MA’ruza №2 mavzu: elektr mashinalarni ta’mirlashning texnik shartlari. Reja

MA’RUZA № 2

MAVZU: ELEKTR MASHINALARNI TA’MIRLASHNING TEXNIK SHARTLARI.

Reja:

1. 
   Ta’mirlashning texnik shartlari.
   
2. 
   Elektr mashinani magnit o’tkazg’ichlarini ta’mirlash.
   
3. 
   Magnit o’zak presslanish zichligi susayishidagi ta'mirlash.
   
4. 
   Korpus va podshipnik qalqonlarini ta’mirlash
   

1. 
   Ta’mirlashning texnik shartlari.
   

Ta’mirlangan mashina hamma muhim detallar bilan ta’minlanadi. Tebranish poshipniklarini kamerasi smazka bilan to’ldiriladi. Kopus va podshipnik qalqonlari bo’ladi, val uchlari konservasiya (saqlovchi) moylari qoplanadi. Ta’mirlashdan so’ngggi sinovlarni o’tkazgan korxona ta’mirlangan mashinini 1 yil davomida buzilmasdan ishlashini kafolatlaydi. CHulg`am uchlari standart bo’yiga belgilanadi. Korpusga yangi taxtaga o’rnatiladi. Taxtachaga ta’mirlash o’tkazgan korxona nomi, ta’mirlashdan chiqqan sana, mashinaning texnik ma’lumotlari standart bo’yicha ko’rsatiladi.

Ta’mirlash korxonalarida EM ni ta’mirlash texnologik kartalari bo’ladi. Kartalar jadval ko’rinishda bo’ladi. Unda hamma o’tkazilishi kerak bo’lgan texnologik operasiyalar, texnik shartlar ko’rsatiladi. Kartada har bir operasiyaga vaqti belgilanadi.

Joriy ta’mirlash. Ekspluatasiyadagi yoki rezervdagi EM larda rejali oldini oluvchi ta’mirlash grfiklari asosida EM o’rnatilgan joyda elektrotexnik xodimlar yordamida o’tkaziladi. Agar joriy ta’mirlashni o’tkazish uchun murakkab maxsus qurilmalar kerak bo’lsa elektr ta’mirlash korxonalari xodimlari yordamida o’tkaziladi. Ta’mirlash jarayonida quyidagi ishlar bajariladi:

– mashinini tashqi yuzasini tozalash;

– tebranish podshipniklarini holatini tekshirish va ulari yuvish, almashtirsh;

– sirpanish podshipniklarida majburiy moylash sistemalarini va moylovchi xalqalar ishini tekshirish;

– kontakt xalqa, kollektor, stator va rotor chulg`amlari, ventilyasiya kanallarini tozalash va ko’rikdan o’tkazish;

– chulg`amlarning tirsak qismini va bandajlarni mahkamlik holatini tekshirish;

– izolyasiyanig buzilgan joylarini va ko’rik vaqtida aniqlangan nosozliklarni bartaraf qilish;

– chulg`amlarni quritish va lozim bo’lsa ularga emal qoplash;

– kollektor va kontakt xalqalarni silliqlash ();

– ximol tizimlarini va chetka mexanizmlarni rostlash va tekshirish;

– mashinani yig`ish, mashinani yuksiz va holatida ishlashini tekshirish.

Qabul–topshirish sinovlarini o’tkazish, texnik hujjatlarda qayd qilish va ekspluatasiyaga topshirish.

Kapital ta’mirlash. EM ni ishga yaroqligini tiklash, ishlash imkoniyatini tiklashishini buzilgan uzellarni almashtirib, chulg`amlarni almashtirib o’tkaziladi. Kapital ta’mirlashni namunaviy hajmi quyidagilardan iborat:

– joriy ta’mirlash operasiyalari;

– stator va rotor orasidagi havo oralig`ini tekshirish (agar mashinada buni o’lchash imkoni bo’lsa);

– rotori o’q bo’yicha liklashshini va val bo’yni va sirpanish podshipnigi ponasi orasidagi zazorni tekshirish;

– mashina to’liq qislarga ajratiladi, hamma mexanik uzellar va detallar yuviladi, kontakt xalqa, chetka mexanizmlari, kollektor nurlab tozalanadi, uzel va detallarni yaroqli, yaroqsizlari ajartiladi;

– podshipnik qalqonlarini, korpusni, magnit o’tkazgichni (listlarni yoyilishini, stator va rotorning alohida listlari orasidagi tutashishini bartaraf etish) ta’mirlash;

– valni ta’mirlash (egiklikni bartaraf qilish, (pona) o’rnatiladigan ariqcha va teshikchalarni tiklash);

– chulg`amlarni eskizini olib tashlash, dumaloq simda tayyorlangan chulg`amlarni joylash, to’rt burchak simdan chulg`amlarni tayyorlash, ta’mirlash va joylash, elektr sxemalarini kavsharlash, chulg`amlarni shimdirish va quritish, tirsak qismlariga emal qoplash;

– mashinani yig`ish, qabul topshirishi sinovlarini o’tkazish.

Kapital ta’mirashda tebranish poshipniklari almashtiriladi (butun bo’lsa ham). Kichik quvvatli to’rt burchak simdan va dumaloq simdan tayyorlangan chulg`amlar qayta ishlatilmaydi, chunki ularni butun holda chiqarish mumkin emas. Chiqarilgan chulg`amlar eritishga yuboriladi. YUqori kuchlanishli chulg`amlarni qayta ishlatish mumkin, buning uchun avval uning o’ramlar arov a korpus izolyasiyalari almashtiriladi.

2. 
   Elektr mashinani magnit o’tkazg’ichlarini ta’mirlash.
   

Elektr mashinani stator va rotor magnit o`tkazgichlarida quyidagi buzilishlar bo`lishi mumkin. Stator /rotor/ magnit o`zagini korpusga /valga/ maxkamlanishining bo`shashishi, chetki plastinkalarning `yoyilishi, preslab maxkamlanishi bo`shashgan, plastinkalar orasidagi izolyasiya buzilishi, ichki va tashqi yuzalarning ishdan chishi. Stator magnit o`zagini korpusga maxkamlanishi bo`shashganda avval ular o`rnatilgan shonka ariqchalarining holati tekshiriladi. So`ngra ularni boshqat xalqali ponachalar bilan vaxkamlanadi. Preslab maxkamlanishi bo`shashganda /ventilyasion tirgak tushib qolganda/ tirgaklar ta`mirlanadi, tushib qolgan tirgak o`rniga tekstolit ponacha qoqiladi maxkalanadi.

Plastinkalar orasidagi izolyasiya buzilganda, po`lat plastinkalar ajratib olinadi, tunikachalarning eski izolyasiyasi tozalanadi, yangi izolyasiya qoplanadi va qayta yig`iladi. Magnit o`tkazgich tishlarining ayrim maydonlari kuyganda ta`mirlasg. Tishlarning shikastlangan joylari kesib tashlanadi va o`rniga steklotekstolitdan ‘protez’ elim bilan o`rnatiladi.

Magnit o’zak mahkamlanishi bo’shaganligi. Avval stator magnit o’zagi o’zdan kechiriladi va stopor va ular o’rnatilgan halqasimon shponkalarning holatlari tekshiriladi. So’ngra magnit o’zak mashinani ishlab chiqargan zavoddagidek joylashtiriladi va yangi stoporlar yoki halqasimon shponkalar bilan mahkamlanadi, bunda stoporlar uchun teshiklarni bosha joyda teshiladi. Rotor mahkamlanishi bo’shaganda uni valda siqib chiqariladi, val ta'mirlanadi yoki yangisi bilan almashtiriladi va yana rotorning magnit o’zagi o’rnatiladi.

Magnit o’zakning chekkadagi plastinalari egilganligini ta'mirlash. Bu shikastlanishni bartaraf etish uchun, kichik quvvatli elektr mashinalari tishlarida nishabli pazlarni (ular o’lchami 6.1,a-rasmda ko’rsatilgan) temir kesuvchi arra bilan qirqiladi va bu pazlar elektr yoy payvandi (elektrod OMM5 diametri 2 mm) bilan payvandlanadi. Payvandlashda egilgan 4 tishlar segment yoki pazdan o’tkazilnan shpilka 2 yordamida halqa 3 bilan siqiladi. Payvand 1 choki magnit o’zak bilan birgalikda kerakli o’lchamgacha qirqiladi.

Egilgan tishlarni elimlash ham mumkin, bunda lak surtiladi va halqa va shpilka bilan lak to’la quriguncha tortiladi.

Nisbatan baland tishlari bo’lgan katta quvvatli mashinalar uchun, ushbu ta'mirlash usullari qo’llanilmaydi, chunki ular tishlarning mustaxkam va ishonchli mahkamlanishini ta'minlamaydilar va uyurma toklarning oqishi uchun berk kontur hosil qiladilar. Bunda vaziyatda barmoqli 5 (tishli) qo’shimcha shayba 6 (6.1,b-rasm) yoki magnit o’zak va bosuvchi shayba 9 orasiga alohida bosuvchi barmoq 5 (6.1,s-rasm) qo’yilishi tavsiya etiladi. Qo’shimcha elementlarni mahkamlash shtift 10 yordamida amalga oshirilishi mumkin. Bunday ta'mirlash faqat magnit o’zakni echish va qisman yoki to’la qayta shixtovka qilish bilan bajarilishi mumkin.

2.1-rasm. Magnit o’zaklarni ta'mirlash.

a-payvandlash ishlatib; b-tish bilan bosuvchi shayba ishlatib; c-alohida bosuvchi shayba ishlatib; d-ponalar ishlati: 1-payvand choki; 2-shpilka; 3-halqa (segment); 4-magnit o’zak tishlari; 5- bosuvchi shaybalar; 6-qo’shimcha shayba; 7-magnit o’zakning chekka listi; 8-tekstolit pona; 10-shtiftlar

3. 
   Magnit o’zak presslanish zichligi susayishidagi ta'mirlash.
   

Magnit o’zak diametri katta bo’lmagandagi presslanishning umumiy sustlanishida magnit o’zakning bosuvchi barmoq 9 va chekkadagi plastina 7 orasida har bir 2÷4 tish oralab tekstolit klin 8 qoqiladi (6.1,d-rasm). Klin 8 magnit o’zakning me'yordagi presslanishini ta'minlaydi. Klinning zaruriy qalinligini agiqlash uchun, oldindan 1 MPa bosimda magnit o’zakni presslash mumkin. klinning kengligi pazning kengligidan katta bo’lishi mumkin emas. Klinning o’z-o’zidan tushib qolishining oldini olish uchun uni o’rnatishdan avval elimlovchi lak suritiladi va so’nggi plastina 7 shimarib qo’yiladi. Magnit o’zakning xududiy sustlanishida (shikastlik yoki ventilyatsiya tirgagi tushib qolsa), shikastlangan tirgak tog’rilanadi, tushib qolgani o’rniga tekstoltk klini qoqiladi va unga ikki tomondan so’nggi plastinalarni shimarib qo’yiladi.

Presslanish tortuvchi shpilkalar yordamida bajarilgan yirik mashinalar magnit o’zaklari presslanish zichligi susayganda, shpilkalarni tortib qo’yiladi. Buning uchun payvadlash choklari, tortuvchi shpilkalar o’z-o’zidan buralmasligi uchun qo’yilgan stopor gaykalar echiladi, diametral qarama-qarshi tomonda joylashgan to’rt nuqtadagi gaykalar tortiladi va qolgan gaykalarni galma-galdan birnecha bosqichda burab mahkamlash yo’li bilan bosuvchi flyanets tortiladi. Tortishning so’ngida payvandlash choklari tiklanadi.

Agar gaykalarni tortish imkoni bo’lmasa, yoki tortish bilan magnit o’zak preslanishi tiklanmasa, tish zonasiga STEF-1 turdagi shishatekstolit klinlarni qoqish bilan magnit o’zak preslanishi tiklanadi. Bunda klinlar qoqiladigan yuzalar benzin surtib yog’sizlantiriladi va quritiladi, segmentlar va klinlarga turdagi lak va elimlovchi epoksid lak surtiladi. Klinlar o’rnatilgandan so’ng to’la polimenlanish maqsadida 20÷25 ⁰S haroratda 10÷12 soat mobaynida quritiladi.

Magnit o’zak plastinalari orasi izolyatsiya shikastlanganda ta'mirlash. Klinlar o’natilgan joyga yaqin bo’lgan alohida segmentlarning kichik chuqurliklaridagi lak qoplamasida shikastlanish bo’lsa, u holda segmentlar orasiga klin qoqishdan avval 20÷35 mm qalinlikda B lakda slyuda qatlami yotqiziladi. Stator yuzasidagi plastinalar aro lokal shikastlar segmentlar va izolyatsiya orasiga slyuda parchalarini joylashtirib bartaraf etiladi. Buning uchun segmentlar maxsus charxlangan tor va yupqa zarur uzunlikdagi po’lat polosalar bilan ajratiladi.

Shikastlanishning katta maydonlari azot kislotasi bilan xurushlab (edirilib) bartaraf etiladi. Statorga magnitlovchi va nazorat chulg’amlari kiydiriladi. Magnitlovchi chulg’amdan tok o’tkazib, yuqori darajada qizish joyi aniqlanadi, bu izolyatsiyaning shikastlanganligidan dalolat beradi. Shikastlangan joy atrofi yuzasini shpaklevka va kimyoviy barqaror emal bilan tozalanadi, shikastlangan zonani magnitlovchi chulg’am yordamida 75÷105 ⁰S gacha isitiladi, so’ngra tok uzilib, shikastlangan joy azot kislotasi bilan tozalanadi.

2.2. rasm. Magnit o’zak tish: 1-ptotez; 2-tish

Tozalashdan so’ng kislota qoldig’i 4÷5 marta 10%li kaltsiy sodasi eritmasiga shimdirilgan latta bilan artiladi va ta'mirlanayotgan joy 40÷60 ⁰S issiqlikdagi distirlangan suv bilan yuviladi. So’ngra latta bilan artilib, spirt bilan yuviladi.

Magnit o’zak tishining bir qismi kuygandagi ta'mirlash. Agar magnit o’zak tishi 2 ning bir qismi kuysa yoki erisa, shikast olgan qism olib tashlanadi va chulg’am do’ppayishining oldini olish uchun uning o’rniga shishatekstolitdan «protez» 1 o’rnatiladi (2-rasm). Shikastlangan qismning olib tashlanishi o’tkir zubilo yordamida bajariladi. Undan so’ng plastinalarning qisqa tutashuvi bartaraf etiladi. «Protez» joyida yasaladi va B elimi bilan elimlanadi.

4.