Madaniyatlararo aloqalar fanidan yozgan Refarati

To’xliyev Abdumannonning

Madaniyatlararo aloqalar fanidan yozgan
Refarati
Gollandiyalik olim Girt Xofstede madaniyatlarning boshqa, anchayin murakkab tipologiyasini taklif qiladi. U har qanday madaniyatni tavsiflaydigan beshta asosiy o'lehovni ajratadi hokimiyat masofasi, individualizm va kollektivizm nisbati, erkaklik va ayollik nisbati, noaniqlikdan qochish, uzoq muddatga qaratilgan Yo'nalishl.

Hokimiyat masofasi. Hokimiyat masofa darajasi yuqori bo'lgan jamiyatlarda ierarxiya me’yori hodisa hisoblanadi. Jamiyatning har bir a'zosi jamłyatda, oilada va kasbiy faoliyatda ma'lum mavqega ega bo‘ladi. Hokimiyat masofa darajasi past bo•lgan mamlakatlar sifatida Angliya, AQSh va

Skandinaviya davlatlarini ko'rsatish mumkin. Yaponiya, Koreya, jumladan, O'zbekiston ham xizmat ierarxiyasi va katta yoshlilarning obro‘si yuqori ko‘rsatkich hisoblanadigan davlatlar qatoriga kiradi. Shuningdek, G‘arbda har qanday muhim qarorlarni qabul qilishda ayollar erkaklardek hal qiluvchi ovozga ega bo'lsa, Sharqda oxirgi so'z erkak kishi tomonidan aytiladi.

Individualizm va kollektivizm nisbati. G. Xofstedega ko'ra, individualizm shaxslararo munosabatlar yetarli darajada erkin bo'lgan madaniyatlarda namoyon bo'ladi. Odamlar, asosan, faqat ozlari va yaqin kishilari haqida qayg'urishadi. Individualizm darajasi yuqori bo'lgan madaniyatlarning vakillari muayyan vazifalarni afzal deb bilishadl, ularning hayotida "Men” kishilik olmoshi katta ahamiyatga ega bo'ladi. Bunga AQSh. Buyuk Britaniya, Kanada va h.k. davlatlarning madaniyatlari misol bo'la oladi.

Kollektivizm ustuvor bo'lgan madaniyatlarda atrofdagilar bilan munosabatda bo'lish muhim sanaladi. Mazkur madaniyat vakillari ko’pincha ”Biz”, deb fikr qilishadi. Bunday holatlarda individni himoya qiladigan guruh (urug'-aymoq, hamkasblar jamoasi) va uning qadriyatlari katta ahamiyatga ega bo‘ladi. Ushbu turga Sharq madaniyati va Lotin Amerikasi kiradi

Y.M.Dyakonovaning yozishicha. Yaponiyadagi "individum-guruh” munosabatlari, aksariyat tadqiqotchilar qayd qilganidek, g'arbnikidan farq qiladi. Yapon uchun guruhning qarashlari, qiziqishlari nihoyatda muhim, u "hammadek bo'lishga” intiladi. Guruh yaponlarning xulqiga va dunyoqarashiga katta ta'sir ko•rsatadi. Yaponlar "guruh” tushunchasini ko•pineha keng ma'noda talqin qilishadi: guruh - oila, kollej, firma, mamlakat bo'lishi mumkin

Yaponiyada inson hayoti tashkilot bilan bog'liq bo'ladi. Yapon kishisi uchun ishxona madaniy va ijtimoiy hayotning markazi hisoblanadi. Barcha xodimlar bo'sh vaqtlarini birga o'tkazishadi, hatto ta'til vaqtida ham dam Olish uylariga birga borishadi. Shaxsiy hayotdagi hodisalar, jumladan, to'y, ajralish va h.k. ham jamoaning doirasiga kiradi. Shuningdek, kollektivizm yapon oilasining asosiy xususiyatlaridan biri sanaladi. Binobarin, Oila a'zolari bir-birini ismi bilan emas, balki qarindoshlik terminlari bilan chaqiradi (masalan, kelin). Oilada ota vafot etganda, uning o'rnini o'g'li oladi va barcha oila a'zolari, hatto Onasi ham uni ota deb chaqiradil.

Jamoaviylik, ayniqsa, o'zbek madaniyatida yaqqol namoyon bo'ladi. Prof. M.Bekmurodov o'zbek jamoaviyligi haqida shunday yozadi: ".lamoaviylik o'zbek mentalitetida kasb-korga, iqtisodiy omillarga bog'liqlikdan ham ko'ra, etnik va ruhiy-ma'naviy omillarga ko'proq bog'liqlik bilan izohlanadi

"Boshqalar manfaati uchun o'z manfaatidan kechish” o'zbek jamoaviyligining eng asosiy xususiyatlaridan biridir. Bu o'rinda yozuvehi Hoshimovning amerikalik yirik noshir bilan bo'lgan quyidagi suhbatini keltirish maqsadga muvofiq bo' ladi.

”Amerikada chiqadigan yirik gazetaning rahbari bilan hamsuhbat bo qoldik. U o•zbeklar nima uchun mahallani bunchalik hurmat qilishini, nega mahalla to‘g’risida marsus qonun qabul qilinganini so‘radi. Mahalla degani qanday institut ekanini tushuntirib berishimni iltimos qildi.

Men mahallani tushuntirishga ojizman, janob. — dedim rostini aytib. — Uzrki, siz uni baribir tushunmaysiz. Buning uchun si: ham, men ham aybdor emasmiz.. Hamma gap ha.vot tarzining qanday shakllanganida.

Tasavvur qiling. Sizlarda voyaga yetishi bilan Ota 0'g 'liga atalgan ulush — kapitalni beradi. Shu kundan boshlab yigitcha mustaqil havotga qadam qo 'yadi va kunini 0'zi ko'rachi.O’gil bir oydan keyin burnini tortiľ kelsa. otasi uni haydab yuboradi... Bizda esa. ota-ona bolani voyaga yetkazodi. Uylantiradi. Uyli joyli qiladi. Bu ham yetmagandek, nevaralariniyam ortmoqlab yuradi. Xullas. bolam-chaqam deb umri 0'tganini bilmay qoladi.

Sizlarda Olti yashor bola Otasi bilan ellik dollar talashih. sudga murojaat etSayu. g 'Olib chiqib, otasini ming dollar jarima to •lashga majbur qilsa. bu — demokratiya tantanasi sanaladi. Bizlarda shundoy hodisa ro'y hersa, bunaqa boloni «oqpadar» deydilar va bir umr la 'natlaydilar.

Sizlarda Los-Anjelesda yashaydigan Ota vqfot etib qolsayu. Vasllingtonda turadigan O'g'il vazirlikdagi yumushlari ko•pligi uchun dafn marosimiga borolmasa, uni birov malołnat qilmaydi. Bizda Surxondaryoning Olis qishlog 'ida yashaydigan ota vafot etib qolsayu. Toshkentdo turadigan 0'g'il vazirlikda ishi ko •payib ketgani uchun otasini so 'ngi manzilga yelkasida ko'tarib bormasa. bunaqa vazirdan hamłna yuz 0'giradi.

Sizlarda. masalan. bir qiz begona erkak bilan... nima desam ekan... noqulayroq vaziyatda turgan bo’lsayu, uni yon qo •shnisi ko 'rib qolib, qizning otasiga xabar qilsa, Ota uni sudga berishi mułnkin: qizining shaxsiy hayotiga aralashgani uchun. Bizda, mabodo shunday holat ro 'y berib qolsa, qo 'shni qattiq tanbeh berishi, qo yetaklab otasining Oldiga Olib borishi mumkin.