Kislarot saqlawshi organik birikpeler

KISLAROT SAQLAWSHI ORGANIK BIRIKPELER
REJE:

1. 
   Kislarotli organik birikpeler
   
2. 
   Tabiyatta ushrawi ham aliniwi
   
3. 
   Spirtler
   

Molekulasında bir yamasa bir neshe gidroksil gruppa -OH saqlaytuǵın birikpeler spirtler dep ataladı.

Bir atomli to'yingan spirtler. To'yingan uglevodorodlarda bir vodorod atomı ornın gidroksil gruppa iyelese, bir atomli to'yingan spirtler payda boladı. Olar CH2 n+2 OH ulıwma formulaǵa iye. Spirtler de óz gomologik qatarına iye bolıp, bir wákiliniń quramı ózinden aldınǵı hám keyingilerinen CH2 - gruppaǵa parıq etedi.
kislorod atomı menen vodorod atomı ortasındaǵı ximiyalıq baylanıstırishlardan birewi júdá qutblangan. Nomenklaturasi hám izomeriyasi. Ápiwayı spirtler atı radikal atına spirt sózin qosıp oqıw menen payda boladı
Sistematik nomenklatura (IYUPAK) boyınsha spirtler atı tiyisli to'yingan uglevodorod atına «ol» qosımshasın qosıp oqıladı hám gidroksil qaysı uglerod atomında turǵanlıǵı nomer menen kórsetilad:
Bir atomli to'yingan spirtlerde izomerlar sanı tiyisli uglevodorodlarga salıstırǵanda gidroksil gruppanıń jaylasıwı esabına kóp boladı. Mısalı, Butandıń eki izomeri bolsa, Butanol tórtew izomerga iye:
Spirtler gidroksil gruppanıń molekulada qanday uglerod atomında jaylasqanlıǵına qaray baslanǵısh, ekilemshi hám uchlamchi spirtlerge bólinedi. Molekulada uglerod atomları baslanǵısh ; ikkilachi ; uchlamchi hám tórtlamchi boladı. Egerde gidroksil gruppa baslanǵısh uglerod atomı menen baylanısqan bolsa, baslanǵısh spirt, ekilemshi uglerod atomı menen baylanısqan bolsa, ekilemshi, uchlamchi uglerod atomı menen baylanısqan bolsa, uchlamchi spirt dep ataladı.
2) Tábiyaatda dús keliwi hám aliniw usılları. Spirtlerden metanol hám etanol kem muǵdarda sap jaǵdayda, ósimliklerden alınatuǵın efir maylarda hám ósimlik aǵzalarında ushraydı. Spirtler ápiwayı hám quramalı efirlar jaǵdayında tábiyaatda keń tarqalǵan. Spirtler tiykarlanıp tómendegi usıllarda alınadı :
1. Quramalı efirlar gidroliz etip alınadı :
2. Galoid birikpelerge sıltılardıń suwlı eritpesi tásir ettirip alındı :
3. Etilen uglevodorodlarga temperatura hám katalizator - rux xlorid qatnasıwında suw tásir ettirip alınadı :
Sanaatda metanol iyis gazınan sintez etip alınadı :
Sanaatda etil spirt kraxmal (gúrish, biyday, kartoshka hám taǵı basqa ) hám kletchatka (orman xojalıq shıǵındıları, ǵawasha ) saqlaytuǵın ósimlik shiyki zatların bijg'itish jolı menen alınadı : Kletchatka saqlaytuǵın ósimliklerden alınǵan etil spirt «gidroliz spirt» dep ataladı, sebebi onıń quramında 0, 3-0, 5 % ge shekem metil spirt boladı. Sol sebepli «gidroliz spirt» sintetik kauchuk alıwda isletiledi. Spirtlerdiń qaynaw temperaturası, sol spirt molekulasındaǵı radikal tiykarında payda bolǵan galoid birikpediń hám ápiwayı efirning qaynaw temperaturasınan mudami joqarı boladı. Mısalı, Spirt molekulasınıń dúzilisi suwdiń molekula dúzilisine uqsas bolıp, uglevodorod radikali hám vodorod atomı kislorod atomı menen bir sızıqta yotmasdan, bir-biri menen málim múyesh astında jaylasadı. Óytkeni molekula daǵı kislorod atomı erkin jup elektronlarǵa ıyelewi ushın ekinshi molekula daǵı oń zaryadlı vodorod atomın ózine biriktiradi. Bul birikpe elektrostatik bolıp, vodorod baǵ payda etedi (formula ush noqat menen kórsetiledi). Nátiyjede spirtler associlangan (bir-birine jabıwǵan ) molekulalardı quraydı : Sol sebepli de spirtlerdiń qaynaw temperaturası joqarı boladı. Tiykarǵı energiya vodorod bog'ning úzilisine hám molekulanıń bir-birinen ajırasıwına sarplanadı.

Kóp atomli spirtler wákillerinen biri glitserin (1, 2, 3-propantriol). Glitserin molekulasınıń quramı ush gidroksil toparın óz ishine aladı, olardıń hár biri óz uglerod atomında jaylasqan. Glitserin júdá gigroskopik element bolıp tabıladı. Ol hawadan ıǵallıqtı yuta aladı. Bul ózgeshelik sebepli glitserin kosmetologiya hám medicinada keń qollanıladı. Glitserin spirtli ishimliklerdiń barlıq qásiyetlerine iye. Eki atom spirtiniń wákili etilen glikol bolıp tabıladı. Onıń formulasın etan formulası retinde kóriw múmkin, ol jaǵdayda hár bir atomdagi vodorod atomları gidroksil gruppaları menen almastırıladı. Etilen glikol shıyrın ta'mga iye siropli suyıqlıq bolıp tabıladı. Lekin bul júdá uwlı zatlı hám hesh qanday jaǵdayda onı tatib kórmeslik kerek! Antifriz retinde etilen glikol isletiledi. Birewi ulıwma ayrıqshalıqlar spirtler - olardıń aktiv metallar menen óz-ara tásiri. Gidroksil toparınıń bir bólegi retinde vodorod atomı aktiv metall atomı menen almastırılıwı múmkin.

2 C 2 H 5 OH + 2 Na→ 2 C 2 H 5 ONa+ H 2

Natriy etilat alınadı, vodorod ajralıp shıǵadı. Natriy etilat - spirtli ishimlikler klasına tiyisli duzǵa uqsas birikpe. Kúshsiz kislota ózgeshelikleri sebepli spirtler silti eritpeleri menen óz-ara tásir etpeydi

Spirtler - kislorodlı organikalıq birikpeler

Alkogol - OH toparı tuwrıdan-tuwrı uglerod atomına baylanısqan organikalıq birikpelerdiń ulıwma atı. Ulıwma formulası CnH2 n + 1 OH bolǵan mono spirtler spirtli ishimliklerdiń zárúrli klası bolıp tabıladı. Olardan etanol (C2 H5 OH) spirtli ishimlikler quramında bar. Ulıwma alǵanda, alkogol sózi etanol degen mánisti ańlatadı, bul jańa tayarlanǵan pivoda 3% ten 5% ge shekem hám sharobda 12% -15% ge shekem boladı.
To'yingan uglevodorodlardan alınǵanlardıń ulıwma formulası CnH2 n+1-OH (R-OH). Olar alkil (R) toparına -OH toparınıń biriktirilishidan payda boladı. Mono spirtler ush taypaǵa bólinedi:
Baslanǵısh (baslanǵısh ) spirtler:-OH toparı biriktirilgen uglerod, keminde eki H atomına iye bolǵan birikpeler. CH 3 -CH 2 -OH sıyaqlı.
Ekilemshi spirtler:-OH toparı birikgan uglerod, keminde bir H atomına iye bolǵan birikpeler. CH 3 -CHOH-CH 3 sıyaqlı.
Úshinshi spirtler:-OH toparı vodorodsız uglerodqa baylanısqan birikpeler. (CH 3 ) 3 COH sıyaqlı.
Mono spirtler nomenklaturasi
Olar kelip shıqqan alkanning aqırına -al qosımshasın yamasa alkil atınan keyin “spirt” sózin qosıw arqalı ataladı :
CH3 -OH metanol (metil spirti)
C2 H5 -OH etanol (etil spirti)
C3 H7 -OH propanol (propil spirti)
C4 H9 -OH Butanol (butil spirti)
Spirtlerdiń fizikalıq ózgeshelikleri
Spirtli ishimlikler molekulaları, suw molekulası sıyaqlı, múyeshtegi dúzılıwǵa iye. Metanol molekulasındaǵı R−O−H múyeshi 108, 5°. Gidroksil toparı daǵı kislorod atomı sp ³-gibridlanish jaǵdayında bolıp tabıladı. Spirtli ishimliklerdiń eriw hám qaynaw temperatulari tiyisli birikpelerdiń fizikalıq qásiyetlerinen kutilganidan talay joqarı. Sonday etip, metanning bir qatar monoalmashtirilgan tuwındılarına qaraǵandan, metanol salıstırǵanda kishi molekulyar salmaǵına qaramay, joqarı qaynaw temperaturası iye.

Uglerodlar sanı 4 tali spirt baslanǵısh, ekilemshi yamasa úshinshi dárejeli bolıwı múmkin. Farqni kórsetiw ushın -OH toparı biriktirilgen uglerod sanın -al qosımshasınan aldın aytıw kerek:

CH3 -CH2 -CH2 -CH2 -OH Butan -1-al (tiykarǵı )
CH3 -CH2 -CHOH-CH3 Butan -2-al (ekilemshi)
Spirtlerdiń joqarı qaynaw noqatları molekulalararo vodorod baǵları bar ekenligi menen anıqlama bernedi. vodorod bog'ning energiyası kovalent ximiyalıq baylanısıw energiyasınan talay tómen. Mısalı, metanol ushın vodorod bog'ning energiyası 16, 7 kJ / buyım, C-H, C-O hám O-H baǵları bolsa uyqas túrde 391, 7, 383, 5 hám 428, 8 kJ / buyım. Biraq, vodorod baǵlarınıń spirtlerdiń fizikalıq qásiyetlerine tásiri kútá úlken.