Хулосa Aдaбиётлaр Кириш

Тошкент вилоятида ёқилғи — энергетика саноатининг ривожланиши: холати ва ҳудудий жихатлари.
Режа:
Кириш
1. Тошкент вилояти Ёқилғи-енергетика тармоғини ривожлантириш
2. Газ чикаришнинг ревожланиши.
3. Тошкентдa сaноaт корхонaлaри


Хулосa
Aдaбиётлaр
Кириш
Тошкент шаҳри 2200 йилликдан ортиқ тарихи давомида мудофаа девори билан ўралган қадимий қалъадан жаҳондаги йирик пойтахт шаҳарлардан биригача бўлган йўлни босиб ўтди. Асрлар давомида шаҳар ўзининг тинч ҳаётидаги муҳим воқеаларни ва суронли жангу жадалларни, юксалиш ва инқироз даврларини бошидан кечирди. Неча бор шаҳар вайрон бўлиб, қайта қад кўтарди. Аввалги ўрнидан неча бор силжиб, номи ҳам бир неча марта ўзгарган.
Тошкентнинг узоқ ўтмиши ва у қад кўтарган қадимги Чоч ёки Шош вилояти ҳақидаги маълумотлар ёзма манбаларда жуда хилма-хил ҳамда узуқ-юлуқ тарзда акс этган. Зардуштийларнинг қадимий муқаддас китоби «Авесто»да Сирдарё ҳавзасидаги мамлакат «Турон», аҳолиси эса «тур»лар деб юритилган. Бу ўлкада тур қавмлари уруғ ва қабила оқсоқолларининг диний ва сиёсий қароргоҳи Қанғха (Қанға) шаҳри борлиги тилга олинади. Сўнгги археологик маълумотларга кўра (С.Баратов), милоддан аввалги 1-минг йилликнинг 1-ярмида Тошкент воҳасида «амюргий саклари» (дарё орти саклари) яшаган.
Тошкент ҳақидаги дастлабки аниқ маълумотлар милоддан аввалги 2-аср – милодий 5-асрларга мансуб Хитой манбаларида учрайди. Уларда Тошкент вилояти қадимда Лоюени, Юни, сўнгра Чжеше, Чжэчжен, Чжеси ва Шиго деб номланган. Бу атамалар (аввалги иккитасидан ташқари) «Чоч» сўзининг хитойча талаффуз этилиши натижасида ҳосил бўлиб, ҳатто охирги «Ши» топоними хитойчада «Тош» маъносини англатган. Аммо бу сўз айрим тадқиқотчилар (хитойшунос А.Хўжаев) фикрича, «тоғ жинси» маъносини эмас, шаҳар ҳукмдори номини англатган. Туркий халқларда «темир» ва «тош» атамаси иродаси мустаҳкам, қатъиятли, ҳурматли кишиларга қўйилган исмлардан саналган. Бир қанча Хитой йилномалари («Бэй ши», «Суй шу», «Синь Тан шу» ва «Тайпинг хуаньюй цзи»)да қайд этилишича, «(Ши давлати) ҳукмдори унвони Ши, исми Ние бўлган». Унинг қароргоҳи Чжэчжи ш.да эди. «Цихай» энциклопедик луғатига кўра «Шиго қадимги давлат номи бўлиб, унинг ҳудудига Тошкент ҳам кирган. Ҳукмдор унвони Ши деб номланган». Демак, «Ши» иероглифи ҳукмдор исми ва «го» давлат, мулк маъносини англатган, ҳукмдорнинг Ши (Тош) исми кейинчалик араб манбаларига Шош шаклида ўтган бўлиши мумкин.
Милоддан аввалги 3-асрда қадимги Чоч вилоятида ташкил топиб, милоднинг 3-асргача ҳукм сурган «Қанғ» («Қонгқа» ёки «Қанғха») давлати Хитой ёзма манбаларида «Кангкия» номи билан тилга олинади. Қадимги тохарлар тилида «қанғ» сўзи ҳам «тош» маъносини англатган. Бу давлатнинг пойтахти – Битянь шаҳри бўлиб, у Иоша дарёси (Сирдарё) бўйида жойлашган. Битянь шаҳри Даван (Фарғона водийси)дан 1510 ли (528 км) масофада бўлган. Битянь шаҳрининг бизгача сақланиб қолган харобалари маҳаллий аҳоли ўртасида «Қанқатепа» номи билан машҳур. У ҳозирги Тошкентдан 70 км жан.да – Сирдарёга яқин ерда, Оҳангарон дарёсининг қадимий ўзани бўйида жойлашган. Қанқатепа милоддан аввалги 3-асрдаёқ атрофи мудофаа девори билан ўралган аркли шаҳар бўлиб, майдони 160 гектарга тенг. Қадимги Қанғ давлатининг фуқароси ҳам «қанғар», «қанзар», кейинчалик «қанғи», «қанғли» ёки «қаъни» деб номланган. Улар ҳиндларнинг қадимги китоби «Маҳабҳарата»да саклар ва тохарлар номлари қаторида тилга олинади. Милоддан аввалги 2–1-асрларда Қанғ давлати ниҳоятда кучайиб, унга бешта давлат: Тошкент (хитой манбаларида Юни), Қашқадарё (Сусйе), Зарафшон (Фуму), Бухоро (Ги), Хоразм (Юегань) тобе бўлган.
Ўрта аср ёзма манбалари (Табарий, Беруний асарлари ва бошқалар)да келтирилишича, Тош¬кент¬нинг қадимги номи «Чоч» бўлган. «Чоч» номи илк маротаба (суғдча С , С шаклида) Култепа шаҳар харобаси (Чимкент шаҳри яқинида)дан топилган (2006) пишиқ ғиштлардаги ёзувда учрайди. Топилма милодий 2–3-асрнинг биринчи ярмига оид деб белгиланган. Сосонийлар шоҳи Шопур I нинг «Зардушт Каъбаси» қоясига ўйилган ёзувида «Кўҳи Чоч» («Чоч тоғи») номи қайд этилган. Шаҳар араблар тасарруфига ўтгач, арабий асарларда «Шош» деб юритилган. Илк ўрта асрларда у «Чоч», «Шош», «Шошкент», «Мадинат уш-Шош», «Бинкат» ва «Таркан» деб номланган.