Insonning psixologik va madaniy omillari

Insonning psixologik va madaniy omillari

91-20-guruh talabasi Tuliyev Qurbonboy

Reja: 1.Insonning psixologik omilllari 2.Insonning madaniy omilllari

XXI asr boshida inson fenomenini yangi tipdagi sivilizatsiyaning tug'ilishi yuz berayotgan yangi davr kontekstidan tashqarida tushunish mumkin emas. Bu yerda rivojlanayotgart insoniyat tarixida yuz berayotgan mazkur burilish bosqichini talqin qilishga nisbatan turlicha yondashuvlar mavjud. Ayrim olimlar texnogen sivilizatsiya antropogen sivilizatsiyaga o‘rin bo‘shatyapti deb hisoblaydilar (G. Diligenskiy), ba’zi bir mutafakkirlar esa «tarix o ‘z intihosiga yaqrnlashdi» (F. Fukuyama), ya’ni «posttarixiy» bosqich boshlandi, deya ta’kidlaydilar. Nima boiganda ham industrial sivilizatsiya о ‘mini postmdustrial sivilizatsiya egallayotgam, bu esa ko‘p darajali insonning tugilishini anglatishi (G. Markuze industrial jamiyat odamim bir darajali inson sifatida tavsiflagan edi) shak-shubhasizdir. Ayni holda XXI asr boshida inson ruhiyatida sodir boiayotgan inqilob haqida gapirish mumkin. O'tgan asr boshida R. Bekk bu haqida so‘z yuritar ekan, insoniyatni uch mqilob: ilmiy-texjiikaviy , ijtimoiy va ruhiy inqilob kutayotganini, xususan, ruhiy inqilob natijasida inson ruhida to'ntarish yuz berishi va din insoniyat ustidan tola hukmronlikni qo’lga kiritishini ta’kidlagan edi. Ushbu bashorat o'ngidan kela boshlamoqda. Binobarin, hozirgi zamon g ‘arb ilmiy tadqiqot metodologiyasi sharq madaniyatlarining dimy va mistik tajribasiga tayangan holda fan va mistitsizmni birlashtirishga harakat qilayotgam, sharq psixologiyasi yondashuvlari g ‘arb psixologiyasiga kirib kelayotgani tasodifiy bir hol emas. Ayni hol transpersonal (insondan tashqaridagi m a’naviy) voqelikning mavjudligim asoslashga ehtiyoj bilan belgilanadiki, bu postindiustrial sivilizatsiya sharoitida insonning ko‘p darajali dunyosi shakllanayotganidan dalolat beradi. Hozirgi vaqtda ongning diskretligi va uzluksizligi, mson miyasi va ruhiyati faoliyati hamda ulaming o‘zaro munosabatlari muammolarim o‘rgamshga msbatan yaxlit yondashuv talab etiladi. Bu fundamental muammoni yechish uchun bir qancha tushunchalar ishlab chiqilgan. Chunonchi: - «tug‘ma g'oyalar» (R, Dekart), - «kosmik ongsizlik» (Sudzuki); - «kosmik ong» (E. Fromm); - «kollektiv tasavvurlar» (E. Dyurkgeym va L. Levi-Bryul); - «ongsiz strukturalar» (K. Levi-Stross va M. Fuko); - «ongsizlik birovmng nutqi sifatida» (J. Lakan), - «kollektiv ongsizlik arxetiplari» (K. Yung). Shu tufayli ham ushbu bobda biz inson ruhiyatidagi inqilob, inson qo‘rquvimng yangi obrazlari, bir vujudda «Men»ning ko‘p sonliligi, «Men» politsentrik modeli, ruhiyatning kosmik asoslar va hokazolar bilan bogliq masalalarga batafsilroq to‘xtalamiz.