IDROK REJA: 2.Idrokning xususiyatlari 3.Idrokning turlari 4.Fazoni, vaqtni, harakatni idrok qilish Idrok bu - - Sezgi a’zolariga bevosita ta’sir etib turgan narsa va xodisalarning kishi ongida butunligicha aks etishi idrok deyiladi. Idrokning sezgidan farki, narsalarni umumlashgan xolda, uning xamma xususiyatlari bilan birgalikda aks ettirilishidir. Idrokning muxim xususiyatlari uning predmetliligi, yaxlitligi, strukturaliligi, doimiyligi (konstantligi) va anglashilganligidir.
- Idrokning predmetliligi obyektivlashtirish xodisasi deb atalgan xodisada, ya’ni tashki olamdan olinadigan axborotlarning usha narsaga mansubligida ifoda kilinadi.
Predmetlilik idrokning belgisi sifatida xatti-xarakatni boshkarishda - Xususan Biz narsalarga ularning kurinishiga karab emas balki ularni amaliyotda kay tarzda ishlatishimizga muvofik xolda, yoki ularning asosiy xususiyatlariga karab xam baxolaymiz. Predmetlilik persevtiv jarayonlarning uzini ya’ni idrok jarayonlarning bundan keyingi shakllanishida xam rol uynaydi.
- Idrokning yana bir xususiyati uning yaxlitliligidadir. Sezgi a’zolariga ta’sir kiladigan narsaning ayrim xususiyatlarini aks ettiradigan sezgilardan farkli ularok, idrok narsaning yaxlit obrazi xisoblanadi. Yaxlit obraz narsaning ayrim xususiyatlari va belgilari xakida turli xil sezgilar tarzida olinadigan bilimlarni umumlashtirish negizida tarkib topadi.
Idroknnig doimiyligi, konstantligi - Bu - narsani idrok kilish sharoitlari uzgarishiga karamay, narsaga xos bulgan kattalik, shakl, rang va boshka xususiyatlarning idrokimizga nisbatan bir xilda aks etishidir. Masalan, yoritish darajsi uzgarishiga karamay, biz korni ok, kumirni kora narsa sifatida idrok kilaveramiz. Kizil chirok ostida kitob saxifasi kizil bulib kurinsa xam uni ok deb, samolyotdan karaganda yerdagi odamlar va narsalar kichkina bulib kurinsa xam ularni odatdagiday kattalikda deb idrok kilaveramiz. Kitob kanday kurinsa xam uni turtburchak deb, stakandagi koshik sinik kurinsa xam uni butun deb idrok kilamiz
. - Demak, idrok fakat narsa emas, idrok etayotgan subyektning uziga xam boglikdir. Idrokda xamisha idrok etuvchi kishi shaxsining xislatlari, uning idrok etilayotgan narsalarga munosabati, kishining extiyojlari, kizikishlari, intilishlari, istaklari va xis-tuygulari u yoki bu tarzda aks etadi. (Kandaydir shakllarni «uchburchak», «aylana», «krujka» deb idrok kilish).
. - Odamda vakt chamalash miya kobigi bulmalarida ruy beradi. Miya kobigining ma’lum bir joyida vakt chamalash ruy beradi, vaktni sarxisob kilishning maxsus markazi mavjud degan taxmin asossizdir. Vaktni idrok etilishi negizini kuzgalish va tormozlanishning ritmik tarzda almashinuvi, markaziy nerv sistemasida, bosh miya yarimsharlarida kuzgalish va tormozlanish jarayonlarinig susayishi okibatidir
Xissiy tuyish – - Xissiy tuyish – stroboskopik tuyish xarakatni idrok kilishga xam taaluklidir. Stroboskopik xarakat tuyulma xarakatga misol buladi. Kinemotograf ana shunday tuyushga asoslanadi. Kurish sezgisi kuzgatgich tasir kila boshlashi bilan darxol xosil bulmaydi va kuzgatgich ta’siri tuxtagandan keyin birmuncha vakt utgach yukoladi. Kinoda sekundiga 24 kadr olmoshgani xolda biz lip-lip utib turgan manzaralar turkumini emas, balki ma’lum darajada barkaror bulgan ta’sirni – tasvirni kuramiz. Ketma–ket yonadigan lampochkalar xarakatdagi nurni tasavvur kilishga olib keladi. Bu xodisa «F-fenomen» ya’ni gayritabiiy, fakat xarakatni idrok kilishda kurinadigan xodisa deb nomlangan.
- Ta’lim jarayonida kuzatishlarni aktivlashtirish uchun ukuvchining kuzatilgan va idrok kilingan narsalarni keyin gapirib berishi lozimligi tugrisida ogoxlantirishning axamiyati kattadir. Agar ukuvchi nimani kuzatganligi va idrok kilganligi xakida keyinchalik xisob berishi lozimligini oldindan bilsa, u kuzatish va idrok kilish jarayonida ancha faol buladi. Darsda ukuvchilar bilimlarini avvalo ukituvchining ogzaki tushuntirishlarini idrok kilish orkali uzlashtiradilar. Suzlar yordamida tushuntirilgan materialning idrok kilinishi kup jixatdan ukituvchi nutkining xususiyatlariga boglik. Materialni muvaffkiyatli idrok kilishining yana bir muxim sharti kurgazmali kurollardan foydalanishdir. Material suzlar yordamida xar kancha yaxshi tasvir etib berilmasin, u bevosita kuzatishlar urnini bosa olmaydi
Adabiyotlar: - 1.G‘oziev E.G. Umumiy psixologiya. Toshkent. 2002.1-2 kitob.
- 2. A.X.Югай, Н.А.Мираширова “Общая психология” – Tашкент 2014.
- 3. Дружинина В.. “Психология “. Учебник. “Питер”, 2003.
- 4. Болотова А.К., Макарова И.В. Прикладная психология: учебник для вузов. –М., Аспект Пресс, 2002. – 383с.
Do'stlaringiz bilan baham: |
