Kunjara va shrotni gigiyenik baholash. Darsning maqsadi: kunjara

Kunjara va shrotni gigiyenik baholash.


Darsning maqsadi: kunjara va shrotni organolentik va laboratoriya usuli bilan baholashni o‘rganish.
Darsga kerakli:ko‘rgazmali qurollar va reaktivlar:kunjara va shrot namunalari, mikraskop, mufel pechi, analitik tarozi, chinni tigelcha, probirka, suv hammomi, buyum shishasi, spirt kislota aralashmasi, 5 % vodorod pyeroksid yeritmasi, xlorid kislota, konsentrlangan sulfat kislotA.
Darsning mazmuni. Kunjara va shrotning sifati ularning rangi, ta’mi, hidi va namligiga qarab baholanadi.
O‘rtacha namuna olish.Analizga namuna olishdan oldin kunjara va shrotning saqlangan joyi, partiyaning bir xilligi, mexanik aralashmalari, ta’mi, hidi va rangi aniqlanadi. Analizga o‘rtacha namuna xuddi don yoki unsimon ozuqalardan olingandek olinadi.
Rangi.Kunjaralar xiliga qarab o‘ziga xos rangga ega bo‘ladi. Kungaboqar kunjarasi kulrang, zig‘irniki kulrangdan Cohiq qo‘ngir ranggacha, paxtaniki sarg‘ish ko’kishroq, soyaniki Coh sariqdan Coh qoramtir rangacha, rapsniki – ko’kish sarg‘ish, saflorniki - kulrang, makkajo‘xoriniki kulrangdan qo‘ng‘ir rangacha bo‘ladi. Kunjaralar moyli donlarning shibbalagandan qolgan qismi hisoblanagi. Yomon saqlansa, zararli utlarning urug‘i aralashsa va shibbalaganda ortiqcha qizdirilsa uning rangi o‘zgarishi mumkin.
Hidi va ta’mi.Har xil o‘simlik donidan olinadigan kunjaradan dimiqqan, sasigan, qo‘lansa yoki mog‘or hidi kelsa uning buzilganligini bildiradi. Agar kunjara va shrotlar nam yoki shamollamaydigan binolarda saqlansa mog‘orlaydi. Yomon hid, achimtir ta’m kunjara va shrotda bakteriyalarning rivojlanishi tufayli ham bo‘ladi.
Kunjaraning turini aniqlash.Probirkaga 1 g maydalangan kunjara solinib, ustiga spirt - kislota aralashmasidan (20 ml 96 ^oC li etil spirt va solishtirma og‘irligi 1,19 bo‘lgan xlorid kislotasidan 1ml) 5 ml quyamiz. Probirka bir necha suv hammomida isitilib, ichidagi yeritma Yaxshilab aralashtiriladi va tindiriladi. Kunjara bo‘laklar cho‘kmaga tushadi. Ustki qismidagi tingan suyuqlikning rangiga qarab kunjaraning xili aniqlanadi. Kungaboqarniki gilos rangda, paxtaniki sariq rangda bo‘ladi.
Kunjara va shrotning namligini aniqlash.Bularning ham namligi xuddi donli ozuqalarnikidek aniqlanadi. Zig‘ir, paxta va makkajo‘xori shrotining namligi 11 %, kungaboqar kunjarasiniki 8,5 % va paxta kunjarasining namligi 9 % dan oshmasligi kerak.
Kunjara va shrotning kulini aniqlash.Moyli donlar minyeral aralashmalardan Yaxshi tozalanmagan bo‘lsa, kunjara va shrotning kuli ko‘p chiqadi, bu esa ozuqaning to‘yimliligini pasaytiradi. Kunjara va shrotning kulini aniqlash uchun tortilgan chinni tigelchaga 2 g maydalangan kunjara yoki shrot olinib qizdiriladi. Analizni tezlashtirish uchun + 750 - 800 ^oC haroratli mufel pechida kuydiriladi. Kul tayyor bo‘lgandan keyin uning og‘irligi aniqlanadi. Normal kungaboqar kunjarasida 6 - 7 %, zig‘irnikida 5,5 - 8 %, paxtanikida 7 - 8 %, kanakunjitnikida 7,5 - 8,2 %, soyanikida 4 - 6 %, paxta shrotnikida esa 7 % bo‘ladi.
Kunjaraning sifatini aniqlash.Stakandagi suvga ozroq kunjara solib, og‘zi oyna bilan yopilgan holda +36 - 40 ^oC li haroratdagi tyermostatga qo‘yiladi. 1 sutkadan keyin og‘zini ochib birdaniga hidlab hidi aniqlanadi. Sifatli kunjara o‘zining tabiiy hidini saqlash kerak. Buzila boshlagan bo‘lsa chirindi hidini byeradi.
Paxta kunjarasidagi gossipolni aniqlash.Paxtani qayta ishlash natijasida olinadigan ozuqalardan kunjara, shrot, chigit, sheluxa fenol gruppasiga kiruvchi organik birikma gossipol bo‘ladi. Kunjara tarkibida 0,01 % dan ortiq gossipol bo‘lsa hayvonlarga zaharli ta’sir qiladi.
Kunjara va shrotdagi gossipolni aniqlash uchun kunjara yoki shrotning mayda bo‘lagidan analitik tarozida 20 - 40 mg o‘lchab olinadi. Buyum oynacha-siga ozgina maydalangan kunjara qo‘yib, 8 - 10 ta preparat tayyorlanadi. Buni ustiga 1 tomchi konsentrlangan sulfat kislota tomiziladi. Bu o‘simlik bo‘laklar va gossipol qizil rangga bo‘yaladi. Mikroskopning kichik kattalashtirgichida yoki kuchli lupa yordamida buni ko‘rish mumkin. Gossipolning miqdorini aniqlashda bo‘yalgan qizil donachalar soni sanaladi. Hamma preparatlardagi qizil donachalar sanalib, quyidagi formula bilan gossipolning miqdori foizda topiladi.
X = x 0,085
Bunda: X - kunjaradagi gosstipolning miqdori %.
A - hamma preparatlardagi bo‘yalgan donachalar soni,
B - olingan kunjara miqdori, mg
0,085 - doimiy koefitsient.