijtimoiy hayot mahsuli bo'lgan hamma narsada.

Ideal ehtiyojlar. Boshqacha qilib aytganda, ular ma'naviy yoki madaniy deb ataladi. Bular insonning ma'naviy rivojlanishi uchun zarur bo'lgan barcha narsalarga bo'lgan ehtiyojlaridir. Ideal, masalan, madaniy qadriyatlarni yaratish va rivojlantirishda o'zini namoyon qilish ehtiyojini, insonning o'zini o'rab turgan dunyoni va undagi o'rnini, mavjudligining ma'nosini tushunish zarurligini o'z ichiga oladi.

6. Inson faoliyati natijalariga (mahsulotlariga) nimalarni kiritish mumkin?

Inson faoliyatining mahsullariga moddiy va ma'naviy ne'matlar, odamlar o'rtasidagi muloqot shakllari, ijtimoiy sharoit va munosabatlar, shuningdek, shaxsning o'ziga xos qobiliyatlari, ko'nikmalari, bilimlari kiradi.

7. Inson faoliyatining turlarini ayting. Ularning xilma-xilligini aniq misollar bilan kengaytiring.

Turli sabablarga ko'ra bor har xil turlari tadbirlar.

Shaxsning tevarak-atrofdagi olamga munosabati xususiyatlariga ko`ra faoliyat amaliy va ma`naviy turlarga bo`linadi. Amaliy faoliyat tabiat va jamiyatning real ob'ektlarini o'zgartirishga qaratilgan. Ma'naviy faoliyat odamlar ongining o'zgarishi bilan bog'liq.

Agar shaxsning faoliyati tarix, ijtimoiy taraqqiyot bilan bog'liq bo'lsa, u holda faoliyatning progressiv yoki reaktsion yo'nalishi, shuningdek, konstruktiv yoki buzg'unchi yo'nalishi ajralib turadi. Tarix kursida o'rganilgan materialga asoslanib, siz ushbu faoliyatlar o'zini namoyon qilgan voqealarga misollar keltirishingiz mumkin.

Faoliyatning mavjud umumiy madaniy qadriyatlarga, ijtimoiy normalarga muvofiqligiga qarab huquqiy va noqonuniy, axloqiy va axloqsiz faoliyat belgilanadi.

Munosabati bilan ijtimoiy shakllar Faoliyatni amalga oshirish uchun odamlar birlashmalari jamoaviy, ommaviy, individual faoliyatni ajratib turadi.

Maqsadlarning yangiligi, faoliyat natijalari, uni amalga oshirish usullari mavjudligi yoki yo'qligiga qarab, qat'iy qoidalar, ko'rsatmalarga muvofiq amalga oshiriladigan monoton, stereotip, monoton faoliyat ajralib turadi, bunday faoliyatda yangi minimallashtiriladi va ko'pincha u butunlay yo'q va faoliyat innovatsion, ixtirochi. , ijodiy.

Faoliyat amalga oshirilayotgan ijtimoiy sohalarga qarab, iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy faoliyat va boshqalar.Bundan tashqari, jamiyat hayotining har bir sohasida unga xos bo'lgan inson faoliyatining ma'lum turlari ajratiladi. Masalan, iqtisodiy soha ishlab chiqarish va iste'molchi faoliyati o'ziga xosdir. Siyosiy faoliyat davlat, harbiy va xalqaro faoliyat bilan tavsiflanadi. Jamiyat hayotining ma'naviy sohasi uchun - ilmiy, ta'lim, bo'sh vaqt.

8. Faoliyat va ong qanday bog'liq?

Ma'lum bir ma'no va ma'noga ega bo'lgan ob'ektning har qanday hissiy tasviri, har qanday his yoki tasvir ongning bir qismiga aylanadi. Boshqa tomondan, insonning bir qator his-tuyg'ulari va tajribalari ong doirasidan tashqarida. Ular ilgari aytib o'tilgan ongsiz, impulsiv harakatlarga olib keladi va bu inson faoliyatiga ta'sir qiladi, ba'zida uning natijalarini buzadi.

Faoliyat, o'z navbatida, inson ongidagi o'zgarishlarga, uning rivojlanishiga yordam beradi. Ong shu faoliyatga bir vaqtning o'zida ta'sir ko'rsatish, uni belgilash va tartibga solish uchun faoliyat bilan shakllanadi. Inson ongida tug'ilgan ijodiy g'oyalarini amalda amalga oshirib, tabiatni, jamiyatni va o'zini o'zgartiradi. Shu ma’noda inson ongi nafaqat ob’ektiv dunyoni aks ettiradi, balki uni yaratadi. Tarixiy tajriba, bilim va fikrlash usullarini o'zlashtirgan, ma'lum ko'nikma va qobiliyatlarga ega bo'lgan odam haqiqatni o'zlashtiradi. Shu bilan birga, u maqsadlarni qo'yadi, kelajakdagi vositalar uchun loyihalarni yaratadi, o'z faoliyatini ongli ravishda tartibga soladi.

VAZIFALAR

1. Faol vulqonlari bilan mashhur Kamchatkada vulqon xom ashyosini qayta ishlashning maxsus texnologiyalari joriy etilmoqda. Bu ishlar viloyat hokimining maxsus qarori bilan boshlangan. Mutaxassislar vulqon jinslaridan silikatlar ishlab chiqarish katta kapital qo'yilmalarni talab qilmaydigan juda foydali biznes ekanligini aniqladilar. Ularning hisob-kitoblariga ko‘ra, bitta zavod ishi viloyat byudjetiga 40 million rubl, davlat byudjetiga esa 50 million rubl daromad keltirishi mumkin. Ushbu ma'lumotni o'rganilayotgan mavzu nuqtai nazaridan ko'rib chiqing: tasvirlangan voqealarda odamlar faoliyatining qanday turlari o'zini namoyon qilganligini aniqlang, har bir holatda faoliyat sub'ektlari va ob'ektlarini nomlang, ushbu misolda ong va faoliyat o'rtasidagi bog'liqlikni kuzating.

Faoliyat turi - mehnat, moddiy faoliyat, sub'ektlar - ishchilar, mutaxassislar, ob'ektlar - vulqon xom ashyosi, tadbirkorlik foydasi. Ong va faoliyat o'rtasidagi bog'liqlik - avval biz voqeadan xabardor bo'lamiz, u haqida hisobot tuzamiz (rentabellik hisob-kitoblari), keyin biz harakat qilishni boshlaymiz (texnologiyalarni joriy qilamiz).

2. Amaliy yoki ma'naviy faoliyatga quyidagilar kiradimi, aniqlang: a) bilish faoliyati; b) ijtimoiy islohotlar; v) zaruriy tovarlar ishlab chiqarish.

a) kognitiv faollik ruhiy faoliyatga taalluqlidir, chunki idrok bilim olishga qaratilgan, bilim esa ideal, ularni ko‘ra olmaysiz, qo‘lingiz bilan tegizmaysiz;

b) ijtimoiy islohotlar amaliy faoliyat bilan bog'liq bo'ladi, chunki ushbu faoliyat turi jamiyatni o'zgartirishga qaratilgan;

v) zaruriy tovarlar ishlab chiqarish amaliy faoliyat bilan bog'liq bo'ladi, chunki bu holda ob'ekt tabiat bo'ladi va natijada moddiy ne'matlar bo'ladi.

3. Shifokor, dehqon, olim faoliyatini tashkil etuvchi harakatlarni ayting.

Shifokor, birinchi navbatda, odamlar bilan ishlaydi: u qabul qiladi, testlar natijalariga ko'ra, xulosa chiqaradi, agar kerak bo'lsa, shifo beradi. Dehqon: u tuproqni o'rganadi, unda nima o'sadi va uni urug'lantirish kerakmi yoki yo'qmi, uni qayta ishlaydi, unga zarur bo'lgan hamma narsani ekadi, o'simliklarni parvarish qiladi, hosilni o'radi. Olim: fan bilan shug'ullanadi, har qanday ilmiy sohaga oid materiallarni to'playdi va sinab ko'radi, ularning xususiyatlarini o'rganadi, yangi narsalarni yaxshilashga va kashf etishga harakat qiladi, tajribalar o'tkazadi va hokazo.

4. A. N. Leont'ev shunday deb yozgan edi: "Faoliyat undan oldingi ongga qaraganda boyroq, haqiqatdir". Bu fikrni tushuntiring.

Ong insonga fikr yuritishga imkon beradi, lekin har bir fikr harakatga yetaklamaydi, demak, faoliyat yanada boy va haqiqatdir.

FAOLLIK VA ONGLIK

1. ONG GENEZISI

Subyektning faoliyati - tashqi va ichki - voqelikning ruhiy aks etishi bilan vositachilik qiladi va tartibga solinadi. Ob'ektiv dunyoda sub'ekt uchun uning faoliyatining motivlari, maqsadi va shartlari sifatida paydo bo'ladigan narsa u yoki bu tarzda uning xotirasida idrok etilishi, taqdim etilishi, tushunilishi, saqlanishi va takrorlanishi kerak; xuddi shu narsa uning faoliyati jarayonlariga va o'ziga - uning holatlariga, xususiyatlariga, o'ziga xos xususiyatlariga tegishli. Shunday qilib, faoliyat tahlili bizni psixologiyaning an'anaviy mavzulariga olib boradi. Biroq, endi tadqiqot mantig'i o'zgarib bormoqda: psixik jarayonlarning namoyon bo'lishi muammosi ularning kelib chiqishi, inson ob'ektiv dunyoga kiradigan ijtimoiy aloqalar orqali ularni yaratish muammosiga aylanadi.

Bizga bevosita ochiladigan psixik voqelik ongning subyektiv olamidir. Psixik va ongni identifikatsiya qilishdan xalos bo'lish uchun asrlar kerak bo'ldi. Ularning falsafa, psixologiya, fiziologiyada farqlanishiga olib kelgan yo'llarning xilma-xilligi hayratlanarli: Leybnits, Fexner, Freyd, Sechenov va Pavlovning nomlarini eslash kifoya.

Psixik aks ettirishning turli darajalari haqidagi g'oyani tasdiqlash hal qiluvchi qadam edi. Tarixiy, genetik nuqtai nazardan, bu hayvonlarning ongdan oldingi psixikasi mavjudligini va insonda uning sifat jihatidan yangi shakli - ongning paydo bo'lishini tan olishni anglatardi. Shunday qilib, yangi savollar paydo bo'ldi: paydo bo'lgan ong javob beradigan ob'ektiv zarurat, uni nima yaratganligi, uning ichki tuzilishi haqida.

Ong o'zining bevositaligida sub'ektga ochiladigan dunyoning rasmidir, unda uning o'zi, uning harakatlari va holatlari kiradi. Tajribasiz odam uchun bu sub'ektiv rasmning mavjudligi, albatta, hech qanday nazariy muammolarni keltirib chiqarmaydi: uning oldida dunyo va dunyoning rasmi emas, balki dunyo. Bu stixiyali realizmda sodda bo'lsa-da, haqiqiy haqiqat yotadi. Yana bir narsa - bu aqliy aks ettirish va ongni aniqlash; bu bizning introspektsiyamizning illyuziyasidan boshqa narsa emas.

Bu ongning cheksiz kengligidan kelib chiqadi. Biz u yoki bu hodisadan xabardormizmi, degan savolni o'zimizga so'rab, biz o'z oldimizga xabardorlik vazifasini qo'yamiz va, albatta, uni deyarli bir zumda hal qilamiz. "Idrok maydoni" va "ong maydoni" ni eksperimental ravishda ajratish uchun taxistoskopik texnika kerak edi.

Boshqa tomondan, laboratoriya sharoitida yaxshi ma'lum bo'lgan va osongina takrorlanadigan faktlar, inson atrof-muhit ob'ektlari tomonidan boshqariladigan murakkab moslashish jarayonlarini, ularning tasvirining mavjudligini umuman sezmasdan amalga oshirishga qodirligini ko'rsatadi; u to'siqlarni chetlab o'tadi va hatto narsalarni "ko'rmagan" kabi manipulyatsiya qiladi.

Agar biror narsani modelga ko'ra yasash yoki o'zgartirish yoki biron bir mavzu mazmunini tasvirlash kerak bo'lsa, bu boshqa masala. Men simdan egilganimda yoki, aytaylik, beshburchak chizganimda, men o'z tasvirimni ob'ektiv shartlar bilan, uni mahsulotda amalga oshirish bosqichlari bilan solishtirishim kerak, ichkarida bir-birini sinab ko'rishim kerak, bunday taqqoslashlar mening tasvirim paydo bo'lishini talab qiladi. men uchun ob'ektiv dunyo bilan bir tekisda bo'lardi, lekin u bilan birlashmasdan. Bu, ayniqsa, muammolarda aniq ko'rinadi, ularni hal qilish uchun birinchi navbatda bir-biri bilan bog'liq bo'lgan ob'ektlar tasvirlarining o'zaro fazoviy siljishlarini "ongda" amalga oshirish kerak; bu, masalan, boshqa raqamga mos keladigan raqamning aqliy aylanishini talab qiladigan vazifa.

Tarixiy nuqtai nazardan, aqliy tasvirni sub'ektga bunday "kutish" (taqdim etish) zarurati faqat hayvonlarning moslashuv faoliyatidan insonga xos ishlab chiqarish, mehnat faoliyatiga o'tish davrida paydo bo'ladi. Faoliyat hozir intilayotgan mahsulot aslida hali mavjud emas. Shuning uchun u faoliyatni sub'ektga boshlang'ich material (mehnat predmeti) va uning oraliq o'zgarishlari bilan solishtirish imkonini beradigan shaklda taqdim etilgan taqdirdagina tartibga solishi mumkin. Bundan tashqari, maqsad sifatida mahsulotning aqliy qiyofasi sub'ekt uchun mavjud bo'lishi kerak, shunda u ushbu tasvir bilan harakat qilishi mumkin - uni mavjud shartlarga muvofiq o'zgartiradi. Bunday obrazlar ham ongli obrazlar, ongli tasvirlar – bir so`z bilan aytganda, ong hodisalarining mohiyatidir.

Shaxsda ong hodisalarining paydo bo'lishi zaruratining o'zi, albatta, avlod jarayoni haqida hali hech narsa aytmaydi. Biroq, bu jarayonni o'rganish vazifasini aniq qo'yadi, bu vazifa oldingi psixologiyada umuman paydo bo'lmagan. Gap shundaki, an'anaviy diod sxemasi doirasida ob'ekt -> sub'ektda, sub'ektdagi ong hodisasi hech qanday izohsiz qabul qilingan, bizning bosh suyagi qopqog'i ostida ma'lum bir kuzatuvchining mavjudligini ta'kidlaydigan talqinlar bundan mustasno. miya asab fiziologik jarayonlarida to'qilgan rasmlar.

Birinchi marta inson ongining paydo bo'lishi va faoliyat ko'rsatishini ilmiy tahlil qilish usuli - ijtimoiy va individual - Marks tomonidan kashf etilgan. Natijada, zamonaviy mualliflardan biri ta'kidlaganidek, ongni o'rganish predmeti sub'ektiv shaxsdan ijtimoiy faoliyat tizimlariga o'tdi, shuning uchun "ichki kuzatish va introspeksiyani tushunish usuli uzoq vaqt davomida mavjud edi. ongni o'rganish bo'yicha monopoliya bo'lib o'tdi. Bir necha sahifalarda, albatta, hech qanday tarzda hatto marksistik ong nazariyasining asosiy masalalarini ham to'liq yoritib bo'lmaydi. Buni da'vo qilmasdan, men psixologiyada faoliyat va ong muammosini hal qilish yo'llarini ko'rsatadigan ba'zi qoidalar bilan cheklanib qolaman.

Ko'rinib turibdiki, ongning mohiyatini tushuntirish inson faoliyatining uning zaruriyatini yaratadigan bir xil xususiyatlarida: uning ob'ektiv ob'ektiv, ishlab chiqarish xususiyatida yotadi.

Mehnat faoliyati uning mahsulotiga muhrlangan. Marks ta'biri bilan aytganda, faoliyatning sokin xususiyatga o'tishi mavjud. Bu o'tish faoliyatning ob'ektiv mazmunini moddiy gavdalantirish jarayoni bo'lib, u endi sub'ektga taqdim etiladi, ya'ni uning oldida idrok etilgan ob'ektning tasviri shaklida namoyon bo'ladi.

Boshqacha qilib aytadigan bo'lsak, birinchi yaqinlashishda ongning yaratilishi quyidagicha chiziladi: tasvir, biznes menejeri ob'ektda mujassamlanish hissiy idrok etish mumkin bo'lgan ikkinchi "ob'ektiv" mavjudligini oladi; natijada, sub'ekt, go'yo, tashqi dunyoda o'z vakilini ko'radi; takrorlanib, amalga oshiriladi. Biroq, bu sxemani amalga oshirish mumkin emas. Bu bizni avvalgi sub'ektiv - ammo - empirik, mohiyatan idealistik nuqtai nazarga qaytaradi, bu faqat ushbu o'tishning zaruriy sharti sifatida ongga ega ekanligini ta'kidlaydi - mavzuda g'oyalar, niyatlar, aqliy rejalar, sxemalar mavjudligi. yoki "modellar"; bu psixik hodisalar faoliyat va uning mahsullarida ob'ektivlashganligi. Sub'ektning o'zi faoliyatiga kelsak, ong tomonidan boshqariladigan, u o'z mazmuniga nisbatan faqat ko'chirish funktsiyasini va ularning "mustahkamlash - mustahkamlanmaslik" funktsiyasini bajaradi.

Biroq, asosiy narsa ongning faol, nazorat qiluvchi rolini ko'rsatish emas. asosiy muammo ongni sub'ektiv mahsulot sifatida, ob'ektiv dunyoda inson faoliyati bilan amalga oshiriladigan ijtimoiy tabiat munosabatlarining o'zgargan shakli sifatida tushunishdir.

Faoliyat hech qanday holatda uning mahsulida ob'ektivlashtirilgan ruhiy tasvirning ko'rsatkichi va tashuvchisi emas. Bu mahsulotda tasvir emas, balki u ob'ektiv ravishda o'zida olib boradigan faoliyat, ob'ektiv mazmundir.

O'tish sub'ekti -> faoliyat -> ob'ekt o'ziga xos aylanma harakatni tashkil qiladi, shuning uchun uning qaysi bo'g'inlari yoki momentlarini boshlang'ich sifatida qabul qilish befarq bo'lib tuyulishi mumkin. Biroq, bu sehrlangan doiradagi harakat emas. Bu doira ochilmoqda va u eng shahvoniy - amaliy faoliyatda aniq ochilmoqda.

Ob'ektiv voqelik bilan to'g'ridan-to'g'ri aloqaga kirishib, unga bo'ysunish, faoliyat o'zgartiriladi, boyitiladi, bu boyitishda u mahsulotda kristallanadi.

Amalga oshirilgan faoliyat undan oldingi ongga qaraganda boyroq, to'g'riroqdir. Shu bilan birga, sub'ektning ongi uchun uning faoliyatining hissasi yashirin bo'lib qoladi; demak, ong faoliyatning asosi bo'lib tuyulishi mumkin.

Boshqacha qilib ko‘raylik. Ijtimoiy shaxslarning ob'ektiv faoliyat mahsullarini aks ettirish, aloqalarni, munosabatlarni amalga oshirish ular uchun ong hodisalari sifatida namoyon bo'ladi. Biroq, haqiqatda, bu hodisalarning orqasida yuqorida aytib o'tilgan ob'ektiv aloqalar yotadi va ular uchun ijtimoiy shaxslarning munosabatlari ularning ongi hodisalari sifatida harakat qiladi. Biroq, haqiqatda, bu hodisalar ortida yuqorida aytilgan ob'ektiv aloqalar va munosabatlar aniq shaklda bo'lmasa-da, lekin sub'ektdan chetlangan, sub'ektdan yashirin shaklda yotadi. Shu bilan birga, ong hodisalari faoliyat harakatida haqiqiy momentni tashkil qiladi. Bu ularning "epifenomenalligi" emas, balki ularning mohiyatidir. V.P.Kuz'min to'g'ri ta'kidlaganidek, ongli obraz faoliyatda mujassamlangan ideal o'lchov vazifasini bajaradi.

Ko'rib chiqilayotgan ongga yondashuv psixologiya uchun eng muhim muammo - sub'ektiv tasvir va tashqi ob'ekt o'rtasidagi munosabatlar muammosini shakllantirishni tubdan o'zgartiradi. Psixologiyada men qayta-qayta aytib o'tgan zudlik postulati tomonidan yaratilgan ushbu muammoning mistifikatsiyasini yo'q qiladi. Axir, agar biz tashqi ta'sirlar bevosita bizda, miyamizda sub'ektiv tasvirni keltirib chiqaradi, degan taxmindan kelib chiqadigan bo'lsak, darhol savol tug'iladi: qanday qilib bu tasvir bizdan tashqarida, sub'ektivligimizdan tashqarida mavjud bo'lib ko'rinadi. tashqi dunyo koordinatalari.

Doimiylik postulati doirasida bu savolga faqat ikkinchi darajali, ta'bir joiz bo'lsa, ruhiy tasvirni tashqi tomonga proyeksiya qilish jarayoniga ruxsat berish orqali javob berish mumkin. Bu taxminning nazariy nomuvofiqligi aniq; bundan tashqari, u aqliy tasvirning eng boshidanoq sub'ektning miyasidan tashqaridagi voqelikka "yo'naltirilganligi" va uning tashqi dunyoga proyeksiya qilinmasligi, aksincha, undan siqib chiqarilishini ko'rsatadigan faktlarga aniq ziddir. . Albatta, men “kapoq” haqida gapirganda, bu metaforadan boshqa narsa emas. Biroq, u haqiqiy, qulaylikni ifodalaydi ilmiy tadqiqot jarayon - sub'ekt tomonidan ob'ektiv olamni ideal shaklda, ongli aks ettirish shaklida o'zlashtirish jarayoni.

Bu jarayon dastlab faoliyatning ob'ektiv mazmunining uning mahsulotiga o'tishi sodir bo'ladigan ob'ektiv munosabatlar tizimida paydo bo'ladi. Lekin bu jarayonning amalga oshishi uchun uni o‘ziga singdirgan faoliyat mahsulining sub’ekt oldida o‘zining moddiy xususiyatlari bilan namoyon bo‘lishining o‘zi yetarli emas; uning o'zgarishi sodir bo'lishi kerak, buning natijasida u taniqli sub'ekt sifatida namoyon bo'lishi mumkin, ya'ni ideal. Ushbu o'zgarish mahsulot va ishlab chiqarish ishtirokchilari o'rtasidagi aloqa vositasi bo'lgan tilning faoliyati orqali sodir bo'ladi. Til o'z ma'nolarida (tushunchalarida) u yoki bu ob'ektiv mazmunni, lekin uning moddiyligidan butunlay ozod bo'lgan mazmunni olib yuradi. Demak, oziq-ovqat, albatta, moddiy ob'ekt bo'lib, "oziq-ovqat" so'zining ma'nosida bir gramm ham oziq-ovqat moddasi mavjud emas. Qolaversa, tilning o‘zi ham o‘z moddiy borlig‘iga, o‘z materiyasiga ega; biroq, ishora qilingan voqelikka nisbatan olingan til faqat uning borligi shaklidir, shuningdek, uni anglashni amalga oshiradigan shaxslarning moddiy miya jarayonlari.

Demak, individual ongni ob'ektiv voqelikni sub'ektiv aks ettirishning o'ziga xos insoniy shakli sifatida jamiyatning shakllanishi va rivojlanishi jarayonida yuzaga keladigan munosabatlar va vositachiliklarning mahsuli sifatida tushunish mumkin. Bu munosabatlar tizimidan tashqarida (va jamoat ongidan tashqarida) ongli aks ettirish, ongli tasvirlar shaklida individual psixikaning mavjudligi mumkin emas.

Psixologiya uchun buni aniq tushunish muhimroqdir, chunki u hali ong hodisalarini tushuntirishda sodda antropologizmdan butunlay voz kechmagan. Hatto ong hodisalarini psixologik o'rganishga faoliyatga asoslangan yondashuv ham ularni faqat qo'llanilmaydigan sharoitda tushunishga imkon beradi, chunki shaxsning o'zi faoliyati munosabatlar tizimiga kiradigan, uning ijtimoiy borligini amalga oshiradigan jarayon sifatida qaraladi. , bu uning tabiiy, jismoniy mavjudot sifatida mavjudligining bir usuli. ...

Albatta, inson ongini yuzaga keltiradigan ko'rsatilgan shart-sharoitlar va munosabatlar uni faqat dastlabki bosqichlarda tavsiflaydi. Keyinchalik, moddiy ishlab chiqarish va aloqaning rivojlanishi, ma'naviy ishlab chiqarishning izolyatsiyasi, so'ngra izolyatsiyasi va tilning davom etayotgan texnologiyalashuvi munosabati bilan odamlarning ongi bevosita amaliy mehnat faoliyati bilan bevosita bog'liqlikdan ozod bo'ladi. Ong doirasi tobora kengayib bormoqda, shuning uchun inson ongi aqliy aks ettirishning yagona emas, balki universal shakliga aylanadi. Shu bilan birga, u bir qator tub o'zgarishlarni boshdan kechirmoqda.

Dastlabki ong sub'ektga o'zini o'rab turgan olamni ochib beruvchi ruhiy tasvir shaklidagina mavjud bo'lib, faoliyat amaliy, tashqi bo'lib qoladi. Keyingi bosqichda faoliyat ham ongning predmetiga aylanadi: boshqa odamlarning harakatlari va ular orqali amalga oshiriladi. o'z harakatlari Mavzu. Endi ular imo-ishoralar yoki tovushli nutqlar yordamida muloqot qilishadi. Bu ongda, "ong tekisligida" ichki harakat va operatsiyalarning paydo bo'lishining zaruriy shartidir. Ong – tasvir ham ong – faoliyatga aylanadi. Aynan mana shu to'liqlikda ong tashqi, hissiy - amaliy faoliyatdan ozod bo'lib ko'rinadi va bundan tashqari, uni boshqara boshlaydi.

Tarixiy rivojlanish jarayonida ongni boshdan kechiradigan yana bir asosiy o'zgarish ongning dastlabki birikmasini yo'q qilishdan iborat. mehnat jamoasi va uni tashkil etuvchi shaxslarning ongi. Bu hodisalarning keng doirasi, shu jumladan, har birining hayotida o'ziga xos narsalarni tashkil etuvchi shaxslarning bunday munosabatlari sohasiga tegishli hodisalarning ongli bo'lishi bilan bog'liq. Shu bilan birga, jamiyatning sinfiy tabaqalanishi odamlarning ishlab chiqarish vositalari va ijtimoiy mahsulotga nisbatan har xil, bir-biriga qarama-qarshi munosabatda bo'lishiga olib keladi; shunga ko'ra, ularning ongiga ham shu farq, bu qarama-qarshilik ta'sir qiladi. Shu bilan birga, mafkuraviy g'oyalar ishlab chiqilmoqda, ular aniq shaxslar tomonidan o'zlarining real hayotiy munosabatlarini amalga oshirish jarayoniga kiradi.

Ichki qarama-qarshiliklarning rivojlanishi natijasida yuzaga keladigan ichki bog'lanishlar, o'zaro bog'lanishlar va o'zaro o'tishlarning juda murakkab manzarasi paydo bo'ladi, ular mavhum shaklda hatto inson faoliyati tizimini tavsiflovchi eng oddiy munosabatlarni tahlil qilishda ham namoyon bo'ladi. Bir qarashda tadqiqotning ushbu murakkab manzaraga sho‘ng‘ishi ongni konkret – psixologik o‘rganish vazifalaridan uzoqlashtirib, psixologiya o‘rniga sotsiologiyani qo‘yishga olib keladigandek tuyulishi mumkin. Lekin bu umuman shunday emas. Aksincha, individual ongning psixologik xususiyatlarini ularning mavzu bilan aloqasi orqaligina tushunish mumkin. ijtimoiy munosabatlar unda shaxs ishtirok etadi.

A. N. Leontiev. "FAOLLIK. ON. SHAXS". — Источник: https://serviceproekt.ru/uz/nedvizhimost/leontev-a-n-teoriya-deyatelnosti-kratko-o-glavnom-diskussii-i/ © serviceproekt.ru