Geodeziya, kartografiya, geografiya

O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O'RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI
URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI
TABIIY FANLAR FAKULTETI "GEODEZIYA, KARTOGRAFIYA, GEOGRAFIYA " KAFEDRASI"GEODEZIYA, KARTOGRAFIYA VA KADASTR" YO'NALISHI 203-GURUH TALABASI

"ZAMONAVIY GEODEZIK ASBOBLAR VA JIHOZLAR" FANIDAN
8-AMALIY ISHI
MAVZU: SUN`IY YO`LDOSH ASBOBLARINI O`RGANISH
Topshirdi: _______________ Maxmudov Sh
Qabul qildi: _______________ Xamrayev E

Urganch 2022

SUN`IY YO`LDOSH ASBOBLARINI O`RGANISH
Topshiriqlar
Maqsad: Sun'iy yo'ldoshni joylashtirishning mutlaq usuli o'rganish
1. GLONASS, GPS atamalarini dekodlash.
2. WGS-84, SK-42, SK-95 koordinata tizimlari.
3. UTC va mahalliy vaqt tizimlari.
4. GPS, GLONASS sun'iy yo'ldosh tizimlaridan foydalangan holda nuqta koordinatalarini aniqlash printsipi.
5. Koordinatalarni aniqlashning mutlaq usuli nima? Ushbu usulning aniqligi. Mutlaq usulda xato manbalari.
6. Yo'l nuqtalari nima? Yo'l nuqtalarini yaratish usullari.
7. Treker va marshrut nima?
8. An'anaviy geodezik usullar bilan yaratilgan geodezik nuqta va sun'iy yo'ldosh kuzatuvlari uchun mo'ljallangan nuqta o'rtasidagi asosiy farq nima?
1. Global navigatsiyon sun'iy yo'ldosh tizimi (GLONASS) - Rossiya sun'iy yo'ldosh navigatsiya tizimi. Tizim dunyoning istalgan nuqtasida mavjud bo'lgan fuqarolik signallarini uzatadi, navigatsiya xizmatlarini bepul va cheklovlarsiz, shuningdek, maxsus ilovalar uchun shifrlangan aniqlik signalini taqdim etadi.
Dastlab harbiy maqsadlarga ega bo'lgan GLONASS tizimi 1982 -yilda raketa hujumidan ogohlantirish tizimi (SPRN) bilan bir vaqtning o'zida tezkor navigatsiya va cheksiz miqdordagi quruqlik, dengiz, havo va kosmosda harbiy maqsadlar uchun ishga tushirilgan.Tizim 24 ta sun'iy yo'ldoshga asoslangan bo'lib, Yer yuzasidan uchta orbital tekisliklarda orbital tekisliklarning egilishi 64,8° va orbita balandligi 19100 kilometrni tashkil qiladi. GPS tizimidan asosiy farqi shundaki, GLONASS sun’iy yo‘ldoshlarining orbital harakatida Yerning aylanishi bilan rezonans (sinxronizm) yo‘q, bu esa ularga katta barqarorlikni ta’minlaydi. Shunday qilib, GLONASS suniy yo’ldosh tizimi butun faol mavjudlik davrida qo'shimcha tuzatishlarni talab qilmaydi.
GLONASS loyihasini ishlab chiqish Roskosmos, akademik M. F. Reshetnev nomidagi Axborot sun'iy yo'ldosh tizimlari OAJ va Rossiya kosmik tizimlari OAJ tomonidan amalga oshiriladi. Rossiyada va xorijda GLONASS texnologiyalarini tijoratlashtirish va ommaviy joriy etishni ta'minlash uchun Rossiya Federatsiyasi Hukumatining 2009 -yil iyuldagi qarori bilan "navigatsiya faoliyati sohasidagi federal tarmoq operatori" tashkil etilgan bo'lib, uning zimmasiga yuklangan. “Navigatsiya va axborot tizimlari” XAJga, 2012- yildan bu funksiyalar “Navigatsiya texnologiyalarini rivojlantirish va ulardan foydalanishga ko‘maklashish” notijorat tashkilotiga yuklangan.

GPS (ingliz. Global Positioning System - global joylashishni aniqlash tizimi) - masofani, vaqtni o'lchaydigan va WGS 84 dunyo koordinata tizimidagi joylashuvni aniqlaydigan sun'iy yo'ldosh navigatsiya tizimi. Bu tizim yordamida Yerning istalgan nuqtasida (qutb mintaqalari bundan mustasno) deyarli har qanday ob-havo joyini va Yerga yaqin bo'shliqni aniqlasa bo’ladi.Tizim AQSh Mudofaa vazirligi tomonidan ishlab chiqilgan, joriy qilingan va boshqariladi ayni paytda fuqarolik uchun qjuydagi hizmatlar mavjud - faqat navigator yoki boshqa GPS - qabul qiluvchiga ega qurilmalardan foydalanish.
Tizimdan foydalanishning asosiy printsipi iste'molchining antennasi orqali navigatsiya sun'iy yo'ldoshlaridan sinxronlashtirilgan signalni qabul qilish vaqtini o'lchash orqali joylashuvni aniqlashdir.
2. WGS84-"Jahon geodeziya tizimi" degan ma'noni anglatadi, 1984 -yilda dunyo fazosida geodezik yo'nalishni ta'minlash uchun qabul qilingan global ma'lumot tizimi tushunchasiga mos keladi. Kosmik, havo, dengiz va quruqlikdagi navigatsiya tizimi hiisoblanadi.
Bunday yagona jahon koordinatalar tizimi bir yilda paydo bo'lmadi. O'tgan asrning 50-yillari oxiridan boshlab, SSSRda ham, AQShda ham kosmik asrning shakllanishi amalda sodir bo'lgan paytda, kosmik parvozlar va parvozlarni aniq amalga oshirish natijasida global koordinata tizimiga zarurati paydo bo'ldi. Ushbu faoliyatni ta'minlash uchun yagona sayyora geodeziya tarmog'ini yaratish kerak edi, uning yordamida geodezik, gravimetrik va astronomik kuzatishlar olib borish mumkin edi.
Har olti yilda bir davriy doimiylik bilan 1960 -yildan boshlab AQSHda WGS60, WGS66, WGS72 butun yer usti geodeziya tizimlari yaratilgan. Ro'yxatga olingan tizimlarning oxirgisi, WGS, birinchi tranzit navigatsiya sun'iy yo'ldosh tizimining geodezik asosi hisoblangan.
1980- yilda Xalqaro geodeziya ittifoqi GRS80 yangi geodeziya ma'lumotnoma tizimini qabul qildi. U quydagi modellar kombinatsiyasini taqdim etdi: geoid, yer ellipsoidi va Yerning tortishish modeli. 1983 -yilda AQShda ular NAD83 geodezik tizimini qabul qildilar.

Shunga qaramay, 1984- yilda Mudofaa vazirligi doirasida Amerika Qo'shma Shtatlari o'z maqsadlari uchun harbiy bo'lim va navigatsiya sun'iy yo'ldosh vazifalari sifatida yillik 84 raqamga ega yangi WGS qurishga qaror qildi. Buning uchun, o'sha vaqtga kelib, GPS Navstar navigatsiya sun'iy yo'ldosh tizimi keyinchalik global tarqatishni oldi va bugungi kungacha butun dunyoda qo'llanilmoqda. WGS84 1987- yilda taqdim etilgan va o'z parametrlari bo'yicha NAD83 ga yaqin.

1942- yildagi kartografik koordinatalar tizimi (SK-42) tekis to'rtburchaklar koordinatalar tizimidir. U XIX asrning birinchi yarmida taklif qilingan Gauss-Kruger proyeksiyasiga asoslanadi va bugungi kunda ham foydalanilmoqda. Ko'pincha SK-42 va Gauss-Kruger proyeksiyasi aniqlanadi, ammo qat'iy aytganda, bu bir xil narsa emas.
SSSRning deyarli barcha topografik xaritalari, rejalari, planshetlarida SK42koordinatalar tizimi ko'rsatilgan edi. Shuning uchun uni kartografik koordinatalar tizimi deb atash mumkin.
1995- yilgi yagona davlat geodeziya koordinatalari tizimi (SK-95) uchta mustaqil, lekin bir-biriga bog'langan, turli xil aniqlik sinfidagi geodeziya inshootlari: KGS, DGS, AGS ning 1991-yildagi holatiga ko'ra birgalikda sozlashi natijasida olingan. 1995- yildagi koordinatalar tizimini joriy qilish uchun qayta ishlangan o'lchov astronomik va geodezik ma'lumotlarning miqdori 1942- yilgi koordinatalar tizimini (SK-42) o'rnatish uchun foydalanilgan tegishli ma'lumotlar miqdoridan kattalik tartibidan oshadi.
3. Jahon vaqti (UTC) - bu butun dunyo bo'ylab vaqt laboratoriyalari tomonidan yuqori aniqlikdagi atom soatlaridan foydalangan holda yuritiladigan vaqt shkalasi. Jahon vaqtining xatosi kuniga taxminan bir nanosekundni (soniyaning milliarddan biri) tashkil qiladi. Jahon vaqtida yil Grigorian kalendaridan olinadi va kun vaqti nol uzunlik (asosiy meridian) bo'yicha hisoblanadi.
Grigorian Universal Time tizim vaqtini hisoblash uchun boshlang'ich nuqta bo'lib xizmat qiladi. Tizim vaqti UTC yig'indisi va u bilan farq (Grinvich o'rtacha vaqti bilan farq) sifatida hisoblanadi. Farqi soat va daqiqalarda ko'rsatilgan. Nol meridiandan g'arbda Grinvich vaqti bilan farq salbiy, sharqda esa ijobiy. Farqi tizim vaqtini berish uchun UTC ga qo'shiladi. Kun qiymatining tizim vaqti tizim vaqtiga mos keladi.

Grigorian taqvimidan boshqa taqvimdan foydalanadigan tizimlarda mahalliy tizim yili UTC yilidan va yillardagi farqdan hisoblab chiqiladi.

4. GPS tizimi kenglik va uzunlikdagi geografik chiziqlardan foydalanadi, bu odamning joylashuvi yoki ob'ektning joylashuvi koordinatalarini beradi. GPS koordinatalarini o'qish va tushunish kenglik va uzunlik chizig'idan foydalangan holda navigatsiyaning asosiy tushunchasini talab qiladi. Ikkala chiziqlar to'plamidan foydalanish dunyoning turli joylari uchun koordinatalarni beradi.

GLONASS sun'iy yo'ldoshining diapazoni va radial psevdotezligini o'lchashni, shuningdek, sun'iy yo'ldosh navigatsiya radiosi tarkibidagi navigatsiya xabarlarini qabul qilish va qayta ishlashni amalga oshiradi. Navigatsiya xabari sun'iy yo'ldoshning makon va vaqtdagi holatini tavsiflaydi. Qabul qilingan o'lchovlar va olingan navigatsiya xabarlarini qayta ishlash natijasida iste'molchining uch koordinatasi, uning harakati tezligi vektorining uch komponenti aniqlanadi va iste'molchi vaqt shkalasining shkalaga "bog'lanishi" aniqlanadi. Muvofiqlashtirilgan universal vaqt UTC (SU) davlat standarti amalga oshiriladi.
Navigatsiyani aniqlash seanslarini rejalashtirishni, navigatsiya kosmik transport vositalarining ishlaydigan "yulduz turkumini" tanlashni va ular tomonidan uzatiladigan radio signallarini aniqlashni ta'minlaydigan ma'lumotlar navigatsiya xabarining bir qismi sifatida uzatiladi.

5. Mutlaq - bu koordinata qiymatlarining o'zi o'lchangan qiymatlardan hisoblangan usullardir. Nisbiy - olingan o'lchovlardan faqat koordinatalarning o'sishini hisoblash mumkin bo'lgan usullar, ya'ni kuzatish nuqtalarini bog'laydigan fazodagi asosiy vektorlar. Absolyut va nisbiy usullarda o'lchashning xususiyatlari.Nuqtalarning koordinatalarini aniqlashning mutlaq usullari avtonom va differentsial usullarga bo'linadi. Differensial usullar odatda faza va kod ta'riflariga asoslanadi.Fazoviy vektorlarni (baza chiziqlarini) topishning nisbiy usullari kinematik va statik usullarga bo'linadi. Statik usullar statik, psevdostatik va tezlashtirilgan statiklarga bo'linadi. Kinematik usullar to'xtash va o'tishdan keyingi ishlov berish va real vaqt kinematikasi bilan uzluksiz kinematikaga bo'linadi. Ushbu usullarning aniqligi sezilarli darajada farq qiladi: millimetrdan 10 metrgacha. Aniqlikka qo'yiladigan talablarga qarab, nuqtaning o'rnini aniqlashning turli usullari qo'llaniladi. Eng aniqlari nisbiy va differentsial usullardir. Mutlaq o'lchovlar bilan joylashishni aniqlash bir necha metr xatolikka ega.
6. Yo‘l nuqtalari bo‘yicha navigatsiya uchun zarur bo‘lgan yordamchi ma’lumotlarni, geodezik o‘lchashlar uchun obi-havo, antenna balandligi to‘g‘risidagi ma’lumotlarni kiritish mumkin. Ko‘pincha priyomniklar yaxshi tashkillashtirilgan komanda va ekranga chiqarish menyusiga, xatto onlayn (on line) yordamida yo‘l-yo‘rig‘ ko‘rsatuvchi instruksiyalarga ega. Ayrim priyomniklarni asosiy ish rejimi yashirin ekanligini eslatib o‘tish zarur, ularga foydalanuvchi tomonidan hech qanday kiritishlarni bajarish zarur emas, sababi priyomnik ulanishi bilan o‘zi aktivlashadi. Ayrim priyomniklar xuddi datchiklardek (sensorlardek) ishlaydi, ular navigatsion tizimga integrallashishi kerak, va shu sababli bu priyomniklarni o‘z klaviaturalari va displeylari bo‘lmaydi, ma’lumotlarni kiritish va chiqarish faqat portlar orqali amalga oshiriladi.
7. GPS-treker o'z o'rnini aniqlaydigan GPS qabul qilgichni, shuningdek, maxsus sun'iy yo'ldosh monitoringi dasturi bilan jihozlangan server markaziga jo'natish uchun GPRS, SMS yoki sun'iy yo'ldosh aloqalari orqali ma'lumotlarni uzatuvchi GSM-ga asoslangan uzatgichni o'z ichiga oladi.
GPS qabul qiluvchisi va uzatuvchisiga qo'shimcha ravishda, kuzatuvchining muhim texnik elementlari GPS antennasi bo'lib, u tashqi yoki trekerga o'rnatilgan bo'lishi mumkin; akkumulyator batareyasi; o'rnatilgan xotira.
GPS-treker sifatida zamonaviy mobil telefonlar va smartfonlardan foydalanish mumkin. Qurilmaning joylashuvini monitoring serveriga vaqti-vaqti bilan yuborish uchun juda ko'p sonli ilovalar mavjud.
Marshrut (nem. Marschroute, fransuzcha marche — harakat, oldinga siljish va marshrut — yoʻl, yoʻl) — obʼyektning joʻgʻrofiy nishonlarga yoki koordinatalarga nisbatan harakat yoʻnalishini hisobga olgan holda, boshlangʻich, yakuniy va oraliq nuqtalarini koʻrsatuvchi yoʻli.
8. Geodeziya punkti - bu yerga (yerga, binoga yoki boshqa sun'iy inshootga) o'rnatilgan nuqtasi bo'lgan va geodezik usullar bilan aniqlangan koordinatalarni tashuvchisi bo'lgan nuqta. Geodeziya punkti topografik suratga olish hududining asosiy geodezik suratga olish va ikkinchi geodeziya ishlariga xizmat qiluvchi geodeziya majmuasi elementlari tomonidan yaratilib, planar, baland va gravimetriklarga bo‘linadi.
Suniy yo’ldash kuzatuv nuqtalari bilan ananaviy geodezik nuqtalarni farqi quydagicha masofadagi farq,inson omili ,ko’p tomonlama o’lchovlar.

CARLSON BRx7
BRx7 GNSS retseptorlari Carlson SurvCE / SurvPC tomonidan ishlab chiqariladi.
BRx7 800 ta kanalga ega, 8 GB xotira, xotira va IP67 classifikator iga ega va ixcham hisoblanadi. GPS, GLONASS, BeiDou, Galileo, QZSS, IRNSS va L-Atlas suniy yo’ldoshlarini o'z ichiga olgan ko'p chastotali Athena GNSS protsessorlari RTK protsessoriga ega. UHF BRx7 transtseptorlari Wi-Fi va Bluetooth bilan birlashtirilgan GSM modullariga ega.

1. 
   Asbob markasi
   
2. 
   HTML port
   
3. 
   Batareka uchun joy
   
4. 
   Bulutoth ni ishga tushuruvchi tugma
   
5. 
   Quvvatlagichni ishga tushuruvchi tugma
   
6. 
   Qurilmani ishga tushuruvchi tugma
   
7. 
   Chastota tarqatuvchi tugma
   
8. 
   Suniy yo’ldosh tizimlari bilan bog’lovchi tugma