Oʼzbekiston respublikаsi oliy vа oʼrtа mаxsus tа’lim vаzirligi

OʼZBEKISTON RESPUBLIKАSI
OLIY VА OʼRTА MАXSUS TА’LIM VАZIRLIGI
BUXORO DАVLАT UNIVERSITETI XORIJIY TILLАR FАKULTETI
INGLIZ TILSHUNOSLIGI KАFEDRАSI

11-6chi – 20 guruh talabasi

Keldiyorova Sevaraning

“Metaforani òqitishda qòllanadigan pedagogik texnologiyalar” mavzusida

KURS ISHI

5111400 -Xorijiy til va adabiyoti (ingliz tili)

Ilmiy rahbar: Tursunov.M.M

Buxoro -2022

Mundarija:
1.Metafora haqida umumiy tushuncha………………..…3
2.Stilistik vositalar tavsifi va nutqdagi òrni …………………………….…………10
3.Metaforani òqitishda ishlatiladigan ta’lim texnologiyalarining amaliy tavsifi .................................................................................................................................18
4.Metafora zamonaviy tilshunoslikda nutq va tilda eng kòp ishlatiladigan stilistik vositalardan biri u òxshatishga asoslanadi …………………………….…………..22
Xulosa…………………………………………….………...…...…..…………….26
Foydalangan adabiyotlar………………..…………………………………………27

1.Zamonaviy chet tili òqitishda ishlatiladigan metod va ta’lim texnologiyalari.
Metafora “ so’zi, “ko’chirish”” òxshatish” yunoncha so’zdan kelib chiqqan.. Metafora “bir so’z, tasvir , fikr yoki vaziyatdan boshqa ma’noga ega” ma’nosini anglatadi.Badiiy adabiyotda, she’riyatda metaforaning òrni beqiyos, chunki u asardagi sòzlarning jozibadorligi, tinglovchiga yangi tushuncha baxsh etishi bilan ajratib turadi. Ba’zi insonlar bu tariqa jozibadorlikka chalkashlik, ortiqchalik sifatida qarashadi. Lekin aslida hammamiz har kuni metafora bilan gaplashamiz, yozamiz va o’ylaymiz. Bunga yo’l qo’ymaslik mumkin emas: metafora bizning tilimizga moslashib ulgurgan. Bir metafora – umumiy ma’noda muhim bir narsaga ega bo’lgan ikki xil narsalar o’rtasidagi farqlarni taqqoslaydigan nutq namunasidir. Agar siz yosh bolalar atrofida vaqt o’tkazsangiz, ular savollarga to’la ekanligini bilasiz. Nega osmon ko’k? Qancha bulut bor? U nima qilyapti? Kattalar bolalarga atrofdagi dunyoni o’rgatish uchun ko’p vaqt sarflashadi. Ular doimo dunyo va uning qanday ishlashi haqida yangi narsalarni o’rganadilar. Ota-onalik – bu biz doimo ko’proq o’rganadigan san’atdir.
Farzandlarimiz o’sib ulg’aygan sari yaxshi ota-ona o’zgaradi va rivojlanadi. Bolaga yangi narsalarni o’rgatishning eng yaxshi usullaridan biri bu metaforadir. Oddiy metafora bolalarga yangi narsalarni tushunishga yordam beradi. Farzandingiz keyingi safar sizga savol berganida, javobni bolalar uchun metafora misollaridan biri bilan tushuntirishga harakat qiling.Bolaga metaforani tushunish osonroq bo’ladi, chunki u ularga tushuntirmoqchi bo’lgan narsaning kuchli vizual tasvirini beradi. Agar ular sizdan so’ragan narsaga hech qachon duch kelmagan bo’lsa, bu juda yaxshi. Siz buni ular haqida ko’proq biladigan narsa bilan bog’lashingiz mumkin. Biz katta bo’lganimizdan keyin ham kundalik hayotimizda metaforalardan foydalanishda davom etamiz. Metaforalardan foydalanish va tushunishni o’rganish o’sish va samarali muloqot qilishning muhim qismidir. Metafora nima? Farzandingiz metafora nima ekanligini so’rasa, uni qanday izohlashingiz mumkin: metafora – bu bir narsaning boshqa narsa bilan bir xilligini tasavvur qilishning bir usuli, chunki ular bir xil xususiyatlarga ega.Keling, “Sen mening quyoshimsan” metaforasini olaylik. Quyosh birovning kuniga iliqlik va baxt keltirganidek, siz ham birovning kuniga baxt olib kelasiz. Siz quyoshlisiz, chunki siz kimnidir baxtli qilish xususiyatiga egasiz.Metafora – bu o’xshatishdan ko’ra kuchliroq tasvirni uyg’otadigan va o’quvchiga uni tushunishga yordam beradigan biror narsani his qilish yoki ko’rishga imkon beradigan taqqoslash. Bu narsa boshqa narsaga teng ekanligini bildiradi; bu shunchaki ikki narsa o’rtasidagi taqqoslash emas. Boshqacha qilib aytganda, metafora nutq figurasidir; ularni tom ma’noda qabul qilishdan ko’ra, tasavvuringizni metafora bilan ishlatishingiz kerak. O’xshatish va metafora .Metafora haqida gapirganda, siz aslida o’xshatish bo’lgan ba’zi narsalarni topishingiz mumkin. O’xshatish – bu ikki xil narsani taqqoslash. Ular odatda, kabi, yoki kabi so’zlarni o’z ichiga oladi. O’xshatish metafora kabi ko’rinishi mumkin bo’lsa-da, u aslida ikkita narsani bir-biridan farq qilgan holda taqqoslash imkonini beradi. Metafora bir narsaning boshqa narsa ekanligini ko’rsatadi.Metaforaga misol: Ular ajrashgandan so’ng, uning yuragi sindi. O’xshatishga misol: Ular ajrashgandan keyin uning yuragi yorilib ketgandek bo’ldi.Shuni yodda tutish kerakki, bu ikki narsa bir-biridan farq qiladi, ayniqsa she’r yozish yoki yaratishda. Metaforalardan foydalanish odamlarga o’xshatishdan ko’ra nimani xohlayotganingizni tushunish va his qilish imkonini beradi. Esda tutingki, metaforalarning turli darajalari ham bor. Ba’zilarini tushunish oson va bolangiz bilan gaplashganda mukammal bo’ladi. Boshqalar juda murakkab va tushunish qiyin bo’ladi. Ular hatto sizdan ular haqida o’ylashingiz va dekodlashingizni talab qilishi mumkin. Bular ko‘proq she’riyatda uchraydi; ammo, bolangiz tushunishi uchun juda murakkab metafora ishlatmasligingizdan ehtiyot bo’ling. Agar shunday bo’lsa, ular ma’lumotni to’g’ri qayta ishlay olmaydilar.
Metaforalarning maqsadi Metaforalar o’quvchiga ta’sir ko’rsatishi kerak. Ular ilhomlantirish va odamlarga biror narsaning ahamiyatini tushunishga yordam berish uchun ishlatiladi. Misol uchun, “Maks ovqatlanayotganda cho’chqa”, o’quvchiga Maks ovqatlanayotganda qanchalik tartibsiz ekanligi haqida kuchli tasavvur beradi. Bu nafaqat hikoya yoki she’rda, balki kundalik suhbatda juda muhimdir. Agar kimdir uning oshqozoni qora tuynuk ekanligini aytsa, tadbiringizda mo’l-ko’l oziq-ovqat bo’lishi muhimligini bilasiz. Agar u hozirgina uning oshqozoni katta yoki ko’p narsalarni sig’dira olishini aytgan bo’lsa, sizga bu qadar ko’p ovqat kerak deb o’ylamagan bo’lar edingiz. Agar uning oshqozoni haqiqatan ham qora tuynuk bo’lsa, sizga cheksiz oziq-ovqat kerak bo’lardi. Bu qora tuynukli oshqozon butun sayyorani iste’mol qilish xavfi borligini aytmasa ham bo’ladi! Metafora qanday ishlashini tushunish va uni qachon eshitganingizni bilish muhimdir. Ular yorqin tasvirni yaratish yoki chuqur ma’noga ega bo’lish uchun mo’ljallangan. Metafora qanchalik kuchli bo’lsa, niyatingiz shunchalik yaxshi qabul qilinadi. Bolaga biror narsani tushuntirish uchun metaforalardan foydalanish ularga ko’proq vizual tasvirni berishga yordam beradi
Bolalar uchun oddiy metafora misollar Mana, bolangizga o’rgatishda yordam beradigan oddiy metafora misollari ro’yxati. Ma’nosini tushuntirishdan oldin, ular buni o’zlari aniqlay oladimi yoki yo’qligini bilib oling. Keyin ular o’zlarining metaforalarini yaratishlarini so’rang.
Hayvon metaforalari
Siz nimasiz, tovuqmi?
Chelaklab yomg’ir yog’ayapti- a!
U har doim o’z ishini bajaradigan band ari.
Unga qarab, ichimga kapalaklar kirib ketadi.
U chinni do’konidagi buqa.
Qo’y bo’lmang; o’zingiz o’ylab ko’ring!
Toni yangi maktabida suvdan chiqqan baliq edi.
Vazani kim sindirganini so’raganimda Keti faralarda kiyik edi.
Aytgancha, u o’zini olib yuradi, siz uni Angliya qirolichasi deb o’ylaysiz Farzandingiz oddiy metaforalarni qanday izohlash va yaratishni tushungandan so’ng, ular bilan nazarda tutilgan metaforalar haqida gaplashishingiz mumkin. Bu taqqoslanayotgan narsalardan birini bevosita o’z ichiga olmaydigan taqqoslashlar. Keling, bir misolni ko’rib chiqaylik: Och qolgan bolalar choyxonaga to‘planib kirishdi. Bu erda siz “to’plangan” so’zini ko’rasiz va shuning uchun siz “hasharotlar” so’zi jumlada aniq ko’rsatilmagan bo’lsa ham, bolalarni to’plangan hasharotlar bilan solishtirishni o’ylaysiz.
Ko’zda tutilgan metaforalarga misollar
U uyigacha yugurib ketdi.
Shundan so’ng u g’azablandi.
Sizning negativligingiz boshqalarning kayfiyatini yuqtirmoqda.
Qattiq o’qiganidan so’ng, u imtihondan o’tdi va hammadan oldin tugatdi.
Sevgi chaqishini his qilish hech qachon qiziqarli emas.
Agar siz metafora va yozuv haqida ko’proq ma’lumot olishni istasangiz, romantik she’riyatni tushunishingiz kerak. Farzandingizga ular haqida o’rganishga yordam beradigan oddiy metafora kitoblarini yozishga harakat qilishingiz mumkin. Bu, shuningdek, birgalikda qilishingiz mumkin bo’lgan ajoyib hafta oxiri hunarmandchiligi! Ular nafaqat metafora haqida ko’proq bilib olishadi, balki ular siz bilan ko’proq vaqt o’tkazishadi va qimmatli ko’nikmalarni mashq qilishadi.Farzandingiz uchun ushbu metaforalarni yozishni chindan ham yoqtirayotganingizni sezsangiz, grammatikani yaxshilab o’rganib ko’ring, shunda siz ularga maktab davomida yordam berishda davom eta olasiz. Bolalar ota-onalardan yangi narsalarni o’rganishni yaxshi ko’radilar.Rasmli kitoblar bilan o’xshatish va metaforalarni o’rgating rasmli kitoblar esa o‘quv dasturimning tamal toshi hisoblanadi. Rasmli kitobdan foyda keltirmaydigan mavzu yo’q. Men sizga aytsam, menga ishoning, rasmli kitoblar o’xshatish va metaforalarni o’rgatishning eng yaxshi usuli! Òquvchilar o’qishni yaxshi ko’radilar. Ularning yoshi qancha bo’lishidan qat’I nazar. Ular qanchalik katta bo’lsa, g’oya shunchalik yangi va hayajonli bo’ladi – menga ishoning, ular buni yaxshi ko’radilar.
Birinchi qadam: O’qishda o’xshatish va metaforalarni topish
1: O’xshatish va metafora bilan tanishtiring va o’rgating. Ularni iloji boricha aniq belgilang.
2: T diagrammasini tuzing va har biriga misollar keltiring
3: Rasmlar kitobini o’qing, birinchi o’xshatish va metaforalarni topganingizda to’xtating, muhokama qiling va ularni t-chartingizga qbelgilangan O’xshatish va metaforaga misol
4: O’qishni davom ettiring; Talabalar har qanday o’xshatish yoki metaforalarni ko’rganlarida qo’llarini ko’tarishlarini so’rang. Muhokama qiling va jadvalga qo’shing.
5: Talabalarga o’xshatish va metaforalarni o’zlari o’qiganlarida yoki siz tanlagan rasmli kitoblardan toping.
Ikkinchi bosqich – Yozuvda o’xshatish va metaforalardan foydalanish Talabalaringiz o’xshatish va metafora o’rtasidagi farqni bilib olsalar, ularni to’liq o’zlashtirish uchun o’zlarini yozishlari kerak bo’ladi.Biz buni qisqa yozish loyihasini – Birinchi qorni bajarish orqali qilamiz. Bu, asosan, birinchi qor haqidagi o’xshatish va metaforalardan yaratilgan she’rdir. Mavzuni o’ylab toping – itlar, maktab, cho’l. O’quvchilaringizdan ushbu mavzuni jadvalning bir tomonida tasvirlaydigan sifatlar ro’yxatini miya hujumiga o’tkazing. Boshqa tomondan, bu sifatlar tasvirlaydigan qo’shimcha otlarni sanab o’ting. Talabalaringizga o’xshatish va metafora yaratish uchun ushbu fikrlarni birlashtirishga misollar keltiring. (Quyidagi rasmga qarang)Metaforalarni o’rgatish bo’yicha eng yaxshi maslahatlardan ba’zilari misollar keltirishdan oldin tushuncha va uning turlarining aniq ta’rifini o’rnatish va bu nutq figurasi yozishni qanday yaxshilashini ko’rsatishni o’z ichiga oladi. Talabalarga illyustratsiya yoki fotografiya orqali metaforalarning vizual tasvirlarini yaratish ham foydali bo’lishi mumkin. Metafora kundalik hayotda yozish va ritorikadan tashqari keng tarqalgan. Natijada, metaforalarni o’rgatish bir sinf kuni uchun dars rejasi emas, balki uzoq muddatli jarayon sifatida yondashilishi kerak.Ushbu atamaning aniq ta’rifi va tarixini o’rnatish metaforalarni o’rgatish uchun samarali asosdir. O‘quvchilarning yoshiga qarab, tushuncha va uning turlarini o‘qituvchining rahbarligi va kamchiliklarini to‘ldirishi bilan tushuntirishga harakat qilish maqsadga muvofiqdir. Metaforalarni o’xshatish va belgilar kabi o’xshash tushunchalar bilan solishtirish va solishtirish foydali bo’lishi mumkin. Bunday usullar o’quvchilarning faolligini, faolligini va dars materiali uchun mas’uliyatni ta’minlashga yordam beradi.O’qituvchi o’quvchilar o’qigan adabiyotlardan metafora misollarini keltirishi kerak.Sinf ta’rifini o’rnatgandan so’ng, metaforalarni o’rgatish bo’yicha keyingi maslahat misollar orqali ishlashni o’z ichiga oladi. Misollar o’qituvchi tomonidan keltirilishi mumkin yoki agar kerak bo’lsa, talabalar uy vazifasi sifatida misollar keltirishi yoki dars vaqtida izlashi mumkin. Oldingi maslahatda bo’lgani kabi, talabalar taqdim etilgan metafora misollari, nega har bir misol metafora yoki metafora emasligi va metafora qanday ishlashi uchun tushuntirishlar yaratish uchun javobgar bo’lishi kerak.
Metaforani o’rgatish bir sinf kuni uchun dars rejasi emas, balki uzoq muddatli jarayon sifatida yondashishi kerak. Metafora misollarini keltirishda, ko’pincha oddiy tasvirlardan boshlash va undan qiyinroqlarini ishlab chiqish samarali bo’ladi. She’r metafora uchun ishonchli manbadir, lekin musiqa, televidenie va kino kabi ommabop madaniyat misollaridan foydalanish darsni o’quvchilar uchun ko’proq moslashtirishi mumkin. Reklama, shuningdek, ko’p jihatdan metaforaga tayanadi va o’quvchilarga kundalik hayotda metaforik tarzda o’ylashlarini tushunishga yordam beradi, shunda u e’tiborga olinmaydi.Kengaytirilgan metafora ko’plab mashhur adabiyot asarlarida qo’llaniladi. Ba’zi misollar ham yozma, ham vizual metaforani tasvirlash uchun xizmat qilishi mumkin. She’ri e.e. Kammingsning yolg‘izlikka barg tushadi – qo‘sh metafora misolidir. Shoir tushayotgan yolg‘iz bargni yolg‘izlik bilan bog‘laydi va tuyg‘uni tasavvur qilish uchun sahifaga tushgan alohida harflardan foydalanadi.Bir qator yozma va ko’rgazmali misollar sinf tomonidan o’zlashtirilgach, metafora o’rgatishning keyingi bosqichida o’quvchilardan o’zlari yaratishni so’rash mumkin. O’quvchilarni ma’lum bir ifoda shakliga solib qo’yishdan ko’ra, o’qituvchilar topshiriqni bajarishning turli usullariga ruxsat berishlari mumkin. Talabalar she’r, hikoya yoki o’yin yozishlari mumkin. Vizual o’rganuvchilar uchun reklama, rasm chizish yoki kompozitsiya va suratga olish foydaliroq bo’lishi mumkin. Uskunalar mavjudligiga qarab, talabalar hatto metafora ishlatiladigan sahnani yozishlari, ishlab chiqarishlari va suratga olishlari mumkin. Dollar belgisi bo’lgan soatdan tashkil topgan vizual metafora “vaqt – puldir” og’zaki metaforasini ifodalash usuli sifatida ishlatilishi mumkin.
Metaforalarni o’rgatish bo’yicha yakuniy maslahat – iloji boricha sinfda materialni qayta ishlash va ko’rib chiqish. Darsning diqqat markazida o’z-o’zidan metafora bo’lmasa ham, agar o’rganilayotgan material misolni o’z ichiga olsa, o’quvchilar uni tanib olishlari va tushuntirishlari kontseptsiyani tushunishni mustahkamlashga yordam beradi. Bunday mustahkamlash qisqa muddatli xotiradan ko’ra chuqurroq bo’lgan tushunchani rivojlantirishi mumkin. Sinfda metaforalarni o’rganish Talabalarimiz ingliz tilida estrada qo’shiqlarini tinglaganlarida, ingliz tilidagi veb-saytlarni ko’rib chiqayotganlarida yoki ingliz tilidagi filmlarni tomosha qilganlarida ular tez-tez metaforalarga boy tilni uchratishadi. Ammo sinfda metafora ko’pincha e’tibordan chetda qoladi. Xo’sh, qanday turdagi metaforalarni o’rgatishimiz kerak, nima uchun ularni o’rgatishimiz kerak va buni qanday qilib samarali qilishimiz mumkin?
Metafora turlari
Talabalarning so’z boyligini oshirish
Ikki faoliyat
“Bo’laklar” haqidagi bilimlarni takomillashtirish
Talabalarimiz ingliz tilida turli xil metaforalarni uchratishlari mumkin. Biz odatda metaforani odatda bir-biri bilan bog’liq bo’lmagan ikkita narsa o’rtasidagi taqqoslash deb hisoblaymiz, shuning uchun birining xususiyatlari boshqasiga o’tadi. Masalan, Shekspirning Romeo va Julettasida Romeo Julettani quyoshga qiyoslaydi, shuning uchun quyoshning fazilatlari (nur va issiqlik) Juliettaga o’tadi. Nafaqat adabiy ingliz tili, balki kundalik ingliz tili ham bunday metaforalarga boy. Misol uchun, lug’atlarda faqat metafora bilan tushunilishi mumkin bo’lgan juda ko’p sobit iboralar mavjud, masalan: “to’g’ri yo’nalishdagi qadam” yoki “issiq kek kabi sotish”To’g’ridan-to’g’ri va majoziy ma’noga ega bo’lgan ko’plab so’zlar mavjud:
“bolg’a” yoki “oqim” kabi fe’llar
“yuqumli” yoki “iliq” kabi sifatlar
“tarkib” va “poydevor” kabi otlar.
Òquvchilarning so’z boyligini oshirish