Mavzu: Matematika o`qitish jarayonining tuzilishi va mohiyati
Download 44.12 Kb.
|
matematika o'qitish jarayoni
|
Mavzu: Matematika o`qitish jarayonining tuzilishi va mohiyati. Matematika o`qitish jarayoni o`qituvchi va o`quvchilarning o`zaro bog`liq bo`lgan tizimli faoliyatlari majmuasi bo`lib bunda, o`quvchilarni bilimli ongli matematik tushunchalarni puxta egallagan va amaliyotga tadbiq etish ko`nikmalariga ega qilib tarbiyalash nazarda tutilgan. Bu jarayon ta’lim maqsadi va uning asosiy komponentlari bo`lgan-ta’lim mazmuni,ukitish, ta’lim berish, ta’lim vositalari bilan uzaro boglik ravishda amalga oshiriladi, ya’ni:
Boshlang`ich sinflarda matematika o`qtishning muhim omillaridan biri-uning mazmuni, o`qitish mazmuni esa ta’lim mazmunidan kelib chiqadi va pedagogik jarayonda amalga oshiriladi. Ta’lim mazmuni quyidagi davlat hujjatlarida o`z aksini topgan, ya’ni davlat ta’lim standartlarida,matematika fanining o`quv dasturlarida va b.k. Matematika darsliklarida va o`quv dasturlarida aks ettirilgan o`quv predmeti mazmuni ta’lim berish va o`zlashtirish prinsiplariga qaratilgan. Pedagogik jarayonning ijobiy tarzda amalga oshirilishi faqatgina o`quv predmetining mazmuniga emas balki ta’lim jarayoyoni amalga oshirilayotgan muhitdagi shart sharoitga (o`quvchilar soni va o`zlashtirilganlik darajasi, sinf xonasiining yoritilganligi, tashkiliy jarayon va holat, sinfdagi ruhiy holat va muhit va b.q.) ham bog`liqdir. O`qitish jarayoni o`quvchining xususiy o`rganuvchanlik faoliyati va o`ituvchining o`rgatuvchanlik faoliyatidan iborat Bilimlarni o`zlashtirishning avtoritarizmligi quyidagilarda namoyon bo`ladi:
faoliyatning chegaralanganligi, o`rgatuvchining majburiyligi; nazoratning markazlashganligi; - mazmunning o`rtacha o`quvchiga mo`ljallanganligi; Boshlang`ich sinfda matematika o`qitishning mazmuniga arifmetika, algebra, geometrik materiallar, tekstli masalalar, miqdorlar va ularni o`lchashlar kiritilgan. O`qitish jaraayonini tashkil etuvchi elemntlar o`qitish maqsadi, o`qituvchi faoliyati (o`qitish), o`quvchi faoliyati(o`rganish) va natija xisoblanadi.Shuningdek o`qitish jarayoni faoliyatsifatida ham qaraladi. Ta’lim didaktikada qo’llaniladigan eng sermazmun tushunchadir. Umumiy didaktika darajasida ta’lim ma’lumot mazmunini o’zlashtirish uchun o’qituvchi va o’quvchi faoliyatining birligi, ularning o’zaro ta’siri ma’nosida ishlatiladi. Ta’lim - insoniyat tajribasining ma’lum tomonlarini, ya’ni o’quvchilar ijtimoiy taraqqiyoining hozirgi talablariga muvofiq darajada bilim va tarbiyaga ega bo’lishlarini ta’minlaydigan faoliyatdir. O’qituvchi ta’lim jarayonida faqat bilim berish bilan chegaralanmaydi, balki bu jarayonda o’quvchi, talabaga ta’sir ko’rsatadi, bu esa ularning bilim olishlarini yanada faollashtiradi, natijada o’quvchi ta’lim jarayonining faol ishtirokchilariga aylanadi. Ta’limdagi yutuqlar avvalo o’qituvchiga bog’liq. Ta’limning asosiy vazifalari shaxsni ilmiy bilimlar, ko’nikma va malakalar bilan qurollantirishdan iborat. Ta’lim inson bilish faoliyatining bir turi sifatida bir necha ma’noni bildiradi, ya’ni ta’lim oluvchilarda bilim, ko’nikma va malakalar hosil qilish, ularda dunyoqarash, fikr va e’tiqodlarni shakllantirish hamda ularning qobiliyatlarini o’stirishdir. Ta’lim «ma’lumot mazmuni», «ta’lim mazmuni», «ta’lim jarayoni» kategoriyalari bilan bog’liqdir. Ma’lumot mazmunida hozirgi zamon fani, texnikasi, madaniyati, ishlab chiqarishi va fikrlashining umumiy asoslari aks etadi. Unda fan, texnika, madaniyat ishlab chiqarish, tafakkurga oid etakchi qarashlar, g’oyalar, nazariyalar, faktlar beriladi. Ma’lumot mazmuni to’rtta elementdan iborat: Bilimlar tizimi. Bilim- tabiatda, jamiyatda, inson ongida amal qiladigan qonuniyatlarning turli belgilar (masalan, yozuv) vositasida moddiylashtirilgan ko’rinishidir. Bilimlar qarash, g’oya, ta’rif, qoida, aniqlik, aksioma, teorema, fakt va sh.k. shaklida beriladi;
A.Sonlar va hisoblashlarga oid qo`shish, ayirish, ko`paytirish va bo`lish -amaliy mashqlar.
,,Ta’lim to`g`risidagi, qonun va ,,Kadrlar tayorlash milliy dasturida,, ta’lim-tarbiya tizimini isloh qilish, unga ilg`or pedagogik texnologiyalarini joriy yetish zarurligi qayta-qayta takidlanadi. Chunki mamlakatimiz tez sur’atlar bilan taraqqiy etib,jahon jamiyatida iqtisodiy-siyosiy mavqeyi kundan-kun ortib bormoqda. Lekin ijtimoiy sohada, ayniqsa, ta’tim-tarbiyada umumiy taraqqiyotdan orqada qolish hollari sezilmoqda.Ta’lim-tarbiya jarayonini texnologiyalashtirish bilan bunday holga barham berish mumkin. Quyidagi holatlar ilg`or texnologiyalarni ta’lim-tarbiya jarayoniga tadbiq etishning dolzarbligini kursatib beradi. ,,Kadrlar tayorlash milliy dasturi,, maqsadi va vazifalarini ruyobga chiqarish uchun, ma’lum sabablarga ko`ra jahon hamjamiyati taraqqiyetidan ortda qolib ketgan jamiyatimiz taraqqiy etgan mamlakatlar qatoridan o`rin olish uchun, aholi ta’limini jadallashtirish va samaradorligini oshirish maqsadida ilg`or pedagogik tadbirlardan foydalanish zarurligi, « Texnologiya « tushunchasi texnikaviy tarakkiyet bilan bogliq holda fanga 1872-yilda kirib keldi va yunoncha hunar fani degan ma’noni anglatadi. Pedagogik jarayonda o`ziga xos o`qitish vositlaridan foydalailadi bular ko`rgazmali vositalar, o`qitishning texnik vositalari bo`lib matemautika o`qitishning ijobiyligini ta’minlaydi. Pedagogik jarayon bir biri bilan bogliq uchta asosiy funksiyani bajaradi: -ta’limiy -tarbiyaviy -rivojlantiruvchi O`qitish jarayonining ramziy ifodalanishi uning mustaqil, yaxlit tizim ekanligidan, u o`ziga xos va mos qonuniyatlar asosida qurilishidan dalolat beradi. Mavzu: Pedagogik sistemani loyihalashtirish.Matematika o`qitishda pedagogik texnologiya. Didaktik loyiha mohiyatiga ko`ra o`ta murakkab populyativ tizim bo`lib, o`zini shakllantirishga yo`nalgan faoliyatni loyihalash sohasiga oid bilim hamda vositalarni loyihalash predmeti- o`quv materialini tahlil qilishni taqozo qiladi. Didaktik loyiha ta’lim sub’ektlari faoliyatida amalga oshiriladi. Binobarin, didaktik loyixa ukitish faoliyatiga xam, ukish faoliyatiga xam, shuningdek o`qitish va o`qish faoliyatlarining o`zaro kirishuvidan shakllanadigan hosila faoliyat - ta’limga ham taalluqlidir. Didaktik loyihalarni tayyorlash jarayonlarida mualliflar turli didaktik nazariya, qarashlardan kelib chiqib loyihalash predmeti - ma’lumt mazmuniga pedagogik ishlov berishadi. Ma’lumot mazmuniga pedagogk ishlov berish yuli bilan ta’limning keng qamrovli, katta, universal loyihalari konsepsiya, dastur, darslik shaklida tayyorlanadi. Katta, universal didaktik loyihalarni amalga oshirishda ikkilamchi loyihalar- dars ishlanmalari, rejalari, konspektlari sifatida ishlab chiqiladi. Didaktik loyihalarni tayyorlashda didaktika fani yutuqlaridan foydalaniladi. O`z navbatida didaktik loyihani sinab qurish didaktik nazariyani rivojlantirish uchun yetakchi omil vazifasini o`taydi. Didaktik loyihalash darajalari deganda loyihani o`zidan katta yoki o`ziga adekvat tizimlar bilan muqoyasa qilib o`rganishni tushunamiz. Ijtimoiy hodisalar o`z mohiyatiga ko`ra ochiq tizim bo`lib, didaktik loyihani o`zidan katta, o`ziga adekvat (teng), o`zidan kichik tizimlar bilan yonma-yon o`rganish didaktik loyihalash muammosini yanada chuqurroq anglashimizga olib keladi. Didaktik loyihani o`zidan katta tizim bilan yonma-yon o`rganish, masalan, «jamiyat va didaktik loyiha». Bu tizimda didaktik loyiha jamiyatning bir funksiyasini - yoshlarni hayotga, ishlab chiqarishga yaroqli komil inson qilib yetishtirishda yetakchi vosita bo`la olish ishini anglatadi. Didaktik loyihani o`ziga adekvat tizim bilan yonma-yon o`rganish, masalan, «ta’lim jarayoni va didaktik loyiha». Bu tizimda didaktik loyiha ta’lim jarayonining timsoli, namunasi funksiyasini bajaradi. Didaktik loyihani o`zidan kichik tizim bilan yonma- yon o`rganish, masalan, «ta’lim akti va didaktik loyiha».Ta’limning turli nuqtai nazarlariga oid kichik dasturlar tuzib, o`qituvchi yoki talabalarni ta’limni loyihalashga ham o`rgatish mumkin. Fan va o`quv predmeti bir narsami yoki ularning farqlari bormi? Ma’lumot mazmuni va ta’lim mazmuni tushunchalarining o`xshash va farqli tomonlari nimada? Didaktik loyihalashni ijtimoiy talab darajasida tasavvur etishda mutaxassislar oldida turgan aosisiy muammo fan va o`quv predmeti farklarini aniq chegaralashdir. Har bir o`quv predmetida o`ziga oid fanning umumiy asoslari o`rganiladi. Fan va ma’lumot o`zaro uzviy bog`liq, ammo alohida-alohida xodisalar sifatida sharxlanishi lozim. Fan hajm va mazmun jihatidan keng, boy hodisa. Oquv predmeti esa bolalarning yosh, psixo-fiziologik xususiyatlari , tayyorgarlik darajasi real bilish imkoniyatlarini o`rganish asosida yaratiladi. Demak, o`quv predmeti fanga nisbatan hajm va mazmun jihatdan tor hodisa. Fanni butun insoniyat yaratadi. O`quv predmeti mazmunini mutaxassis olim, o`qituvchilar tanlaydi va uni bolalarbop qilib ishlov beradi. Didaktik loyihalash jarayonlarini o`quv predmeti darajasida tasavvur etish, o`quv predmeti fanning o`qitish va o`rganish uchun tanlangan umumiy asoslaridir. O`quv predmetini tasavvur qilish yo`li bilan dastur, darsliklar yaratiladi. Ammo o`quv predmeti bilan darslik bir xil hodisa emas. Bitta o`quv predmeti bo`yicha qator darsliklar yaratiladi. M-n, 1-9 sinflar uchun o`zbek tili predmetidan 9 ta darslik tayyorlanadi. Darsliklarga nisbatan o`quv predmeti model funksiyasini bajaradi. Oquv predmetlari, ularning maqsadi. tarkibi aniqlangach, o`quv dasturlari tuziladi. Dasturlar asosida darsliklar yoziladi. Didaktik loyihani - o`quv materiali darajasida tasavvur etish yo`li bilan mavzular bo`yicha o`rganiladigan bilim, ko`nikma-malaka ijodiy faoliyat tajribasi, tarbiyalanadigan munosabat ko`lami ishlab chiqiladi. Oquv materiali qator xususiyatlarga ega: u bilimlarning o`qituvchidan o`quvchilarga siljishini aks ettiradi; unda ma’lumt va ta’lim mazmuni moddiylashadi; oquv materiali darslikning bir qismi; ta’lim o`quv materialini o`rganishdan boshlanadi; o`quv materiali ma’lumot mazmuni va ta’lim mazmuni o`rtasidagi oraliq zveno hisoblanadi; ta’lim mazmuniga pedagogik ishlov berish o`quv materialidan boshlanadi. Yuqoridagilardan ko`rinadiki, didaktik loyihalashning barcha ko`rinishlari ma’lumot mazmuni, ta’lim mazmuni tushunchalari bilan bog`langan. Pedagog- pedagogik texnologiya loyihasi muallifi sifatida. Pedagogik texnologiyaning loyihachisi ham, uni amaliyotga joriy etuvchi ham pedagog (6) hisoblanib, malakali mutaxassis tayyorlashdek muhim ijtimoiy (davlat) buyurtmasini bajaradi. Pedagogning pedagogik tizimda tutgan o’rni qanday?
O’qituvchi belgilangan ta’lim maqsadiga mos keladigan o’quv-tarbiyaviy jarayon mazmunini (3) saralashda fanning abstarksiya poђonalarini va o’zlashtirish darajalariga mosligini inobatga olish zarur. O’qituvchi pedagogik tizimning tarkibiy elementi sifatida didaktik jarayon (4)ni tuzish talablari bilan tanish bo’lishi va uning eng maqbul variantini har bir dars mavzusiga boђliq holda loyihalashi kerak. B talablar jadallashtirish va tabiatan monandlik tamoillaridir. O’qituvchi didaktik jarayonni amalga oshirishda o’qitishning samarali shakllaridan (5) foydalana olishi zarur. O’qituvchi pedagogik tizimning ishtirokchisi bo’lgan o’quvchi-talaba (1)ning ta’lim mazmunini va tarbiya ta’sirini qay darajada egallayotganligini eng maqbul usullar bilan nazorat qilib borishi lozim. Olingan axborotlar pedagogik tizimni maqsadga mvofiq tarzda boshqarish imkoniyatini beradi yoki pedagogik tizimdagi qaysi elementning mazmunini tuzatish kerak ekanligini belgilab beradi. Boshlangich matematika ta’limini loyihalashning bosqichlaridan biri bu DTS talablari asosida 1-4 sinflar matematika darsligi bo`yicha namoyon qilingan tayanch tushuncha va iboralarni B.Blum taksonomiyasiga muvofiq o`quv maqsadlariga o`tkazishdir. Mazkur jaraayon ham jadval tarzida rasmiylashtirladi.
Mavzu:Matematika mashgulotlarida kullaniladigan tankidiy fikrlashga urgatish usullari. «Tanqidiy fikrlash» atamasidan pedagogik muhitda bir necha o’ yillardan beri foydalanib kelinadi va turli pedagoglar bu tushunchani turlicha tushunadi. Ko’pchilik uchun tanqidiy fikrlash «yuqori tartibdagi» fikrlashni bildiradi - yuqori degani shu ma’nodaki, u Benjamin Blum tizimiga ko’ra o’rganish qobiliyatlarining so’nggi oliy poђonasida turadi. Falsafiy jihatdan tanqidiy fikrlash deganda, odatda mantiqiy fikrlash va isbotlash ko’nikmalari tushuniladi, uning yordamida talabalar diqqat bilan o’qish, chuqur munozaralar yuritish va yozuvda o’z fikrlarini aniq va o’ylab ifoda etish imkoniga ega bo’ladilar. O’YOTF (SOROS) loyihasida ta’kidlanganidek: «Odam tanqidiy fikrlar ekan, u yoki bu ђoyalar bilan tanishadi, ularni amalga oshirishdagi mumukin bo’lgan oqibatlarni ham e’tiborga oladi. Bunda odam bu Goyalarni dastlab ma’lum darajadagi ishonchsizlik bilan idrok qiladi va qarama-qarshi nuqtai-nazarlar bilan taqqoslaydi. Ularni asoslash uchun qo’shimcha mulohazalar tizimidan foydalanadi va bular asosida o’z nui-nazarini ishlab chiqadi». Tanqidiy fikrlash ђoya va imkoniyatlarni ijodkorlik bilan uyђunlashuvi, konsepsiya va axborotlarni qayta fikrlash va qayta qurishdek murakkab jarayondir. Bu faol va interaktiv bilishning bir necha darajalarida bir vaqtda ro’y beradigan jarayon ham bo’lib hisoblanadi. Tanqidiy fikr egasiga hiyla-nayranglar kamroq ta’sir qiladi, o’zining shaxsiy qarashlar tizimi bo’lgani uchun ular turli xavf-xatardan holi bo’ladilar. I.G.Agapov aytishicha tanqidiy fikrlash- o’kuvchilarda matn bilan ishlash malakasini rivojlantirish, oђzaki va yozma nutqning barcha ko’rinishlarini egallash, muayyan matn bo’yicha tengdoshlari bilan fikr almashuv (muloqat malakalari, guruh bilan ishlash malakalari) ga yo’naltirilgan pedagogik texnologiyadir. Tanqidiy fikrlashga o’rgatish Kadrlar tayyorlash milliy dasturida bayon etilgan yuqori umumiy va kasbiy madaniyatli, ijtimoiy faol, hayotda mustaqil ravishda o’z o’rnini topa oladigan kadrlarning yangi avlodini shakllantirish vazifasini hal qilishga ham to’la mos keladi. Tanqidiy fikrlash quyidagilarni nazarda tutadi: Birinchidan, tanqidiy fikrlash- bu mustaqil fikrlashdir. Bunda har bir kishi boshqalarnikidan mustasno holda o’zining ђoyasi, baholashi va ishonchlariga ega bo’ladi. Ikkinchidan, axborot tanqidiy fikrlashning natijasi emas, balki uning boshlanishidir. Bilim odamni tanqidiy fikrlashga undovchi motiv bo’lib hisoblanadi. Uchinchidan, tanqidiy fikrlash, savolning ko’yilishi va hal qilinishi zarur bo’lgan muammoni aniqlashdan boshlanadi. Insoniyat o’z mohiyatiga ko’ra qiziquvchandir, u biror yangilikni sezar ekan, albatta uning mohiyatini bilishni istaydi. To’rtinchidan, tanqidiy fikrlash ishonchli dalillarga intiladi. Tanqidiy fikrlovchi kishi muammoning o’z shaxsiy yechimini topadi va bu qarorni oqilona, asosli dalillar bilan mkstahkamlaydi. U boshqa qarorlar bo’lishi mumkinligini ham tan oladi, lekin o’zi tanlagan qaror boshqalarga nisbatan eng mantiqiy va oqilona ekanligini isbotlashga harakat qiladi. Beshinchidan, tanqidiy fikrlash- ijtimoiy fikrlashdir. Har qanday fikr boshqalar bilan o’rtoqlashilganda, bahslashuvda, muhokamada, boshqalar bilan fikr almashganda o’tkirlashadi va chuqurlashadi. Tanqidiy fikrlashning asosini quyidagi uch faza tashkil qiladi: da’vat (chaqiriq), anglash, mulohaza ( fikrlash). Танšидий фикрлаш асослари Даъват Англаш
Фикрлаш Tanqidiy fikrlash chaqiriq bosqichidan boshlanadi, bunda o’kuvchilarning qiziqishi uyђonadi, zarur savollar tuђiladi va bilimlarni egallash uchun sabablar tuђiladi. Anglash brosqichida o’kuvchilar izlash uchun raђbat oladilar, ba’zi hollarda esa bunga o’rganadilar ham. Fikrlash bosqichi ksulminatsiya bo’lib hisoblanadi. Ta’limning guruhli shaklining ahamiyati nimada? Ta’limning guruhli shakli «ta’lim beruvchi- ta’lim oluvchi» dialogidan voz kechishni va «ta’lim beruvchi-guruh-ta’lim oluvchi» ko’rinishidagi uch tomonlama o’zaro munosabatga o’tishni nazarda tutadi. O’quv guruhi tarkibi buyicha harakatchan kichik guruhlarga bo’linadi va ularning har-biri o’zicha o’kuv materialini o’zlashtiradi. O’qituvchi bilan o’kuvchilar o’rtasida mustahkam aloqa o’rnatiladi, shaxsiy va bir vaqtning o’zida jamoaviy ruhiy holat kuchayadi. Bunda:   
ta’lim oluvchilarning xamkorlikdagi harakati tashkillashadi, bu esa o’kuv-bilish jarayonini faollashtirishga, ularda empatiyani, kommunikativlikni shakllantirishga ko’maklashadi; Har bir ta’lim oluvchining potensial imkoniyatlarini rivojlanishi va amalga oshirilishi ta’minlanadi; O’quvchilarning bilimi o’zaro hamkorlikda boyiydi, hamkorlikda muammolar yechiladi; Guruhda ishlash atrofdagilarga bo’lgan munosabatni o’zgartiradi, «men va ular»dan «biz»ga o’tishni ta’minlaydi va o’zini guruhning bir bo’lagi sifatida his qilish imkonini beradi. Ta’lim oluvchilarni guruhlarga qay tarzda ajratish kerak? Belgilari bo’yicha: ixtiyoriy yoki noformal belgilari bo’yicha tuzilgan aralash guruhli; o’kuv darajasi yutuqlari bo’yicha; psixologik jixatdan bir-biriga to’ђri kelishi darajasi bo’yicha. Soni bo’icha: 2-dan 5 kishigacha- uncha katta bo’lmagan vazifalarni bajarish uchun; 5 -dan 7 kishigacha- murakkab vazifalar uchun. Vaqt bo’yicha: Kichik guuhlar belgilangan vazifani bajarish uchun qancha vaqt ajratilgan bo’lsa, shuncha vaqt faoliyat ko’rsatadi. Guruh sharoitida ishlaydigan birinchi mashђulot hal qiluvchi bo’lib hisoblanadi. SHuning uchun bunda quyidagi sharoitlarga rioya qilish muhim:
Qat’iy rahbarlik qilishi mumkin bo’lgan eng faol va boshqa o’kuvchilar hakida o’ylab ko’ring. Eng zehnli va qobiliyatli Ukuvchilardan har bir guruhga kiriting. Zehni o’tkir bo’lmagan o’quvchilarni ham tanlab, har qaysi guruhga kiriting. Rahbarni guruh bilan oldindan uchashtiring va ularning vazifasini tushuntiring. Guruh vazifasini va rahbar vazifasini tushuntiring. Har bir uruh doira shaklida o’tirsin. Bir-birisini ko’rib tursin. Ish vaqtida har bir guruh atrofida yuring. Muhokama oxirida o’z kuzatuvingizni, ayniqsa, har bir guruhdagi yaxshi ђoyaga e’tiborni qaratib, gapirib bering. Gurux sharoitida ishlashda va tanqidiy fikrlashga o’rgatishda turli interfaol usullardan foydalanish yaxshi samara beradi. SHunday usullardan ayrimlari bilan tanishib chiqamiz. Aqliy hujum (Breynstorming) Aqliy hujum- ђoyalarni generatsiya qilish usuli. Qatnashchilar birlashgan holda qiyin muammoni yechishga harakat qiladilar: uni yechish uchun shaxsiy ђoyalarini ilgari suradilar (generatsiya kiladi). U ishtirokchilarni o’z tasavvurlari va ijodlaridan foydalanishga raђbatlantiradi. «Aqliy hujum»ning vazifasi kichik guruhlar yordamida yangi- yangi ђoyalarni yaratishdir. Bu usul muammoni hal qilayotgan kishilarning ko’proq aql bovar qilmaydigan va hatto fantastik ђoyalarni yaratishga undaydi. Ђoyalar qancha ko’up bo’lsa. Ularning hech bo’lmaganda bittasi ayni muddao bo’lishi mumkin. «Aqliy hujum»ning qoidalari:
Fikr va ђoyalar hech qanday cheklanmagan holda iloji boricha qattiqroq aytilishi lozim; Bildirilgan fikr va ђoyalar takliflar berish to’xtatilmaguncha muhokama qilinmaydi, baholanmaydi; Bildirilgan har qanday ђoya va fikrlar hisobga olinadi; Qancha ko’p ђoya va fikrlar bildirilsa shuncha yaxshi; Bildirilgan ђoya va fikrlarni to’ldirish va yanada kengaytirish mumkin; Barcha aytilgan takliflar yozib boriladi; Takliflarni bildirish uchun vaqt aniq belgilanadi. Klaster usuli1 Klasterlarga ajratish- o’quvchilarga biror-bir mavzu to’ђrisida erkin va ochiq tarzda fikr yuritishga yordam beradigan pedagogik strategiyadir. Bu usul ko’p variantli fikrlashni o’rganilayotgan tushuncha (hodisa, voqea)lar o’rtasida aloqa o’rnatish malakalarini rivojlantiradi. «Klaster» so’zi ђujm, boђlam ma’nosini anglatadi. Klasterlarga ajratishni da’vat, anglash va mulohaza qilish bosqichlaridagi fikralashni raђbatlantirish uchun qo’llash mumkin. U asosan yangi fikrlarni uyђotish, mavjud bilimlarga yetib borish strategiyasi bo’lib, muayyan mavzu bo’yicha yangicha fikr yuritishga chorlaydi. Biror mavzu bo’yicha klasterlar tuzishdan bu mavzuni mukammal o’rganmasdan oldin foydalanish maqsadga muvofikdir. Klaster tuzish ketma-ketligi: Katta varoђ qoђozning o’rtasiga yoki sinf doskasiga yoxud yozish uchun foydalanish mumkin bo’lgan sathga «kalit» so’z yoki gap yoziladi; SHu mavzuga tegishli deb hisoblangan va xayolga kelgan so’z va gaplar yoziladi; Fikrlar paydo bo’lganda va ularni yozganda fikrlar o’rtasida mumkin bo’lgan boђlanishlarni belgilash; Fikrlar tugamaguncha yoki vaqt tamom bo’lgunicha xayolga kelgan barcha fikrlar yozilaveradi; Keltirilgan so’z va fikrlar mazmuni va yaqinligiga qarab toifalarga ajratib chiqiladi. Klaster tuzishda guruhdagi barcha o’quvchilarning ishtirok etishi, shu guruh uchun ђoyalar o’zagi bo’lib xizmat qiladi. Insert usuli2 Insert usuli tushunishni kuzatish vositasidir. Insert- bu o’quv jarayonida o’z anglashini faol kuzatish uchun o’quvchilarga imkoniyat beradigan kuchli vositadir, chunki shunday hollar borki, odam matnni oxirigacha o’qib, u yerda nima yozilganligini eslab qololmasligi mumkin Hamma ishtirokchilar ishni tugatganlaridan keyin ular jadvalni oldlarida ushlab zalning o’rtasiga chiqishadi. U yoq- bu yoqqa o’tib ishtirokchilar bir-birlari bilan tanishadilar. Ishtirokchilar o’z ismlarini jadvallarga yozib, ularni devorga ilib qo’yishadi. Sinkveyn usuli3 J.Still, K.Meredis, CH.Templning «O’qish va yozish tanqidiy fikrlashni rivojlantirish uchun» dasturida o’quvchi va talabalar faolligini oshiruvchi, ularning tanqidiy fikrlashini o’stiruvchi qator usullar kursatib utilgan. SHulardan ayrimlariga qisqacha to’xtalib o’tamiz. Sinkveyn- fransuz tilida «5 qator» ma’nosini bildiradi. Sinkveyn- ma’lumotlarni sintezlash (bir butunga keltirish)ga yordam beradigan qofiyalanmagan she’r bo’lib, unda o’rganilayotgan tushuncha(hodisa, voqea, mavzu) to’ђrisidagi axborot yiђilgan holda, o’quvchi so’zi bilan turli variantlarda va turldi nuqtai nazar orqali ifodalanadi. Sinkveyn tuzish- murakkab ђoya, sezgi va hissiyotlarni bir nechagina so’zlar bilan ifodalash uchun muhim bo’lgan malakadir. Sinkveyn tuzish jarayoni mavzuni yaxshiroq anglashga yordam beradi. Sinkveyn tuzish qoidalari: 1- qator: Mavzu bir so’z bilan ifodalanadi ( odatda ot tanlanadi). qator: Mavzu ikkita sifat bilan ifodalanadi (2 ta sifat yoziladi). qator: Mavzu doirasidagi hatti-harakatni uchta so’z bilan ifodalanadi.(3 ta fe’l yoki ravishdosh yoziladi). qator: Mavzuga nisbatan munosabatni anglatuvchi va to’rtta so’zdan iborat bo’lgan fikr yoziladi.(4 ta so’zdan iborat jumla yoziladi). qator: Mavzu mohiyatini takrorlaydigan, ma’nosi unga yaqin bo’lgan bitta so’z yoziladi (mavzuga sinonim so’z yoziladi). Sinkveynlar quyidagi hollarda juda foydali bo’ladi: Murakkab axborotni sintezlash uchun vosita sifatida; O’quvchilar tushunchalarining yiђindisini baholash vositasi sifatida; Ijodni taqdim etilishining vositasi sifatida. Sinkveynga quyidagi misollarni keltirish mumkin: Ta’lim Uzluksiz, ixtiyoriy (majburiy). O’rgatadi, yo’l ko’rsatadi, ruhlantiradi. Hayotdagi eng yorug chiroђ! Bilim.
Mavzu: YAngi informatsion texnologiya, uning matematika ukitishda kullanili shi. Ta’limda yangi informatsion va pedagogik texnologiyalarnikullanilishi ukitu Vchi va ukuvchilardan kaata tayyorgarlikni, sinf xamda ukuchvilar guruxidagi muxitni uzgartirishni talab etadi. Boshka tomondan texnologiya atamasi kafolatlangan natija beruvchi jarayon ma’nosiga ega ekanligi e’tiborga oligsa, ukitishni kanday yeilib kafolatdangan natija beruvchi jarayonga aylantirish mumkin degan savolni kelib chikishi tabiiydir. Pedagogik texnologiyada ukuv tarbya jarayoni ukituvchi baln ukuvchi urtasidagi teng mulokot asosida amalga oshirladi. Bu mulokot davomida ularning xar biri ma’lum faoliyat turlarini amalga oshiradilar. Matematikaa darslarida yangi innovatsion usullardan foydalanish mashgulotlarning sifat va samaradorligini oshirishda muxim omil bulib xisoblanadi. Mashgulotlar jarayonida turli matematik uyinlarning motivatsiyalash imkoniyati kengdir.Uyinni rejali utkazish maksadga muvofikdir.uyinni boshlashdan oldin bir mavzu tanlab olinadi va shu uyinga kerak bulgan barcha vositalar tayyorlanadi. Xar bir guruxda 5 ta ukuvch buladi (kam yoki kup bulishi xam mumkin).Guruxli ishlash ukuvchilar urtasida vazifalarnianik taksimlashga tayanadi. Sinfni guruxlarga ajratish xoxish yoki xisob buyicha amalga oiriladi. Ukuvchilarning uyin faoliyati buyicha anik va xajm jixatidan kup bulmagan tushuntiish beriladi. Ukituvchi guruxlarning ishlash tezligi turlicha bulishini xisobga olgan xolda vakt chegarasini belgilaydi. Ukvchilar kerakli axborotlar paketi va ma’lumotlar bilan ta’minlanadi. Ukuvchilar guruxda ishni boshlashalri uchun vazifalarini anik tushunib yetganligi tekshirib kuriladi. Ukuvchilar zarurat tugilsa guruxlar yoniga navbatma-navbat kelib, tugri yunalishda ishlayotganligini kayd etadi va larga yordam beradi. Guruxlarda ish yakunlangach sardor natijalari buyicha ogzaki xisobot beradi. Kichik guruxlarda ishlash natijalari ukituvchi tomonidan baxolanadi. Bunda faliyat tugri va anik bajarish, vakt sarfi anik mezon xisoblanadi. Masalan 1,2,3,4,5,6,7,8,9 rakamlarnin yozilish tartibini uzgartirmasdan kushish va ayirish belgilarini xammasi bulib uchtasini shunday kuyingki natijada 100 xosil bulsin. 123-45-67+89=100 YOki turtta 4 va matematik amallar yordamida 1 dan 10 gacha bulgan sonlarni kanday yozish mumkin? 1=(4:4)x(4:4) 2=(4:4)+(4:4) 3=(4+4+4):4 4=4+(4-4)x4 5=(4x4+4):4 YAngi informatsion texnologiyalar asosida boshlangich maktab matematika mashgaulotlarini amalga oshirishda masofaviy ukitish, internet tiziimdan foydalanish, UTV dan foydalanish va turli innovatsion usullardan foydalanish imkoniyatlari mavjud. Keyingi vaktlarda an’anaviy va rivojlantiruvchi ukitish usullaridan foydalnish masofaviy ukitish usuli bilan keyengaymokda. Masofaviy ta’lim – bu oliy ukuv yurtiga kelmasdan turib, yangi axborot texnologiyalari vositalari (telekommunikatsiya, elektron pochta, televideniye va internet ta’lim xizmatidan foydalanish imkonini beruvchi ta’lim turidir. Ta’limning bu shakli mavjud ukuv vositalaridan ma’lumsabablarga kura foydalana olmaydiganlar(kurish va eshitish organlari buzilganlar) uchun ukish imkoniyatini yaratadi.masofaviy ta’lim ukuvchiga ma’lum bir joyga boglanib kolmaslik imkonini beradi. U ukuv vazifalarni elektron yoki chop kilingan xolda uyda, ish joyda yoki boshka geografik xududlarda xam maxsus kompyuter va axborot texnologiyalari vositalaridan foydalanib oladi va pedagoglar bilan mulokotga kira oladi. Ta’limning bu turi ukvchining individual psixolgik xususiyatlarini, ish tempini, kizikishlarini, uning vakt byudjetini xisobga olish kabi muxim vazifalarni ijobiy yechishga karatilgan. Bu ta’lim jarayoning samaradaorligi va sifatinioshiradi, uni an’anaviy ta’limga nisbatan, iktisodiy jixatdan tejamli kiladi. Masofaviy ta’limda ma’ruzalar an’anaviy ta’lmdagidek bevosita pedagog bilan yuzma-yuz mulokrt kilish imkonini bermaydi. Lekin, uzining bir kana afzalliklarga ega: Ma’ruzamateriallarni tulik ravishda disket yoki disklarga yozib olish imkoniyati yaratilgan; Zamonaviy axbort texnologiyalarining imkonyatlari (gipermatn, multimedia, virtual modellar yaratish va boshkalar) ma’lumotlarni jonli, kizikarli, esda koladigan kiladi; Ukuv materiali bilan tanishish vakt yoki masofa bilan cheklanmagan va ulara boglik emasligi; Masofaviy ta’limda pedagogning asosiy ish shakli- maslat berish va ukuv materialini mustakil urganishga yordam berishdan iborat buladi.Bu jaryonda ukituvchi ukuvchining intellekti, dikkati, tasavvuri va kizikishlarini xisobga oladi.Ukuvchi bilan mulokot telefon yoki elektron pochta orkali amalga oshirladi. Ukuv kurslarini tashkil kilishda masad va mazmundan kat’iu nazar kuyidagi talablar xisobga olinishi lozim:
Dastur an’anaviy kitob, video va audio materiallarda bulmagan fakat masofaviy ta’limga xos imkoniyatlarga ega bulishi; Kuuv materialining boblar, bulimlar buyicha teng taksimlanishi va uzaro boglikligining ta’minlanishi; Mikoni boricha dasturiy majmuaning ukuvchi imkoniyatlariga tayyopgarlik darajasiga moslashishi (turli test va boshka usullar bilan bilimnitekshirshdan keyin) imkonini berishi; Ukuv materialining kichik, tugallangan kismlarga (modullarga ) ajratilishi; An’anaviy pedagogikada saaradorligi isbotlangan faollashtirish vositalari (uyin, ijodiy muxit, nazorat, musobaka, shu jumladan kmpyuter bilan musobakalashish, yaxshi mnosabat va x.k.)dan samarali foydalanish; Kulay interfeys, ukuv materiallari va topshiriklarning tasodifiy «yukolib» kolishidan ximoyalanganligi; Internet ukuvchilarga axbortlar makonidan materiallarni kidirish, kayta ishlash va takdim kilishda ma’lum bir uzgaruvchan xarakatlarni tanlash imkonini beradi. Bu uz navbatida axbortlarning interfaol uzaro tasirini vujudgakeltiradi. Interfaollik – bu foydalanuvchining axbort tashuvchi bilan birga uzaro tasir kursatish imkoniyatlarini, uz xoxishiga kura uni tanlash uzatish tezligini uzgartirishdir. Ukuvchilarning internetda axborotlarbilan ishlashga tayyorgarligini kursatuvchi vositachilikni tashkil kila bilishini kuyidagilar bilan izoxlash mumkin: Dasturiy vositalar, tarmokdagi axborot resurslari va kompyuterdan foydalanish; Kidirish tizim va kataloglardan foydalanish; Maksadga kura kerakli axborotni topish; Axborotni tushuntirish, alternativ karashlarni asoslash va shakllantirish, axbortning kimga karatilganligini tushuna bilish; Axborotni saklash va undan kundalik xayotda foydalanish; Axborotni kayta ishlash va takdim kilish; Agar ukuvchi yukoridagilarning barchasini bilsa tarmokda bemalol ish olib borishi mumkin. Ukuvchilarnin bilim olishda internet tarmogidan foydalanishning istikbollari juda katta, jumladan;
Tarmokda olinganaxborotning umumta’lim kontekstiga ukshilib bir butun bulishi; Ota-ona ,ukuvchilarni uzaro boglovchi axborotlar almashishda turli saytlarni tuzish; Masofadan turib ukishni tashkil kilish. U ta’lim vazifalarini yechishi, tuldirishi, ta’sir kilishi va uni ksiman almashtirishi mumkin; Ilmiy loyixalarni yaratish, ularni tarmokka kiritish va turli ukuv muassasalarda foydalanish. YAngi informatsion texnologiyalarni matematika darslarida kullanilishi ijobiy natijalarni ta’minlovchi muxim omillardan biridir. Mavzu: Modellashtirish axborotlari. Matematika ukitishda modellashtirish metodlari va ularning klassifikatsiyasi. Ta’lim turlarining xar biri muayyan modelga asoslangan bulib, ularning xar kaysisi uziga xos kurilishga ega. Ta’lim uta murakkab jarayon bulib, uni ukituvchi nuktai nazaridan xam, ukuvchi jixatidan xam, ukituvchi va ukuvchi faoliyatining uzaro tasiriga kura xamtasavvur etish mumkin. Ta’limni ishtirokchilari jixatdan tasavvur etish yuli bilan unda ukuvchi vaziyatlari, ukuvchi vaziyatlariga kura esa ta’lim modellari ajratiladi.Ta’lim turlari ta’lim modellariga kura belgilanadi. Ukuvchi ukuv faoliyatida uchta xolatda ishtirok etadi: sust(passiv) vaziyat-ukituvchi izoxlarini tushuntirishlarini tinglovchi, kursatmalarini ijro etuvchi, talab va topshiriklaini bajaruvchi. Bunday xolatda ta’lim ukuvchilarning tafakkuriga muljallab tashkil etiladi. Ta’lim xam xotiraga xam tafakkurga muljallab utkaziladi. Ta’lim jarayonida ukuvchining turli vaziyatlarda ishtirok etishiga karab ukuv materiallarini uzlashtirishning bir kancha yullari va ularga oid modellari ajratiladi. Birinchi yul-bilimlarni tayyor xolda urganish. Bu jarayonda ukituvchi nutki asosiy ta’lim manbaiga aylanadi. Didaktik adabiyotlarda shu yusindagi ta’limni «izoxli-kurgazmali ta’lim » deb yuritiladi. Bilimlarni tayyor xolda urganish jarayonining modeli kuyidagi kurinishda buladi:bolalarni axborotlarni urganishga tayyorlash; axborotlarni bayon etish; axborotlarni turli ukuv sharoitlariga tadbik ettirish yuli bilan mustaxkamlash. Ta’limning bu yuli eng kadimiy bulib u ukuvchilar xotirasiga muljallab tashkil ztiladi. Ta’limning navbatdagi yuli kitob ustida mustakil ishlashdir. BU yul xam ukuvchilar xotirasiga muljallangan bulibuning markazida ukuvchi va darslikning uzaro ta’siri yotadi. Bu yulda ta’lim kuyidagicha model asosida tashkil etiladi: ukituvchi kursatmalari; mustakil ukish; esda kolgan bilimlarni turli sharoitlarga tadbik etish. Xozirgi pedagogik amaliyotda bu ikkala modelni birlashtirish moyilligi xam mavjud. Ta’lmining uchinchi yuli xam xotiraga muljallangan bulib unda ta’lim manbalari almashib turiladi.Ta’limning bu modeli kuyidagi kurinishga ega: bolalarni yangi axborotlarni kabul kilshga tayyorlash; ukituvchi tushuntirshi;ukituvchi kursatmalari; darslikning aytilgan bandlarini ukish; ukituvchi nutkidan va darslikdan urganilgan bilimlarni berilgan ukuv sharoitlariga tadbik etish. Ta’limningg yana bir modeli ukuv materialini ukuv elementlariga ajratish va xar bir ukuv elementini aloxida-aloxida urgatish, mustaxkamlash, tekshirishnitashkil yulidir. prograMmalashtirilgan ta’lim shu model asosida yaratilgan. YUkorida keltirilgan modelning uzi ikki kurinishga ega: birinchi xolatda ukituvchi nutki ta’lim manbai vazifasini bajarsa, ikkinchi xolatda darslik ta’limmanbai sanaladi. Xozirgi paytda ta’limning muammoli, topshirikli modellari maktablar tajribasida keng kullanilmokda. Muammoli ta’lim modeli ukuvchilar tafakkuriga muljallangan bulib chikarilgan xulosani amaliyotga tadbik etish yuli bilan bilimlarni mustaxkamlaydi. Asrimizning 50-yillida Galperin ilmiy tadkikolarida ta’limning yana bir modeli- ukuvchilarda akliy faoiyat usullarini boskichma-boskich shakllantirish nazariyasi asoslangan edi. Bu nazariyaga kura ta’lim kuyidagicha tashkil etiladi:
Ukuvchilarga akliy faoliyatni amalga oshirish uchun kursatmalar berish boskichi Narsalar-(moddiy-berilgan narsa predmetlar,moddiylashgan-chizmalar jadvallar, matematik formulalar) bilan ishlash, ya’ni faoliyat kursatish boskichi. Kilingan ishlarni, xattixarakatlarni tashki (ogzaki) nutk vositasida aytib berish boskichi. Ichki nutk boskichi.Bu boskichda kilingan ishlar obrazi ongda shakllanadi. Sunggi etapda interiorizatsiya (faoliyat usullarini aklan bajarish yoki ichda bajarish) xodisasi yuz beradi. Xozirgi paytda uzbek didaktlaridan I.A.Allayorov yukoridagi model asosida faol ta’lim muammolarini urganmokda. Ta’lmining an’anaviy modeli «ukitish ukishdan katta» prinsipi asosida yaratilgan bulib, u kuyidagicha umumiy kurinishga ega: Ukituvchi yangi bilimlar,kunikmalar --- ukituvchi ukuvchi informatsiyalarini tugrisida informatsiya beradi; kabul kilishadi; ukituvchi ukuv materialining asosiy--- ukuvchilar ukuv materialiningasosiy xususiyatlarini, boglanishlarini xususiyatlarini uzlashtirishadi; bayon etadi; Ukituvchi bilimlar ustida uylashni--- bolalar savollarga javob kaytarish, taklif etadi; topshiriklarni bajarish yullaribilan ukuv materiallari xususida fikr yuritadi; Muammoli ta’limning ilmiy pedagogik asoslarini 50-yillarda polyak pedagogi Vinsenti Okon, 60-yillarda tatar pedagogi M.I.Maxmutov, keyinchalik rus pedagogi I.YA.Lerner urganishdi. Muammoli ta’limda ukitish va ukish faoliyatlari kuyidagicha amal kiladi:
Ukuvchilarga kuyilgan muammoni taxlil etish uni bajarish yullari xususida uylash taklif etiladi; Ukituvchi ukuvchilardan kuyilgan muammoni yechish yullari tugrsida uzfarazlarini aytib berishnisuraydilar; Ukuituvchi aytilgan farazlardan birini muammoni bajarishga tadbik etishni taklif kiladi; Ukituvchi muammoning yechimidan xulsachikrishni buyuradi; Ukituvchi ukuvchilar chikargan xulosalarni tuldiradi, anikliklar kiritadi; Ukituvchi chikarilgan xulosani turli ukuv sharoitlariga tadbik etish yuli bilan bilimlarni mustaxkamlashni taklif etadi; Ukituvchi muammoni yechish yuli bilan chikarilgan xulosani amaliyotga tadbik etish yullarini kursatadi Bu esa muammoli ta’limning tulik shakli ya’ni -modelidir. Universal imkoniyatlarga ega bulgan EXMlarning paydo bulishi bilan dolzarb amaliy masalalarni yukori aniklikda yechish imkoniyati paydo buldi. Kupgina ilmiy texnikaviy masalalarni yechishning asosida karalayotgan ob’ekt xususyaitlarini ifodalovchi matematik apparatni, ya’ni matematik modelni yaratish xamda olingan yechimlar anikligi va ishonchli rakamlar onini aniklash masalasi yotadi. Model-keng ma’noli tushuncha bulib, turli usullarda talkin kilinadi. Real ob’ekt modeli, xodisa yoki jarayonni modellashtirish- fan va texnikada ancha vaktdan buyon ilmiy farazlar va gipotezalarni tekshirishda kullanilib kelinmokda. SHunday ekan bu tushunchalarni ukuvchilar ongida shakllantirish-tabiat koknunlari, xodisa va jarayonlarning tulik moxiyatini anglashga, vokealar xamda ob’ektlarni ilmiy asosda tushunishga yordam beradi. Matematik model tajriba ma’lumotlariga kura yoki mantikiy asosda tuziladi, sungra tajriba yuli bilan tekshirib kurladi. Matematik model tushunchasining ta’rifi manbalarda turlicha keltirilgan bulsada, uning moxiyatini ochib berish-tanlangan jarayonning xayotiyligiga va tushunarli bulishiga boglik. Matematik model tushunchasini ukitishda kuplab usullar taklif kilinayotgan bulib bu usullarning imkoniyatlarini kuyidagicha ifodalashimiz mumkin: 1.Tanlangan matematik jarayonning soddaligi, tushunarliligi, tabiiyligi va kizikarliligi; 2.Ayni bir jarayon uchun tuzilgan matematik model bir nechta matematik formulalardan tarkib topganligi va ularning uzaro boglikligini tushuntirsh; 3.YAratilgan matematik model karalayotgan xodisa yoki jarayonni xar doim xam tulik, ifodaly olmasligini tushuntirish. Matematik modellashtirish xozirgi paytda turli fan soxalarida ukllanilib kelinmokda va busoxada ukituvchi maxorati muxim axamiyat kasb etadi. Darslik va o`quv qo`llanmalar ro*yxati 1.Barkamol avlod O`zbekiston taraqqiyotining poydevori.- T.: «Sharq» nashriyot-matbaa kontserni, 1997. 2. Axmedov M. .Abduraxmonova N.Jumaev M.E. Birinchi sinf matematika darsligi.)Toshkent. Sharq 2005 yil., 160 bet 3 Axmedov M va boshqalar. To`rtinchi sinf matematika darsligi. Toshkent. «O*qituvchi 2005 yil 4. Axmedov M. .Abduraxmonova N.Jumaev M.E. Birinchi sinf matematika darsligi metodik qollanma.)Toshkent. O*zinkomsentr 2003 yil., 96 bet 5.Bikbaeva N.U, R.I.Sidelnikova,G.A.Adambekova. Boshlang*ich sinflarda matematika o*qitish metodikasi. (O*rta maktab boshlang*ich sinf o*qituvchilari uchun metodik qo*llanma.) Toshkent. O*qituvchi 1996 yil. 6. Bikboeva.N.U. Yangiboeva E.Ya. Ikkinchi sinf matematika darsligi. Toshkent. O*qituvchi 2005 yil. 7. Bikboeva.N.U. Yangiboeva E.Ya. Uchinchi sinf matematika darsligi. Toshkent. O*qituvchi 2005 yil. 8.Jumaev M.E, Tadjiyeva Z.G. Boshlang*ich sinflarda matematika o`qitish metodikasi. (O O*Y uchun darslik.) Toshkent. Fan va texnologiya 2005 yil. 9. Jumaev M.E, Boshlang*ich sinflarda matematika o*qitish metodikasidan praktikum. (O O*Y uchun ) Toshkent. O*qituvchi 2004 yil. 10.Jumaev M.E. va boshq. Birinchi sinf matematika daftari.)Toshkent. Snarq 2005 yil., 48 bet 11.Ta'lim taraqqiyoti. O*zbekiston Respublikasi Halq ta'limi Vazirligining a x b o r o t n o m a s i. 7-maxsus son.1999 yil. 136-178 betlar. Toshkent. Sharq Umumiy o*rta ta'lim Davlat ta'lim standarti va o*quv dasturi. 12. Haydarov M., Hasanboeva O. Pedagogik amaliyotni tashkil etish metodikasi. Toshkent. TDPU, 2003 yil. 40 bet 13. Jumaev M.E, Boshlang*ich sinflarda matematika o*qitish metodikasi (KHK uchun ) Toshkent. Ilm Ziyo 2003 yil. 14. Jumaev M.E, Bolalarda matematik tuShunchalarni rivojlantirish nazariyasi va metodikasi. (KHK uchun ) Toshkent. Ilm Ziyo 2005 yil. 15. Jumaev E.E, Boshlang*ich matematika nazariyasi va metodikasi. (KHK uchun) Toshkent. Arnoprint 2005 yil. 16. Jumaev M.E, Tadjiyeva Z.G*. Boshlang*ich sinflarda matematikadan fakultativ darslarni tashkil etish metodikasi. Toshkent. TDPU 2005 yil. 17. Jumaev M.E, Bolalarda matematik tuShunchalarni rivojlantirish nazariyasi va metodikasi (KHK uchun ) Toshkent. Ilm Ziyo 2005 yil. Download 44.12 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||