Favqulodda vaziyatlarda xatti-harakatlar. Ekstremal vaziyatlarda xulq-atvor psixologiyasi

favqulodda vaziyatlarda xatti-harakatlar. Ekstremal vaziyatlarda xulq-atvor psixologiyasi
1.2 Ekstremal sharoitlarda inson xatti-harakatlarining psixologik xususiyatlari
Umumiy tushuncha stress haqida
Stress reaktsiyalarining paydo bo'lishi va borishining psixofiziologik mexanizmini tushunish uchun ko'plab nazariy yondashuvlar mavjud. Eng ob'ektiv Kanadalik biolog va fiziolog G. Selyening nuqtai nazari bo'lib, unga ko'ra inson tanasiga qo'yilgan har qanday talab ma'lum bir reaktsiya - stressni keltirib chiqaradi. Tajriba shuni ko'rsatadiki, tanadagi qanday o'zgarishlar stressli vaziyatlarni keltirib chiqarmasin, ular organizmni yangi yashash sharoitlariga moslashtirish uchun uni qayta qurish talablarini qo'yadilar.
Organizm murakkab, yuqori darajada tashkil etilgan tizim sifatida, turli xil kuchli ta'sirlarga javoban, adaptiv-himoya reaktsiyalari bilan reaksiyaga kirishadi, bularning barchasini Selye umumiy moslashish sindromi deb atagan. Ushbu sindrom rivojlanishida uch bosqichdan o'tadi.
Birinchi bosqich - "signal reaktsiyasi". Tana o'zini o'zgartiradi ichki xususiyatlar, ichki sekretsiya bezlarida o'zgarish mavjud, qondagi adrenalin tarkibi o'zgaradi. Bu reaktsiya ishga tushirishdan oldin mobilizatsiya jarayonida sodir bo'ladi. Umuman olganda, bu reaktsiya ijobiy bo'lib, organizmga stimulga etarli darajada javob berish uchun kerakli vaqtda etarli energiya berishga qaratilgan. Ammo ba'zi hollarda ishga tushirishdan oldingi davrning oshishi keyingi harakatlar samaradorligini pasaytiradi va ekstremal holatlarda funktsional buzilishlar, psixosomatik kasalliklar va nevrozlar paydo bo'lishi mumkin.
Ikkinchi bosqich - "qarshilik". Tana qarshilik ko'rsatadi, tashvish belgilari yo'qoladi, qarshilik darajasi odatdagidan yuqori. Psixologik zo`riqish foydalilik chegarasidan oshmas ekan, uning ta`sirida insonning kasbiy harakatlari baquvvat, faol, tezlashadi, diqqati yaxshilanadi, fikrlash tez va aniq ishlaydi, motivatsiya kuchayadi, hissiy yuksalish bilan vazifalar bajariladi.
Uchinchi bosqich - "charchash". Asta-sekin, moslashuvchan energiyaning kamayishi, qarshilikning pasayishi va signal reaktsiyasi yana paydo bo'ladi. Taranglik kuchayib, foydalilik chegarasidan o'tib ketganda, ishning yomonlashishiga olib keladigan muammo paydo bo'ladi. Haddan tashqari kuchlanish paydo bo'ladi, buning natijasida faollik, qat'iyatlilik zaiflashadi, odam o'ziga va o'z harakatlarining muvaffaqiyatiga ishonchini yo'qotadi, asossiz harakatlar qiladi va hatto topshiriqni bajarishdan bosh tortishi mumkin. O'tish va bu chegarada aqliy faoliyatning buzilishiga olib keladigan transsendent kuchlanish keladi.
Stress organizmning barcha funktsiyalarini safarbar qilish bilan birga keladi va yurak-qon tomir, nafas olish, tayanch-harakat, endokrin va boshqa tizimlarda o'zgarishlarni keltirib chiqaradi.
Stressli vaziyatda shaxsning xulq-atvorining tabiati uning ahamiyatiga, shuningdek, shaxsiyatning psixologik tuzilishiga - insonning ishdagi qiyinchiliklarga, muvaffaqiyat va muvaffaqiyatsizlikka bo'lgan munosabatiga, o'ziga bo'lgan ishonch darajasiga, ishning yo'nalishiga bog'liq. shaxsiyat, da'volar va imkoniyatlar nisbati.
Selye va uning izdoshlari kontseptsiyasida asosiy e'tibor tashqi stress omilini tahlil qilishga qaratildi, ammo psixologlar va birinchi navbatda R.S.Lazarus stressni engish qobiliyati ko'p hollarda tabiatdan ko'ra muhimroq degan pozitsiyani asosladilar. va stressning kattaligi va uning ta'sir qilish chastotasi. Ushbu pozitsiya Lazarusning stress va unga qarshi kurashishning tranzaktsion kognitiv nazariyasining asosini tashkil etdi.
Nazariy va eksperimental tadqiqotlar natijasida shuni ko'rsatdiki, stressni engish uchun har bir kishi o'zining shaxsiy tajribasi va psixologik resurslaridan kelib chiqqan holda o'ziga xos strategiyalardan (bardosh strategiyalaridan) foydalanadi. Ushbu turdagi shaxsiy resurslar odatda kognitiv rivojlanish darajasini, o'zini o'zi anglash xususiyatlari va o'zini o'zi boshqarish darajasini, shuningdek, psixologik xususiyatlar chidamlilikni ta'minlovchi shaxslar.
Stressning psixologik tomonini ta'kidlab, shuni ta'kidlash kerakki, inson nafaqat haqiqiy xavfga, balki o'tmishdagi tajribalar bilan bog'liq tahdidlar va xavf belgilariga ham munosabat bildiradi. Stressli ta'sirlarga javoban inson organizmida sodir bo'ladigan fiziologik o'zgarishlar aslida ular tomonidan allaqachon yuzaga kelgan hissiy kechinmalarning natijasidir: hissiy tajribalarsiz, stress fiziologik travma bilan tugasa ham, fiziologik o'zgarishlar sodir bo'lmaydi. Shuning uchun stress, birinchi navbatda, odamga uzoqdan ta'sir qiladigan, unga nisbatan u yoki bu hissiy munosabatni keltirib chiqaradigan va shu bilan butun tanani mumkin bo'lgan jismoniy oqibatlarga tayyorlaydigan tahdidga javoban yuzaga keladi. Binobarin, stress inson uchun bunday tahdidni idrok etish natijasi bo'lib, uning hissiy tajribalari uning samarali ishlash qobiliyatiga ta'sir qiladi.
Shunday qilib, stressli hodisa atamasi ostida odamga barcha tashqi ta'sirlarni birlashtirish mumkin, ular juda xilma-xilligiga qaramay, bir xil ta'sirga olib keladi - bu shaxsning funktsional imkoniyatlarini pasaytiradigan yoki umumiy qarshilikni zaiflashtiradigan salbiy his-tuyg'ular majmuasi. tanasi.
Har qanday stressli vaziyatda uchta o'zaro bog'liq komponentni ajratish mumkin:
Masofaviy tahdid;
Ushbu tahdidni shaxs tomonidan idrok etish va hissiy tajriba;
Ushbu tajribalarning fiziologik va somatik oqibatlari.
Ba'zi hollarda stressli hodisa ham psixotravmatik oqibatlarga olib kelishi mumkin, keyin esa psixotravmatik hodisa haqida gapiradi. Shikastli hodisaga javob berish jarayonida bir necha bosqichlarni ajratish mumkin:
Birlamchi hissiy reaktsiya;
Hissiy zulm va travmatik voqea xotiralaridan qochish istagida ifodalangan rad etish bosqichi;
Muqobil inkor va bosqinchilik. Bosqin o'zini travmatik hodisaning "portlashi" xotiralarida, voqea haqidagi orzularda va uni eslatuvchi hamma narsaga yuqori darajadagi munosabatda namoyon bo'ladi;
Shikastli tajribani keyingi intellektual va hissiy qayta ishlash bosqichi.
Stressli hodisaga javob berish jarayonining davomiyligi ushbu hodisa bilan bog'liq ma'lumotlarning shaxs uchun ahamiyati bilan bog'liq. Ushbu jarayonning qulay kursi bilan, voqea sodir bo'lganidan keyin bir necha haftadan bir necha oygacha davom etadi va psixo-travmatik ta'sirni to'xtatish bilan yakunlanadi. Ammo ko'pincha stressorning ta'siri natijasida paydo bo'lgan stress ancha uzoq davom etadi. Biroq, ko'p odamlar stress belgilarini tan olmaydilar yoki ulardan qanday qutulishni bilishmaydi. Natijada, keskinlik shaxsiyat tizimiga "quriladi" va tizim muvozanatsizlanmaguncha o'zini eslatmaydi.
Travmatik hodisaning og'irligi quyidagilarga bog'liq:
Hayotga tahdid mavjudligi yoki yo'qligi;
Yo'qotishlarning og'irligi;
Voqea to'satdan sodir bo'lishi;
Voqea sodir bo'lgan vaqtda boshqa odamlardan izolyatsiya darajasi;
Atrof-muhitning ta'sir qilish darajasi;
Shikastli hodisaning mumkin bo'lgan takrorlanishidan himoyaning mavjudligi yoki yo'qligi;
Shikastli hodisa bilan bog'liq axloqiy ziddiyatlarning mavjudligi yoki yo'qligi va ularning tabiati;
Stressli vaziyatda shaxsning passiv yoki faol roli;
Hodisaning bevosita ta'sirining tabiati.
Stressli (psixotravmatik) hodisa haqida ma'lumotni qayta ishlash davom etar ekan, odam stress holatida yoki vaqti-vaqti bilan bu holatga qaytadi.
Psixologik darajada namoyon bo'ladigan stressning asosiy belgilari quyidagilardan iborat:
Muloqotda asabiylashish;
Kundalik mashg'ulotlarni va odatiy ishlarni bajarishdagi qiyinchiliklar, bu odam ilgari muvaffaqiyatli engib o'tgan;
Hayotga qiziqishning yo'qolishi;
Doimiy yoki vaqti-vaqti bilan kasal bo'lishdan qo'rqish;
Muvaffaqiyatsizlikni doimiy kutish;
Kamchilik yoki hatto o'zidan nafratlanish hissi;
Qaror qabul qilishda qiyinchilik;
Boshqa odamlarga qiziqishning yo'qolishi;
Doimiy g'azab hissi;
Boshqalardan dushmanlik hissi;
Hazil va kulish qobiliyatini yo'qotish;
Befarqlik (ish, uy ishlari, tashqi ko'rinish va boshqalar);
Kelajakdan qo'rqish;
Barcha mas'uliyatli masalalarda o'z nochorligidan qo'rqish;
Hech kimga ishonish mumkin emasligini his qilish;
Diqqatni jamlash qobiliyatining pasayishi;
Bir ishni tark etmasdan va boshqasini boshlamasdan yakunlay olmaslik;
Ochiq yoki yopiq joylardan kuchli qo'rquv yoki yolg'iz qolish qo'rquvi.
Stress muayyan ijtimoiy ta'sirlar natijasida paydo bo'lishi mumkin. Bunday holda, stress uchun vosita bo'lishi mumkin ijtimoiy o'zgarishlar va insoniy munosabatlarni qayta qurish. Mehnat va oilaviy munosabatlar tomonidan insonning xulq-atvoriga qo'yiladigan talablar va cheklovlar ham stressli bo'lishi mumkin, stressli vaziyatlarning paydo bo'lishi asosiy ehtiyojlarni qondira olmaslikning ichki sabablari bilan bog'liq bo'lishi mumkin.
Stressning namoyon bo'lish tabiati odamlarning individual xususiyatlariga bog'liq. Hech ikki kishi stressga aynan bir xil javob bermaydi, chunki katta qismi stress insonning o'zi tomonidan boshlanadi va qayta ishlab chiqariladi. Ammo, individual farqlarga qaramay, ekstremal vaziyatlarda inson xatti-harakatlarida bir nechta tipik bosqichlarni ajratish mumkin.
Tayyorgarlik bosqichi inson ekstremal vaziyatning boshlanishini oldindan bilganida sodir bo'ladi. Ushbu bosqichning mazmuni kognitiv xususiyatga ega: shaxs o'zining bo'lajak yashash muhiti va kelgusi faoliyat shartlari haqida ma'lum ma'lumotlarni to'playdi.
Shaxsning individual xususiyatlariga va motivatsiya darajasiga qarab, kognitiv xatti-harakatlar faol maqsadli yoki passiv bo'lishi mumkin. Birinchi holda, inson imkon qadar ko'proq ma'lumot olishga intiladi, faol qiziqish ko'rsatadi va buning uchun barcha imkoniyatlardan foydalanadi. Bu yerda axborotni faol iste'mol qilish bilan bir qatorda o'zgargan mavjudlik sharoitlariga o'tishga tayyorgarlik ko'rishda intellektual va irodaviy faoliyat mavjud. Kognitiv xatti-harakatlarning ikkinchi turi olingan ma'lumotni uning ishonchliligi va zarurligini tanqidiy tushunmasdan passiv idrok etish xususiyatiga ega. Shu bilan birga, ma'lumotlarning o'zi, vaziyatga qarab, etarli bo'lmagan, ortiqcha, tasodifiy yoki muntazam bo'lishi mumkin, lekin asosan faqat shaxsning ichki kutishlariga va axborotni taqdim etish xususiyatlariga mos keladigan ma'lumot iste'mol qilinadi. Vaqtinchalik ekstremal holatlarda bu davr ifodalanmaydi.
Dastlabki ruhiy stress bosqichi (tashvish bosqichi) moslashish mexanizmini ishga tushirishning boshlanishi hisoblanadi. Ushbu bosqichdagi odamning holatini sport musobaqalari, sahnaga chiqish, imtihondan oldingi hayajon bilan solishtirish mumkin. Ushbu bosqichning mazmuni tananing faoliyatini faollashtiradigan, ammo uning ishonchliligini pasaytiradigan keskinlik va tashvish holatini shakllantiradigan hissiy tajribalarning o'sishidir. Shunday qilib, aqliy faoliyatning yangi darajasini tashkil qilish uchun aqliy resurslarning ichki safarbarligi mavjud.
Kirishning o'tkir ruhiy reaktsiyalari bosqichida (birlamchi moslashuv) shaxs o'zgargan mavjudlik sharoitlarining psixogen omillarining ta'sirini boshdan kechira boshlaydi. Bu omillarning asosiylari vaziyatning kutilmaganligi, uning oldindan aytib bo'lmaydiganligi, konstruktiv muammolarni hal qilishda tajribaning etishmasligi.
Bu bosqichda odam atrof-muhitning asabiy ta'sirini boshdan kechira boshlaydi va moslashish mexanizmi ishga tushadi. Zo'riqishning kuchayishi ratsional jarayonlarga xalaqit beradigan hissiy hayajon bilan birga keladi. Biror kishi xavotirga tushadi, vaziyat va uning xatti-harakati ustidan nazoratni yo'qotadi va nihoyat, psixopatologik reaktsiyalarni namoyon qila boshlaydi, ammo ular aniq belgilangan sindromlarga to'g'ri kelmaydi va (ko'p hollarda) patologiya darajasiga etib bormaydi.
Ammo, agar o'zgargan sharoitlarda shaxs boshdan kechiradigan kuchlanish darajasi ruhiy reaktsiyalarning qayta tiklangan tizimidan oldin individual tolerantlik chegarasidan oshsa, shaxsga vaziyatdan konstruktiv yo'llarni topishga va muvaffaqiyatli moslashishni ta'minlashga imkon beradi, bu holda aqliy faoliyatning jiddiy tartibsizligi. yuzaga keladi, aqliy zahiralar tugaydi. Bunday holda, biz disadaptatsiya haqida gapirishimiz mumkin - bu psixikaning tartibga solish va kompensatsiya qilish imkoniyatlari chegarasida ishlashi bilan bog'liq bo'lgan adekvat javob va xatti-harakatlarda ifodalangan barqaror ruhiy holat. Noto'g'ri adaptatsiyaning ekstremal shakli psixotik buzilishlardir.
O'zgaruvchan mavjudlik muhitidagi ruhiy zo'riqishning oqibati, uni konstruktiv ravishda ishlatishning iloji bo'lmaganda, neyropsik beqarorlik, funktsiyalarni buzish tendentsiyasidir. asab tizimi. Bunday davlatning halokatli oqibatlari ikki shaklda namoyon bo'ladi - tajovuzkorlik va vaziyatdan qochish. Eng oddiy shaklda tajovuz - bu to'siqga hujum, lekin bunday xatti-harakatlarning xavfliligini anglab etgach, u har qanday tasodifiy ob'ektga, begona odamlarga, tajovuzning sababiga aloqasi bo'lmagan hamkasblarga qaratilgan, ya'ni. haqiqiy ob'ektlar yoki to'siqlarga emas, balki ularning tasodifiy "deputatlariga" ventilyatsiya qilingan. Bu hamkasblarga nisbatan qo'pollik, ahamiyatsiz sabablarga ko'ra yoki umuman hech qanday sababsiz g'azabning keskin portlashi, sodir bo'layotgan hamma narsadan, ayniqsa bu odamga qo'yiladigan talablardan norozilikda ifodalanishi mumkin.
Ikkinchi tur, vaziyatdan qochish, shaxsning ichki his-tuyg'ulariga chekinishi, salbiy holatlarning doimiy ravishda takrorlanishi, o'zini ayblash va hokazolar bilan tavsiflanadi. Anksiyete va depressiv alomatlar rivojlanadi, odam o'zini o'zini o'zi his-tuyg'ularining manbai deb hisoblay boshlaydi. barcha muammolar, o'z navbatida, umidsizlik tuyg'usini keltirib chiqaradi. Ikkinchi turga ko'ra reaksiyaga kirishadigan odamlar izolyatsiya, ajralish, og'riqli fikrlar dunyosiga botish bilan ajralib turadi. Ularning ahvolini to'g'irlash uchun ular psixofaol moddalardan foydalanishga moyil bo'lishadi va ko'pincha vaziyatdan chiqishning yagona yo'li va barcha muammolarni hal qilish ularga o'lib tuyuladi.
Disadaptatsiya shaxsda chuqur ruhiy o'zgarishlarga olib kelishi mumkin, jiddiy nevropsikiyatrik kasalliklar va ruhiy kasalliklar yuzaga kelishi mumkin, shuning uchun noto'g'ri holatni o'z vaqtida tashxislash va ta'minlash kerak. yordam kerak edi.
Moslashuv jarayonining qulay yo'nalishda rivojlanishi bilan u yakuniy ruhiy stress bosqichiga kiradi. Ushbu bosqichda psixikaning iqtisodiy ishlash usullari va reaktsiyalariga qaytish uchun o'ziga xos tayyorlanishi sodir bo'ladi. Bu davrda tashvish va zo'riqish alomatlari yana paydo bo'ladi, bu safar normal hayotga qaytishni alamli kutish tufayli yuzaga keladi.
O'tkir ruhiy chiqish reaktsiyalari bosqichi kirish reaktsiyalari bosqichiga o'xshaydi, chunki hayot, faoliyat va atrof-muhit sharoitidagi har qanday o'zgarishlar aqliy reaktsiyalar majmuasini va barcha aqliy faoliyatni qayta qurishni talab qiladi.
Ekstremal sharoitlardan chiqish bosqichi eyforiya, ko'plab ijtimoiy cheklovlarni engib o'tish hissi, to'liq erkinlik va cheksiz imkoniyatlar hissi bilan tavsiflanadi. Moslashuvchanlik yangi sharoitlarda muammolarni samarali hal qilish qobiliyatining paydo bo'lishida ifodalanadi. Ammo agar bu holat himoyalanishning etuk bo'lmagan shakllarini shakllantirish bilan bog'liq bo'lsa, unda qayg'uning rivojlanishi mumkin - psixikaning zahiraviy imkoniyatlari tugaydi.
Har qanday stressli vaziyat quyidagi javob shakllaridan birini keltirib chiqaradi:
1) noto'g'ri xatti-harakatlarning impulsiv turi: xatti-harakatni tashkil etishning keskin pasayishi, impulsiv, erta va o'z vaqtida bo'lmagan harakatlar, shakllangan ko'nikmalarning yo'qolishi, javob motor reaktsiyasining takrorlanishi, umumiy sezgirlikning oshishi tufayli ishonchlilikning pasayishi;
2) noto'g'ri xatti-harakatlarning inhibitiv turi: harakatlar va harakatlarni inhibe qilish, ularning sekinlashishi, idrok etish va fikrlash jarayonlarini bostirish, ma'lumotni qabul qilish va qayta ishlashning buzilishiga olib keladi (muhim signallarni yo'qotadi), shuningdek qaror qabul qilish; yasash;
3) xulq-atvorning adaptiv turi: maqsadga muvofiq faoliyat, vaziyatni aniq idrok etish va tushunish, yuqori o'zini tuta bilish, adekvat harakatlar.
Muayyan shaxsda qanday javob turi sodir bo'lishi shaxsning individual psixologik xususiyatlariga, ekstremal sharoitlarda ishlashga kasbiy va psixologik tayyorgarlik darajasiga, tabiiy omillarga, texnik va tibbiy yordamga, jamoadagi psixologik iqlimga bog'liq. Bundan tashqari, stress ta'sirining intensivligi ham muhim rol o'ynaydi. Shunday qilib, agar o'rtacha surunkali stress holatida astenik va astenonevrotik kasalliklar ustunlik qilsa, charchoqning kuchayishi, qo'zg'aluvchanlik, hissiy beqarorlik, uyqu buzilishi va ish qobiliyatining pasayishi shaklida namoyon bo'lsa, u holda qisqa muddatli, ammo ko'proq hollarda. kuchli stressli ta'sir, paydo bo'ladigan buzilishlarning alomatlari kuchayadi: birinchi navbatda, affektiv kasalliklar, ko'pincha og'ir disforiya, tajovuz, tushkun kayfiyat va hatto o'z joniga qasd qilish tendentsiyalari.
Shunday qilib, ekstremal faoliyat sharoitlari uchun stressli vaziyatlarning paydo bo'lishi xarakterlidir va ularning paydo bo'lish ehtimoli faoliyatning o'zi va shunga o'xshash holatlar bilan bog'liq. sub'ektiv omil, shaxsiyatning psixologik xususiyatlari sifatida.
Ekstremal sharoitlarda eng xarakterli hissiy holatlardan biri vahima. Vahima - bu vaqtinchalik gipertrofiyalangan qo'rquv tajribasi bo'lib, u odamlarning nazoratsiz, tartibga solinmagan xatti-harakatlarini keltirib chiqaradi, ba'zida o'zini o'zi boshqarishning to'liq yo'qolishi, burch va sharaf tuyg'usiga bo'lgan chaqiriqlarga javob bera olmaslik. Vahima haqiqiy yoki xayoliy xavf-xatar qarshisida ojizlik tajribasiga, unga qarshi kurashish o‘rniga har qanday yo‘l bilan undan uzoqlashish istagiga asoslanadi.
Vahima psixofiziologik mexanizmi ongli faoliyatning pasayishini oldindan belgilab beruvchi miya yarim korteksining katta maydonlarini induksion inhibe qilishdan iborat. Natijada, fikrlashning noto'g'riligi va hissiyotlarning kuchayishi, xavfning giperbolizatsiyasi ("qo'rquvning ko'zlari katta"), taklifning keskin oshishi.
Vahima guruh va individual bo'lishi mumkin. Individual vahima shoshqaloqlik, harakatlarning nomuvofiqligi, aniq noto'g'ri qarorlar qabul qilish va xayoliy xavfdan qochish istagi yoki xavf haqiqiy bo'lganda himoya choralarini ko'rmaslikda namoyon bo'ladi. Ayniqsa, jiddiy oqibatlar qo'mondonning individual vahimasiga olib keladi. Ha, davomida Rus-yapon urushi Mugden jangida general A.N.Kuropatkin, yaponlar go'yoki qanotlarni chetlab o'tishayotgani haqidagi vahima xabarlari tufayli vahima qo'zg'atdi va chekinishni buyurdi, bu esa og'ir mag'lubiyatga aylandi.
Ba'zan ular jamoaviy vahima haqida gapirishadi va yozishadi, bu qo'pol xatodir. Agar jamoa, birdamlik, boshqaruv saqlanib qolsa, vahima paydo bo'lmaydi. Harbiy xizmatchilar bir-biriga ishonadilar, o'zaro munosabatda bo'lishadi, jangovar vaziyat ta'sirida chekinishlari, oldinga siljishlari mumkin, lekin vahima ichida yugurmaydilar. Vahimada aloqa aloqalari, o'zaro ta'sirlar uzilib qoladi, shuning uchun vahima faqat guruh bo'lishi mumkin, lekin kollektiv emas. Shuning uchun har bir sarkarda harbiy jamoani birlashtirish va mustahkamlash haqida g'amxo'rlik qilishi shart.
Vahima ikki asosiy turga bo'linadi:
1) o'lim xavfi sifatida qabul qilingan qo'rqinchli tabiatning o'ta kuchli ta'siridan keyin darhol paydo bo'ladigan vahima;
2) asabiy charchoqqa olib keladigan tashvish, zo'riqish holatida uzoq vaqt qolish tufayli vahima.
Vahima holatini keltirib chiqaradigan asosiy sabablarni sanab o'tamiz:
Qo'shinlarning past ma'naviy va siyosiy holati, past ma'naviyat, harbiy harakatlarda qatnashish uchun ijtimoiy motivatsiyaning etarli emasligi, bu salbiy his-tuyg'ularning rivojlanishini oldindan belgilab beradi, ma'nosiz (askarga ko'ra) o'lim qo'rquvi;
Askarlar va ofitserlarni barqaror jangovar guruhlarga birlashtiradigan qat'iy tartib-intizomning yo'qligi;
Bo'linmada qo'mondonlik birligi tamoyilini buzish;
Eski va yosh askarlarning tarqoqligi yoki barcha xodimlarning tajribasi yo'qligi. Vahima uchun bunday shartlarning oldini olish uchun hatto jangdagi Rim legionlari ham shunday qurilganki, birinchi va oxirgi saflarni eng tajribali va qat'iyatli jangchilar - triariilar egallagan;
Qo'mondonlik va boshqaruvni buzish, jang haqida ma'lumot yo'qligi va shu bilan birga rahbariyatga ishonchni yo'qotish;
Kutilmagan, kutilmagan qo'rqituvchi ta'sirlar, bunga xodimlar tayyor emas. Bu erda biz A. V. Suvorovning so'zlarini eslashimiz mumkin: "Ajablanish - g'alaba qozonishdir!";
Charchoq, charchoq, asabiy charchoq, ayniqsa jangni kutishda uzoq vaqt harakatsizlik fonida, bu hissiy stressning rivojlanishi fonida taklifning keskin oshishiga olib keladi.
Ammo shuni ta'kidlash kerakki, vahima hech qanday holatda harbiy kasbiy faoliyatni tashkil qilishda e'tiborga olinishi kerak bo'lgan yagona ruhiy holat emas. Keling, boshqa shunga o'xshash holatlarni ko'rib chiqaylik.
hissiy kuchlanish
Harbiy kasbiy faoliyatning ekstremal sharoitida yuzaga keladigan hissiy jihatdan kuchli va ba'zan psixo-travmatik vaziyatlar ham ijobiy jangovar hayajon holatini, "jangovar tayyorgarligi", samaraliroq harakat qilish imkonini beradigan funktsional zaxiralarni safarbar qilish va salbiy holatlarni keltirib chiqarishi mumkin. Ikkinchisi orasida "isitmaga qarshi kurash" va "apatiyaga qarshi kurash" holatlari eng tipik hisoblanadi. "Jangiy isitma" shoshilinch qarorlar bilan haddan tashqari va noadekvat faollik, ko'p sonli noto'g'ri harakatlar, e'tiborni topshirilgan vazifaga qarata olmaslik, tashqi shovqin, ba'zan dadillik, jasorat bilan birga keladi. Jangovar isitma holatidagi samarasiz faoliyat ko'pincha haddan tashqari qo'zg'alish va "jangovar apatiya" ga aylanadi, bu aniq passivlik, halokat hissi, kerakli qarorlarni qabul qila olmaslik, vazifalarni hal qilmaslik, balki ulardan uzoqlashish istagi bilan bog'liq. fikrlardagi bema'nilik tufayli harakatsizlikning namoyon bo'lishi, kutilmagan yordamni kutish.
Hissiy jihatdan rangli vaziyatlarda ular quyidagilarni ajratib ko'rsatishadi:
1) hissiy qo'zg'alish - asab tizimining turli xil psixogen ta'sirlarga signal reaktsiyasi;
2) hissiy zo'riqish - har qanday aqliy yoki vosita vazifasini hal qilishga qaratilgan hissiy rangli ixtiyoriy harakat;
3) emotsional taranglik - ruhiy va psixomotor jarayonlar barqarorligining vaqtinchalik pasayishi va salbiy, ba'zan haddan tashqari psixogen ta'sirlardan kelib chiqadigan mehnat qobiliyatining pasayishi.
Emotsional zo'riqishning sabablari - haddan tashqari motivatsiya, topshirilgan vazifa uchun haddan tashqari oshirib yuborilgan mas'uliyat hissi, jiddiy xavf hissi, yuqori tashvish va boshqalar. Ushbu salbiy ruhiy holatning rivojlanishiga past emotsional-irodaviy barqarorlik, aniq shaxsiyat yordam beradi tashvish, o'ziga ishonchsizlik. Harbiy xizmatchilar o'rtasida hissiy tanglikning qo'shimcha sabablari harbiy kasbiy tayyorgarlikning etarli emasligi, topshirilgan vazifalarni hal qilish va belgilangan harakatlarni bajarishga tayyor emasligi bo'lishi mumkin.
Ammo shunga qaramay, hissiy tanglikni keltirib chiqaradigan asosiy omillar - bu haddan tashqari emotsionallik va motivatsiya. Shu bilan birga, psixologik qonuniyat namoyon bo'ladi, bu Yerkes-Dodson va V. L. Marishchukning egri chizig'ida aks etadi (2-rasm).
Guruch. 2. V.L.Marishukning (B) teskari Yerkes-Dodson egri chizig‘i (A) va trapetsiya egri chizig‘i.
Bu egri chiziqlar yuqori asabiy faoliyatning fiziologik qonuniyatlarini aks ettiradi: birinchi navbatda, funktsional zaxiralar faollashadi, keyin keyingi motivatsiyaga befarqlik ("Menga farqi yo'q", "Men hamma narsadan charchadim!") Va nihoyat, teskari harakatlar. boshlanadi (rag'batlantirishga qarama-qarshi harakatlar). Trapezoid egri chizig'ining gorizontal va tushuvchi chiziqlari salbiy hissiy taranglik (hissiy stress) holatini aks ettiradi.
Faoliyatdagi hissiy zo'riqishning tashqi ko'rinishlarini va hissiy taranglikning namoyon bo'lishini ajrating. Ikkinchisi, o'z navbatida, hissiy-sezgi, hissiy-motor va hissiy-assotsiativ buzilishlarga bo'linadi.
Orasida tashqi ko'rinishlar hissiy taranglik, yuz ifodalari alohida o'rin tutadi. Yonoqlarda tugunlarning paydo bo'lishi xarakterlidir, keyin yuz mushaklarining charchoqlari tufayli pastki jag osishni boshlaydi va assimetrik ravishda ochiq ("qiyshiq") og'iz chuqur hissiy stressdan dalolat beradi. Zo'riqish holatini tavsiflovchi yuz reaktsiyalari orasida eng informatsionlaridan biri bu og'iz avtomatizmining reflekslarini jonlantirishdir.
Bunday holda, uchta bunday refleksga e'tibor berish tavsiya etiladi: proboscis, emish va palmar-chin.
Proboscis refleksi - lablarning "naycha" ("proboscis") bilan yuqori labda qattiq narsaga engil teginish bilan xarakterli cho'zilishi. Uning tashqi ta'sirsiz namoyon bo'lishi juda kuchli hissiy qo'zg'alish yoki keskinlikni ko'rsatadi.
So'rish refleksi cho'tka bilan engil teginish paytida lablarning harakatlaridan iborat.
Kaft-iyak refleksi shundan iboratki, qattiq narsa kaft bo'ylab ushlab turilganda iyak va lablar harakati aniqlanadi.
Og'zaki reflekslar uzoq vaqtdan beri ibtidoiy bo'lib kelgan. Yuz minglab yillar oldin ular biologik ma'noga ega edi. Olis bobomiz qo‘liga qandaydir mahsulot olib, darrov og‘zini ochib, lablarini unga qarab tortdi. Endi normal holatda oddiy odamda og'iz avtomatizmining reflekslari yo'q (to'liq inhibe qilingan). Ular faqat chaqaloqlarda, og'ir oligofreniklarda paydo bo'ladi, shuningdek, chuqur alkogolizm bilan og'rigan odamlarda, ayniqsa osilib qolish bilan og'rigan odamlarda inhibe qilinadi. Ammo bu reflekslar ba'zida juda aniq salbiy his-tuyg'ular bilan, ruhiy zo'riqish holatida ham inhibe qilinadi. Shunday qilib, og'iz reflekslarining inhibisyonu ba'zan sportchilarda musobaqalarning psixogen sharoitida va og'ir o'quv yuklari ostida, uchuvchilarda - murakkab parvoz vazifalarining juda yuqori hissiy fonida, o'qchilarda qo'pol xatolar tufayli muvaffaqiyatsiz o'q otishdan keyin kuzatiladi. kasbiy malakalar. Bularning barchasida biz hissiy kuchlanishning rivojlanishi, hissiy stress holati haqida gapirishimiz mumkin.
Mushaklarning aniq qattiqligining namoyon bo'lishi (ko'p mushak guruhlarining majburiy kuchlanishi) ham hissiy kuchlanishning juda informatsion ko'rsatkichi bo'lib xizmat qiladi. Harbiy haydovchilik kasbida o'qitilgan yosh askarda (u "arshin yutgandek" rulda o'tiradi), boshqaruv pultlarida murakkab harakatlarni o'zlashtirgan yosh ofitser-operatorlarda, masalan, havo hujumiga qarshi mudofaa tizimlarida; birinchi parvozlarda kursant uchuvchilarda, qo'nish uchish texnikasini o'zlashtirish paytida va hokazo.
Hissiy zo'riqishning yana bir tashqi belgisi - haddan tashqari pantomima (ekspressiv qo'l harakatlari), bu ko'pincha o'z bo'linmalarida birinchi marta dars o'tayotgan yosh ofitser va serjantlarda uchraydi. Bunday vaziyatda nutq artikulyatsiyasidagi hissiy shartli o'zgarishlar ham xarakterlidir, masalan, kutilmagan duduqlanish.
Nihoyat, hissiy zo'riqishning tashqi ko'rsatkichi - qo'llar, oyoqlar, yonoqlar, lablar va jag'ning titrashi (titroq).
Hissiy zo'riqishning asosiy avtonom reaktsiyasi - bu jismoniy zo'riqishsiz yuqori yurak tezligi. Shunday qilib, havoda yonilg'i quyish paytida uchuvchilarning zarbasi minutiga 160-180 zarbaga etadi, navigatorlar uchun ma'lum bir hududda bombardimon qilish va qo'nish paytida - 150-170 zarba / min, nishonlarni kuzatishda havo hujumidan mudofaa tizimlari operatorlari uchun - bir xil. ko'rsatkichlar. Bunday holda, yurak urishi ritmining buzilishi, uning nafas olish harakatlari bilan muvofiqlashtirilishi mumkin. Ba'zida haroratdan emas, balki hissiy ta'sirlardan kelib chiqadigan mo'l-ko'l ter mavjud. Yuzda ifodalangan vazomotor reaktsiyalar, o'quvchilar diametrida sezilarli o'zgarishlar paydo bo'lishi mumkin. Bir qator tadqiqotlarda sezilarli hissiy stress bilan diurezga bo'lgan intilishning kuchayishi, ichak faoliyatining keskin o'sishi va boshqalar kuzatildi.
Bundan tashqari, hissiy taranglik aqliy kognitiv jarayonlar darajasining pasayishi, harbiy kasbiy ko'rsatkichlarning sezilarli darajada pasayishi va psixomotor qobiliyatlarning yomonlashishi bilan tavsiflanadi.
Emotsional-sensor, emotsional-motor va emotsional-assotsiativ buzilishlar mavjud.
Emotsional-sezgi buzilishlariga sezish va sezish jarayonlaridagi o'zgarishlar kiradi. Masalan, askar old ko'rishni nishonga moslashtira olmaydi, operator lokator ekranida ob'ektlarni ko'rmaydi, navigator asboblardan o'qishni o'qishda xato qiladi va hokazo. Diqqat miqdori kamayadi, u "yopishqoq" bo'ladi, ya'ni, bir qurilmadan ikkinchisiga o'tish qiyin. Zo'riqish holatida uchuvchilarda fazoviy pozitsiya xayollari, dengizchilar - kutilgan ob'ektlarning illyuziyalari va boshqalar bo'lishi mumkin.
Emotsional-motor buzilishlar harakatlarni muvofiqlashtirish va aniqligining pasayishi bilan tavsiflanadi. Bu hatto odatiy yurish yurishiga va bundan tashqari, tezlashtirilgan harakatga ham ta'sir qiladi, chunki "qo'shimcha" mushaklar motor harakatlarida ishtirok eta boshlaydi. Askar nafaqat tanasini masofa bo'ylab harakatga keltiradi, balki o'z antagonist mushaklarining qarshiligini engishga majbur bo'ladi (qattiqlik holatida ularning barchasi beixtiyor taranglashadi). Otishchi tetikni muloyimlik bilan tortib olish o'rniga, uni qo'pol ravishda tortib, maqsadsiz o'q uzadi. Sa'y-harakatlarning mutanosibligini buzish, shuningdek, harbiy kasbiy faoliyatning turli turlarida eng xilma-xil sensorimotor va oddiy motor harakatlarining aniqligini buzishga olib keladi. Misol uchun, haydovchilar boshqaruv tutqichlarini harakatlantirish va turli xil o'tish tugmachalarini almashtirishni qiyinlashtiradi, bu ham hissiy va vosita buzilishlarining rivojlanishini ko'rsatadi.
Emotsional-assotsiativ (emotsional-ruhiy) buzilishlar noto'g'ri xulosalar, noto'g'ri qarorlar qabul qilishni oldindan belgilab beradi. Gap shundaki, zo'ravon hissiy reaktsiyalar sharoitida sayt asab to'qimasi, bunda qo'zg'alish o'chog'i lokalizatsiya qilinadi, dominant bo'ladi va dominant o'zining maxsus qonunlariga ko'ra ishlaydi - u ijobiy va salbiy har qanday ta'sir bilan kuchayadi. Natijada dominant kuchayadi va u bilan birga unga asoslangan hukm yanada kuchayadi va ongda bu o'z haqliligini tasdiqlashga aylanadi. Shu bilan birga, boshqa fikrlar vaqtincha qabul qilinmaydi, chunki salbiy induksiya qonuniga ko'ra dominant dominant barcha ta'sirlarni o'chiradi. Miya to'qimalarining boshqa qo'zg'alish o'choqlari, boshqa fikrlarni aks ettiruvchi, noto'g'ri qarorga qarshilik ko'rsatishga qodir bo'lgan boshqa motivlar inhibe qilinadi. Bu, odatda, vaqtinchalik dominant fokusning hissiy aloqasi quriguncha davom etadi. Shu bilan birga, dominant hukmga qarshi tura oladigan xotira izlari ham inhibe qilinishi mumkin. Hissiy zo'riqishning to'xtashi bilan ma'lumotni ob'ektiv baholash qobiliyati tiklanadi, lekin ko'pincha bu vaqtga kelib noto'g'ri motivlar allaqachon amalga oshirilgan, salbiy harakatlar sodir etilgan. Shuning uchun his-tuyg'ularingizni boshqarish va boshqarishni o'rganish juda muhimdir.
Bir qator tadqiqotlarda (K. N. Platonov, V. A. Borova, V. V. Vasilyeva, R. A. Makarevich, N. I. Naenko, N. V. Strogonova va boshqalar) aniqlanganidek, holatda kuchli hissiy taranglik fikrlashning mantiqiyligi va tanqidiyligini yomonlashtiradi, uni takrorlash qiyin. xotirada, ba'zida umumiy letargiya mavjud bo'lib, aqliy operatsiyalarning to'liq ahmoqligiga aylanadi. Ko'pgina hollarda, bu hodisalar hissiy omil yo'qolganidan keyin to'xtaydi, lekin ba'zida ular bir necha soat va hatto bir necha kun davom etishi mumkin, ba'zan esa surunkali asab kasalliklari xarakterini oladi. Jiddiy va uzoq davom etgan hissiy taranglik bilan psixo-reabilitatsiya choralarini qo'llash tavsiya etiladi.
Salbiy ruhiy holatlarning paydo bo'lish shartlari
Salbiy ruhiy holatlarning rivojlanish ehtimoli ma'lum xavf omillarining mavjudligi va darajasiga bog'liq. Ularni bunday sharoitlarning rivojlanishiga hissa qo'shadigan shartlarga va bu holatlarni keltirib chiqaradigan sabablarga bo'lish mumkin. Sharoitlarga misol qilib, melanxolik va xolerik temperamentga ega bo'lgan odamlar hissiy zo'riqishlarga ko'proq moyil bo'ladi. Sabablar, xususan, xavfli vaziyatning kutilmaganda yuzaga kelishi, hayotga real yoki sezilgan tahdid, nomaqbul haqoratlar, muhim vazifani bajarishda engib bo'lmaydigan qiyinchilikni o'z ichiga oladi.
V. L. Marishchuk va M. A. Evdokimov harbiy xizmatchilarda salbiy ruhiy holatlarning paydo bo'lishiga yordam beradigan asosiy xavf omillarini tasnifladilar. Keling, ushbu tasnifni ko'rib chiqaylik.
1. Ijtimoiy omillar:
Davlat qadriyatlarining mazmunidan norozilik, ularning adolatliligiga shubha qilish, ijtimoiy munosabatlar tizimiga, ularning bu tizimdagi o‘rniga kelishmovchilik;
Xizmat shartlaridan, komandirlar va boshliqlarning o'zlariga bo'lgan munosabatidan noroziligi;
Ijtimoiy himoya, moddiy ta'minot, yomon uy-joy sharoitlari, oilaviy munosabatlar, xotinlarning mehnat sharoitlari, bolalar ta'limi va boshqalardan norozilik;
Harbiy jamoadagi nosog'lom iqlimning salbiy ta'siri.
2. Rasmiy faoliyat jarayonida bevosita ta'sir ko'rsatadigan kasbiy omillar:
Harbiy kasbiy tayyorgarlikning etarli emasligini anglash va u bilan bog'liq hamkasblar bilan nizolar, favqulodda vaziyatlarning aybdori bo'lish yoki jarohat olish xavfidan qo'rqish;
Harbiy-professional mehnat rejimining yomon tashkil etilishi, dam olish, ovqatlanish uchun noqulay sharoitlarning salbiy ta'siri;
Amalga oshirilgan faoliyatning chegara omillariga uzoq muddatli ta'sir qilish: shovqin, tebranish, elektromagnit nurlanish, hidlar, barometrik bosim va uning tebranishlari, vestibulyar yuklar;
Yetarli emas yuqori daraja kasbiy ahamiyatga ega bo'lgan aqliy kognitiv jarayonlar, irodaviy fazilatlar;
Harbiy kasbiy faoliyat uchun hissiy va irodaviy barqarorlikning etarli darajada yuqori emasligi;
Harbiy faoliyat uchun kasbiy ahamiyatga ega bo'lgan jismoniy fazilatlar va motorli ko'nikmalarning etarlicha yuqori darajada rivojlanishi;
Harbiy kasbiy ishlarni bajarish uchun etarlicha qulay bo'lmagan yuqori asabiy faoliyatning tipologik xususiyatlari;
Salomatlik va jismoniy rivojlanishning umumiy noqulay holati.
3. Situatsion (vaqtinchalik) omillar:
Sog'lig'ining vaqtincha yomonlashishi;
Funktsional holat parametrlarining optimaldan vaqtinchalik chetga chiqishi;
Yaqin odamning kasalligi yoki o'limi;
Odatiy ish, dam olish tartibini o'zgartirishni, komandirlar, boshliqlarning talabchanlik darajasini o'zgartirishni talab qilgan boshliqlar, komandirlar tarkibidagi o'zgarishlar bilan bog'liq tajribalar;
Yangisiga o'tishda qiyinchilik harbiy texnika, o'zgaruvchan shartlar, uning faoliyatida javobgarlik choralari;
O'zining rasmiy mavqei, oilaviy ahvoli va boshqalarda nisbatan noqulay o'zgarishlarni kutish.

O'quv mashg'ulotlariga qo'shinlar. Qo'shinlarga allaqachon 2 mingdan ortiq multimedia disklari yuborilgan va 2006 yil 27 mart - Ichki qo'shinlar kuni munosabati bilan ularning tarixiga bag'ishlangan yangi loyiha amalga oshirish uchun tayyorlangan. jangovar yo'l va an'analar. Individual tarbiyaviy ish - bu tarbiyalangan shaxsning ongi, his-tuyg'ulari va irodasiga maqsadli psixologik-pedagogik ta'sir qilish (pedagogik ...

respublika. Tadqiqot maqsadi: Checheniston Respublikasida jarohatlangan harbiy xizmatchilarni ijtimoiy-psixologik reabilitatsiya qilishda Gestalt terapiyasi usulini qo'llash samaradorligini o'rganish. Tadqiqot maqsadlari: 1. Ijtimoiy-psixologik reabilitatsiya usullarini tahlil qilish asosida, jarohat olgan harbiy xizmatchilarga nisbatan Gestalt terapiya usulini qo'llash imkoniyatini asoslash.
Ixtisoslashtirilgan pansionatlar (sobiq mahkumlar uchun). Maktab-internatlarda jami 257 613 kishi istiqomat qilgan. Bu muassasalarga yangicha mazmun baxsh etgan zamonaviy maktab-internatlarning eng muhim vazifalaridan biri ijtimoiy moslashuv va qayta moslashish edi. Ma'lumki, keksalar fiziologik o'zgarishlar bilan ajralib turadi. Keksalikda psixikada ham o'zgarishlar bo'ladi, ular ...




Mojarolar va xulq-atvorda og'ishlarga moyil bo'lgan harbiy xizmatchilarni har tomonlama psixologik testdan o'tkazdi. Tadqiqot ob'ekti: harbiy xizmatchilarning xatti-harakatlaridagi og'ishlar. Tadqiqot mavzusi: nizo harbiy xizmatchilarning xatti-harakatlarida og'ishlarni shakllantirish omili sifatida. Tadqiqot maqsadi: konfliktlarning xatti-harakatlardagi og'ishlarga ta'sirini eksperimental ravishda ko'rsatish ...
Ekstremal vaziyat, ko'p o'lchovli hodisa sifatida, maxsus ifodalangan salbiy holatlarning vaqtinchalik birikmasidir. noqulay sharoitlar inson faoliyati uchun.
Turli ekstremal vaziyatlarda insonning xatti-harakati har xil bo'lishi mumkin:

• 
  - odamlarda qo'rquv, xavf va tartibsizlik hissi paydo bo'ladi;
  
• 
  - boshi berk ko'chaga tushish, noqulaylikni boshdan kechirish
  
• 
  - o'zini beparvo, beparvo tuting, mavjud vaziyatdan chiqish yo'lini qidirmang;
  
• 
  - boshqalar, aksincha, shoshilinch qaror qabul qilishga shoshilishadi.
  

Jabrlanganlarning holati dinamikasida (og'ir o'tlarsiz) ketma-ket 6 bosqich ajratiladi:

• 
  1. "Hayotiy reaktsiyalar" - bir necha soniyadan 5-15 minutgacha davom etadi, bunda xulq-atvor deyarli butunlay o'z hayotini saqlab qolish imperativiga bo'ysunadi, ongning xarakterli torayishi, axloqiy me'yorlar va cheklovlarning qisqarishi, buzilishlar. vaqt oraliqlarini idrok etish va tashqi va ichki ogohlantirishlarning kuchi
  
• 
  2. “Oddiy mobilizatsiya hodisalari bilan o‘tkir psixo-emotsional shok bosqichi”. Ushbu bosqich, qoida tariqasida, qisqa muddatli stupor holatidan keyin rivojlanib, 3 dan 5 soatgacha davom etdi va umumiy ruhiy stress, psixofiziologik zaxiralarning haddan tashqari mobilizatsiyasi, idrokning kuchayishi va tezlikning oshishi bilan tavsiflanadi. fikrlash jarayonlari, vaziyatni tanqidiy baholashni kamaytirish, lekin maqsadga muvofiq faoliyat qobiliyatini saqlab qolish bilan birga, ehtiyotsiz jasoratning namoyon bo'lishi (ayniqsa, yaqinlaringizni qutqarishda).
  
• 
  3. "Psixofiziologik demobilizatsiya bosqichi" - uning davomiyligi uch kungacha. Aksariyat hollarda ushbu bosqichning boshlanishi fojia ko'lamini tushunish ("ogohlik stressi") va og'ir jarohatlanganlar va o'lganlarning jasadlari bilan aloqa qilish, shuningdek, qutqaruvchilarning kelishi bilan bog'liq edi. va tibbiy guruhlar.
  
• 
  4. "Ruxsat berish bosqichi" (3 kundan 12 kungacha). Ushbu davrda, sub'ektiv baholashga ko'ra, kayfiyat va farovonlik asta-sekin barqarorlashdi. Shu bilan birga, ob'ektiv ma'lumotlar va kiritilgan kuzatishlar natijalariga ko'ra, tekshirilgan bemorlarning mutlaq ko'pchiligida hissiy fon pasaygan, boshqalar bilan cheklangan aloqalar, gipomiya (yuz niqobi), nutqning intonatsion rangining pasayishi, harakatlarning sekinligi, uyqu. va ishtahaning buzilishi, shuningdek, turli xil psixosomatik reaktsiyalar (asosan, yurak-qon tomir tizimi, oshqozon-ichak trakti va gormonal soha tomonidan).
  
• 
  5. Psixofiziologik holatning "tiklanish bosqichi" (5-chi) asosan ekstremal omil ta'siridan keyingi ikkinchi haftaning oxirida boshlandi va dastlab xulq-atvor reaktsiyalarida eng aniq namoyon bo'ldi: shaxslararo muloqot faollashdi, nutqning emotsional ranglanishi. va yuz reaktsiyalari normallasha boshladi, birinchi marta boshqalarning hissiy munosabatiga sabab bo'lgan hazillar paydo bo'ldi, tekshirilganlarning aksariyatida tushlar tiklandi.
  
• 
  6. Keyinchalik (bir oy ichida) jabrlanganlarning 12% - 22% da doimiy uyqu buzilishi, asossiz qo'rquvlar, takrorlanuvchi qo'rqinchli tushlar, obsesyonlar, delusional-gallyutsinatsiya holatlari va boshqalar, asteno-nevrotik reaktsiyalar belgilari aniqlandi. oshqozon-ichak trakti, yurak-qon tomir va endokrin tizimlar faoliyatining psixosomatik buzilishlari bilan birgalikda jabrlanganlarning 75 foizida ("kechiktirilgan reaktsiyalar bosqichi") aniqlangan.
  

1. Faoliyat xavfsizligi psixologiyasi…………………………………………..3
2. Ekstremal vaziyatlarda insonning xatti-harakati………………………………4
3. Ekstremal vaziyatlarda emotsional holatni boshqarish…………6

4. Shaxsning ruhiy holatining jismoniy ma’lumotlari va belgilariga asoslangan tahdidni baholash va diagnostika…………………………………………………16

5. Vahima…………………………………………………………………………………27
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati………………………………………………28
1. Faoliyat xavfsizligi psixologiyasi
Biror kishi tanish muhitda bo'lsa-da, u odatdagidek o'zini tutadi. Ammo murakkab, shaxsiy ahamiyatli va undan ham xavfli, ekstremal vaziyatning boshlanishi bilan psixologik stress ko'p marta kuchayadi, xatti-harakatlar o'zgaradi, tanqidiy fikrlash pasayadi, harakatlarni muvofiqlashtirish buziladi, idrok va e'tibor kamayadi, hissiy reaktsiyalar o'zgaradi va boshqalar.
Ekstremal vaziyatda, boshqacha qilib aytganda, real tahdid holatida javob berishning uchta shaklidan biri mumkin:

• 
  xulq-atvorni tashkil etishning keskin pasayishi (affektiv disorganizatsiya).
  
• 
  faol harakatlarning keskin sekinlashishi;
  
• 
  harakatlar samaradorligini oshirish.
  

Xulq-atvorning tartibsizligi o'zini avtomatizmga olib kelganga o'xshab, olingan ko'nikmalarni to'satdan yo'qotishda namoyon bo'lishi mumkin. Vaziyat, shuningdek, harakatlarning ishonchliligi keskin pasayishi mumkinligi bilan bog'liq: harakatlar impulsiv, xaotik, notinch bo'lib qoladi. Mantiqiy fikrlash buziladi va o'z harakatlarining noto'g'ri ekanligini anglash faqat vaziyatni yanada kuchaytiradi.
Harakatlar va harakatlarni keskin inhibe qilish stupor (stupor) holatiga olib keladi, bu hech qanday holatda samarali echim va muayyan vaziyatga mos keladigan xatti-harakatlarni izlashga yordam bermaydi.
Ekstremal vaziyat yuzaga kelganda harakatlar samaradorligini oshirish, uni bartaraf etish uchun inson ruhiyatining barcha resurslarini safarbar qilishda ifodalanadi. Bu o'z-o'zini nazorat qilishning kuchayishi, sodir bo'layotgan voqealarni idrok etish va baholashning ravshanligi, vaziyatga mos keladigan harakatlar va ishlarni bajarishdir. Bu javob shakli, albatta, eng maqbuldir, lekin har doim hamma uchun va har doim ham mumkinmi? Buning uchun ma'lum individual psixologik fazilatlar va maxsus trening ekstremal vaziyatdagi harakatlarga - nima sodir bo'layotganining sabablarini bilish va harakatning haqiqiy usullarini, javob berish shakllarini etarli darajada tanlash kerak.