Immunitet

---

Tug‘ma (turga xos yoki nasldan-naslga o‘tuvchi) immunitet (sxema). Tug‘ ma immunitet — bu 
bir turdagi mavjudotlarga xos chidamlilik bo‘lib, u irsiy y o i bilan naslda-naslga o'tadi. Masalan, it, 
qoramol, tovuqlaming o'lat kasalligi qo'zg'atuvchilari odamlarga yuqmaydi, o'z navbatida 
odainlardagi zaxm, qizamiq, virusli gepatit, OITS qo'zg'atuvchilari hayv onlarda kasallik 
qo'zg'atmaydi. 
Turga xos immunitet uzoq yillar davomida evolutsiya natijasida makroorganizm bilan patogen 
mikroorganizmlaming o'zaro munosabati oqibatida vujudga kelgan. Yuqumli kasalliklarga yuqori 
darajada moyillik, ekologik yoki geografik jihatdan patogen mikroorganizmlar bilan uchraslhmagan 
turlardayoki ularning populatsiyalarida kuzatiladi. 
T ug'm a immunitet kuchiga ko'ra haqiqiy va nisbiy bo'ladi. Masalan, kalamush hujayralarida 
bo'g'ma, baliqlarda esa qoqshol toksiniga 
v 
retseptorlar boimaydi, shuning uchun bu hujayralar ko'rsatilgan omillarga nisbatan mustahkam, 
haqiqiy chidamlilikka ega. Ammo ayrim hayvonlarning organizmiga yuqori harorat, rentgen nurlari 
ta ’ sir ettirilsa yoki gormonlar, immunodepressantlar yuborilsa, ularning ham o'ziga xos boimagan

---

retseptorlar bo'lmaydi, shuning uchun bu hujayralar ko'rsatilgan
omillarga nisbatas mustahkam, haqiqiy chidamlilikka ega. Arnmo ayrim
hayvonlarning organizmiga yugori harorat, rentgen nurlari ta 'sir ettirilsa
yoki gormonlar, immunodepressantlar yuborilsa, ularning ham o'ziga xos
bo 'Imagan yuqumli kasallik qo'zg'atuvchilariga nisbatan moyi lligi oshadi.
Masalan, bagalarning tana harorati oshirilsa, ular kuydirgi
qo'zg atuvchisiga beriluvchan bo'lib goladi. Bu holatni nis biy tug'ma
immunitet deyiladi.
Shunday gilib, tug'ma immunitet mexanizmi asosida organizm
hujayralarida qo'zg*atuvchining adsorbsiya qilinishi va ko' pa yishi uchun
retseptor va kerakli substratlar bo'lmasligi hamda patogen
mikroorganizmlar reproduksiyasini to' xtatuvchi moddalar va tu rli ingibitor-
larning organizm tomonidan sintez qilinishi hamda organizmga kirgan
mikroorganizmlarga qarshi doimiy ravishda himoya omillar ining ishlab
chiqarilishi yotadi.
Orttirilgan immunitet. Qadimiy xalqlarning kuzatishlarig a ko'ra, toun
bilan kasallanib sog aygan kishilar bu kasallikka chalingan be morlar bilan
mulogotda bo lganlarida, ularga qo'zg' atuvchi qayta yuqmagan.
Shuningdek, turli mamlakat xalqlari yugumli kasalliklard an saqlanish
uchun ayrim kasalliklarga qarshi emlashni qo llaganlar. Masa lan, Xitoyda
miloddan 200 yil oldin bolalarni chinchechakka qarshi emlag anlar. Ayrim
hollarda, bunday profilaktik choralar kasalliklarning kelib c hiqishiga va
turli asoratlar golishiga olib kelgan, chunki ular bu hodisaning mexanizmini
tushunmaganlar.
Ingliz shifokori E.Jenner ham sigirda uchraydigan chinchechak bilan
og'rigan kishilar, odamlardagi chinchechakka chidamli eka nliklarini bir
necha yil davomida kuzatgan va natijada, 1796-yili chinchec hakka garshi
emlash usulini ishlab chiggan. Keyinchalik bu usul barcha davlatlarda
go Ilana boshlandi. Emlash tufayli chinchechak 1980-yili buatun dunyoda
tugatildi.
XIX asrning ikkinchi yarmida, L. Paster mikroorganizml arni noqulay
sharoitda o'stirib, ularning virulentligini pasaytirish mumkanligini ilmiy
ravishda asoslab berdi. U hamkasblari bilan birgalikda shu wasulni qo'llab
tovug vabosi, kuydirgi va guturish kasalliklariga qarshi vak sinalar topdi.
Kuchsizlantirilgan mikroorganizmlar, ularning toksinlari wa boshqa faol
immunitet hosil qilish uchun ishlatiladigan moddalar vaksinalar deb
ataladi.
Orttirilgan immunitet - bu qadimdan ma' lum bo'lib, yLiqumli kasal-
liklar bilan og 'rib sog aygandan keyin paydo bo ladi. Uning tabiiy va
yuqumli kasallik qo‘zg‘atuvchilariga nisbatan moyi lligi oshadi. Masalan, baqalarning tana harorati 
oshirilsa, ular kuydirgi qo‘zg‘atuvchisiga beriluvchan boiib qoladi. Bu holatni nis-biy tug‘ma 
immunitet deyiladi. 
Shunday qilib, tug‘ma immunitet mexanizmi asosida organizm hujayralarida qo‘zg‘atuvchining 
adsorbsiya qilinishi va ko'payishi uchun retseptor va kerakli substratlar boim asligi ham da patogen 
mikroorganizmlar reproduksiyasini to‘xtatuvchi moddalar va tarli ingibitor- larning organizm 
tomonidan sintez qilinishi hamda organizmga kirgan mikroorganizmlarga qarshi doimiy ravishda 
himoya omillar ining ishlab chiqarilishi yotadi. 

---