Guliston davlat universiteti tabiatshunoslik fakulteti kimyo 5-12 guruh talabasi turdimamatova shahnoza kimyo tarixi fanidan taqdimot

MAVZU: Elementlarni klassifikatsiyalashda dastlabki urinishlar 1.Element tushunchasini fanga kirib kelish tarixi 2. Olimlar tomonidan elementlarni turli xil klassifikatsiyalarini yaratilishi 3. Elementlarni xossalari va davriy sistemada joylanishi.

Qadimgi greklar faylasuflari “element” sifatida to’rtta “stixiya” ni- issiq, sovuq, quruq va namni tan olganlar. Ular juft-juft bo’lib, hamma narsaning “boshlanishi” –olov, havo, suv va yerni hosil qilgan.

XVII asrda R. Boyl hamma elementlar material xarakterga ega ekanligini va ularning soni juda ko’p bo’lib, yana ko’p elementlarni kashf etishga to’g’ri keladi degan fikrni aytadi.

XVIII asr oxirida 25 ta element ma’lum bo’lsa, XIX asrning birinchi choragida yana 19 ta element kashf qilindi. 1802-1812-yillarda Berselius elementlarni metallar va metallmaslarga ajratdi.Elementar ochilishi bilan ularning atom massalari, fizik va kimyoviy xossalari o’rganila boshlandi

• XVIII asr oxirida 25 ta element ma’lum bo’lsa, XIX asrning birinchi choragida yana 19 ta element kashf qilindi. 1802-1812-yillarda Berselius elementlarni metallar va metallmaslarga ajratdi.Elementar ochilishi bilan ularning atom massalari, fizik va kimyoviy xossalari o’rganila boshlandi

Elementlar va ularning birikmalari haqidagi ma’lumotlar kimyogarlar oldiga barcha elementlarni gruppalarga ajratish zaruriyatini qo’ydi.

Debereyner triadalari

Elementlar	Atom og’irliklari	O’rtadagi elementning atom og’irligi
Litiy Natriy Kaliy	6.94 23.00 39.10	ANa=(6.94+39.10):2=23.02
Kalsiy Stronsiy Bariy	40.07 87.63 137.34	ASr=(40.07+137.34):2=88.72
Fosfor Mishyak Surma	31.04 74.96 121.8	AAs=(31.04+121.8):2=74.42
Oltingugurt Selen Tellur	32.06 79.2 127.5	ASe=(32.06+127.5):2=79.78

Xlor Brom Yod	35.46 79.92 126.92	ABr=(35.46+126.92):2=81.19
Osmiy Iridiy Platina	190.8 193.1 195.2	AIr=(190.8+195.2):2=193
Temir Kobalt Nikel	55.8 58.9 59.7	ACo=(55.8+59.7):2=57.75