Кўприксимон ва компенгсацияловчи ўлчаш услублари

Кўприксимон ва компенгсацияловчи ўлчаш услублари

• 
  Кўприксимон ва компенсацияловчи ўлчаш услублари солиштириш услубига мансуб.
  
• 
  Бу услуб ўлчаш техникаси тўғридан тўғри ўлчаш техникасига нисбатан мураккаб, аммо аниқлиги юқори.
  
• 
  Ўлчаш кўприги резисторлар, индуктив ғалтаклар ва конденсаторлар параметрларини ўлчаш имконини беради.
  
• 
  Индуктив ғалтак ва конденсаторлар параметрларини ўлчаш учун ўзгарувчан ток кўприги ишлатилади.
  
• 
  Резисторлар қаршилигини ўлчаш учун ўзгармас ток кўприклари ишлатилади.
  

Кўприксимон ва компенсацияловчи ўлчаш услублари

• 
  Ўлчаш кўприги тўртта елкага ва иккита диагоналга эга бўлади; сd диагоналга нул-индикатор уланади (НИ – ўзгармас ток гальванометри), ab диагоналга эса ЭЮК манбаси (E) уланади.
  
• 
  Кўприк елкасига Rx = R1 – номаълум қаршилик; R3, R4 – нисбат елкалари; R2 – солиштириш елкаси– ростланувчи резистор.
  
• 
  Кўприкдаги мувозанат R2 резистор қаршилигини ростлаш орқали HИ кўрсатишини нулга тенглаш орақали эришилади, яъни Iни = 0 бўлади. Бу дегани с нуқта потенциали d нуқта потенциалига тенг бўлади ( с = d). Унда I1 = I2 бўлади ва I3 = I4 бўлади.
  
• 
  Буларни эътиборга олган ҳолда Кирхгофнинг II қонунига биноан қуйидагитни ёзиш мумкин:
  

• 
  Бу тенгликларни ҳадлаб бўлсак:
  
• 
  Бу тенлама кўприк мувозанат шартидан иборат: Қарама қарши елкалар қаршиликларининг кўпайтмаси ўзаро тенг.
  
• 
  Бундан номаълум қаршилик топилади:
  

Ўзгарувчан ток кўприклари

• 
  Ўзгарувчан ток кўприклари индуктивлик, ўзиндуктивлик ва сиғимни ўлчашда қўлланилади.
  
• 
  Умумий ҳолда кўприк мувозанатини қуйидаги кўринишда бериш мумкин:
  

Ўзгарувчан ток кўприклари

• 
  Ўзгарувчан ток кўприги қаршилиги комплекс кўринишида ифодалангани учун
  

кўприк мувозанат шарти қуйидаги кўринишда бўлади:

• 
  Унда кўприкнинг иккита мувозанат шартига эга бўламиз.
  

Берилган схема учун кўприк мувозанат шарти: 
Компенсацион ўлчаш услуби

• 
  Ўлчашнинг компенсацион услуби иккинчи грух солиштириш асбоблари– потенциометрларда қўлланилади.
  
• 
  Компенсацион услуб ёрдамида кичик ЭЮКлар ўлчанади ва электр ўлчаш асбоблари градуировка қилинади.
  
• 
  Ушбу услуб номаълум ЭЮКни намуна маълум манба ЭЮКи билан солиштиришга асосланган.
  
• 
  Кичик ЭЮК ва кучланишларни ўлчашда ўзгармас ток потенциометри ишлатилади.
  
• 
  Ўзгарувчан ток потенциометрлари магнит катталикларни ўлчашда қўлланилади.
  
• 
  Ўзгармас ток потенциометри схемаси қуйида келтирилган.
  

Компенсацион ўлчаш услуби

• 
  I контурга ишчи ток занжири дейилади. II ва III контурлар ўлчаш занжирлари ҳисобланади.
  
• 
  I контурга қуйидагилар киради: – Eвсп – ёрдамчи батарея; – Rрег – ростланувчи резистор; RN – намуна резистори, аниқ қаршилик қийматига эга, у ишчи ток қийматига боғлиқ равишда танланади; RК – компенсирловчи резистор.
  
• 
  II ва III контурларга Енэ – нормал элемент; Еx – номаълум ЭДС; НИ – нуль-индикатор киради.
  
• 
  Ўлчашнинг биринчи босқичида потенциометр калибровка қилинади, яъни ишчи ток ўрнатилади.
  
• 
  Бунинг учун П переключател 1 ҳолатга ўрнатилади. Резистор Rрег ёрдамида Iиш - ишчи ток ростланиб нуль-индикатор 0 га келтирилади (Iни = 0).
  
• 
  Бунда нормал элемент ЭЮКи (контур II ) RN намуна резистордаги кучланиш билан мувозанатлашади, яъни
  

Iиш RN = Eнэ, бундан
Iиш = Eнэ / RN .

Компенсацион ўлчаш услуби

• 
  I контурга ишчи ток занжири дейилади. II ва III контурлар ўлчаш занжирлари ҳисобланади.
  
• 
  I контурга қуйидагилар киради: – Eвсп – ёрдамчи батарея; – Rрег – ростланувчи резистор; RN – намуна резистори аниқ қаршилик қийматига эга, у ишчи ток қийматига боғлиқ равишда танланади; RК – компенсирловчи резистор.
  
• 
  II ва III контурларга Енэ – нормал элемент; Еx – номаълум ЭДС; НИ – нуль-индикатор киради.
  
• 
  Ўлчашнинг биринчи босқичида потенциометр калибровка қилинади, яъни ишчи ток ўрнатилади.
  
• 
  Бунинг учун П переключател 1 ҳолатга ўрнатилади. Резистор Rрег ёрдамида Iраб ишчи ток ростланиб нуль-индикатор 0 га келтирилади (Iни = 0).
  
• 
  Бунда нормал элемент ЭЮКи (контур II ) RN намуна резистордаги кучланиш билан мувозанатлашади, яъни
  

I раб RN = Eнэ, бундан
Iраб = Eнэ / RN .
Компенсацион ўлчаш услуби

• 
  Иккинчи этапда номаълум ЭЮК ўлчанади (П улагич 2 ҳолатда).
  
• 
  RК компесацияловчи резисторни ростлаш орқали НИ дан ўтаётган ток нулга тенгланади.
  
• 
  Бунда Еx ЭЮК компенсирловчи резисторда тушувчи кучланиш билан мувозанатлашади, яъни Iраб 1 КR = Ex.
  
• 
  Ушбу ифодага олдин аниқланган ишчи ток (Iраб) қийматини қўйиб номаълум ЭЮК қиймати топилади.
  
• 
  Ex ни ўлчаш аниқлиги қуйидагиларга боғлиқ бўлади:
  

– нул-индикатора НИ сезгирлигига;
–Iраб ишчи ток доимийлигига, яъни Eвсп барқарорлигига;
–RN ва RК танлаш аниқлигига.
Ишлаб чиқарилаётган потенциометрлар 0,005–0,5 аниқлик синфига эга.
Ўзгармас ток потенциометрларида 2 В гача кучланишлар ўлчанади.